خسروی سرخسی

ابوبکر محمد بن علی خسروی سرخسی ، شاعر و فیلسوف ایرانی و از مشاهیر قرن چهارم هجری قمری و از بزرگ‌ترین فقیهان مسلمان ماوراءالنهر بوده است. در بخارا تحصیل کرده و در اوزکند به دربار قراخانیان پیوسته بود و به سبب فتوایی که بر خلاف میل خاقان حسن داد به زندان افتاد.

وی به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود و در تاریخ یمنی نام وی را رودکی قرین نامیده‌اند. ابوبکر محمد میان سال‌های ۴۹۰–۴۸۳ هجری قمری بدرود حیات گفته است.

وی به علوم اوائل (دانش‌های یونان باستان) آگاهی گسترده‌ای داشته و شعرش آمیزه‌ای از اندیشه‌های فلسفی و خیال‌های شاعرانه است. او مدح‌کننده شمس‌المعالی قابوس (کشته‌شده به سال ۴۰۳)، صاحب بن عباد (مرگ ۳۸۵) و امیر ناصرالدوله ابوالحسن محمد بن ابراهیم سیمجور (مرگ ۳۷۷) بوده است و قابوس و صاحب بن عباد بدو مزد سالیانه می‌داده‌اند.

طبرخزی (ابوبکر خوارزمی، مرگ ۳۸۳) شاعر و ادیب -که نوشته‌هایی به زبان عربی دارد- قصیده‌ای در سوگ او گفته است. محمد دبیر سیاقی از ادیبان نامور همروزگار ما قطعهٔ خسروی را در نکوهش روزگار بی‌مانند می‌داند.

شعر زیر از اوست:

ای بسا خسته کز فلک بینم		بی‌سلاحی همیشه افگاراست
وی بسا بسته کز نوایب دهر		بند پهنهان و او گرفتاراست
وی بسا کشتگان که گردون راست		ندود خون و کشته بسیار است

خسروی هم در طبقات شعرای عجم مشهور است و هم در طبقات شعرای عرب. این ابیات عربی از اوست:

عجبت من ربی و ربی حکیم		ان احرم العاقل فضل النعیم
ما ظلم الباری و لکنه		اراد ان یظهر عجزالحکیم

او در مدح کافی الکفاة ابوالقاسم اسماعیل عباد، امیر ناصرالدوله ابوالحسن محمدبن ابراهیم بن سیمجورشعر سروده است همچنین در مدح شمس المعالی ابوالحسن قابوس بن وشمگیربن زیار چنین می‌گوید:

تا کی نالی ز عشق تا کی نالی		سود ندارد گریستن چه سگالی
حلقهٔ زلفت همه قصیدهٔ عینی		حلقهٔ جعدت همه قصیدهٔ دالی
نیست بخوبی ترا نظیر و کسی نیز		نیست بچیزی نظیر شمس معالی

تالیفات

• کتاب المبسوطه در فقه حنفی ۱۴ جلد
• اصول الفقه ۲ جلد
• شرح السیر الکبیر ۴ جلد

منابع

• دکتراحمد رنجبر (چاپ ۱۳۶۳)، خراسان بزرگ، موسسه انتشارات امیرکبیر
• محمد دبیر سیاقی، پیشاهنگان شعر پارسی، شرکت انشارات علمی و فرهنگی
• لغت‌نامه علی اکبر دهخدا