دب اکبر
دُبّ اکبر یا خرس بزرگ یا هفت اورنگ نام یکی از صورت‌های فلکی در نیمکره شمالی آسمان است. [۱]
| صورت فلکی | |
 | |
| کوته‌نوشت | UMa |
|---|---|
| نام لاتین | Ursa Major |
| بُعد | ۱۰٫۶۷h |
| میل | +۵۵٫۳۸° |
| چارَک (ربع آسمان) | NQ۲ |
| پهنه | ۱۲۸۰ مربع درجه (۳) |
| ستارگان اصلی | ۷ |
| ستارگان بایر/فلَمستِد | ۹۳ |
| ستاره‌های دارای سیاره | ۲۱ |
| ستاره‌های درخشان‌تر از ۳.۰۰m | ۷ |
| ستاره‌های نزدیک‌تر از ۱۰.۰۰ پارسک (۳۲.۶۲ سال نوری) | ۸ |
| درخشان‌ترین ستاره | جون (اپسیلون دب اکبر) (۱٫۷۶m) |
| اجرام مسیه | ۷ |
| بارش‌های شهابی | بارش شهابی آلفا دب اکبر (دبه) بارش شهابی اسدی |
| صور فلکی هم‌جوار | خرس کوچک اژدها قیفاووس زرافه سیاهگوش شیر کوچک شیر گیسو اژدها تازی‌ها گاوران |
| رویت‌پذیر از عرض‌های جغرافیایی +۹۰° و −۳۰°. بهترین مشاهده در ۲۱:۰۰ (۹ شب) در ماه فروردین. | |
توضیحات
دب اکبر یکی از معروف‌ترین صورت فلکی‌های آسمان و همچنین مهم‌ترین صورت فلکی فروردین ماه است. پنج ستارهٔ کاسهٔ آبگردان آن با یکدیگر در ارتباط هستند و در یک جهت و با یک سرعت در فضا حرکت می‌کنند. شکل و وضعیت این صورت فلکی هر ۱۰۰٬۰۰۰ سال یکبار تغییر می‌کند و آن به این دلیل است که وضعیت دو ستارهٔ انتهایی دستهٔ آبگردان که عناق و قائد نام دارند نسبت به پنج ستارهٔ دیگر عوض می‌شود.[۲]
برخی هفت ستارهٔ پرنورتر این صورت فلکی را دب اکبر می‌نامند، ولی صحیح آن است که این ستاره‌ها فقط بخشی از دب اکبر می‌باشند، و صورت فلکی دب اکبر دارای ستاره‌های بیشتری است.[۳] هفت ستارهٔ پرنورتر آن ملاقه بزرگ، بنات النعش یا هفت‌اورنگ نام دارند. همچنین می‌توان از دب اکبر برای جهت‌یابی و قبله‌یابی استفاده کرد.[۴]
نام
[ویرایش]در قدیم، این صورت فلکی را به شکل یک خرس تصور کرده‌اند، و از آن‌جا که صورت فلکی کوچک‌تر دیگری هم شبیه خرس بوده‌است، این را خرس بزرگ و آن دیگر را خرس کوچک نامیده‌اند. [۵]معنای نام آن در بسیاری از زبان‌های دیگر هم به همین معناست: در عربی «دُبّ اکبر»، در انگلیسی Great Bear و در لاتین Ursa Major نامیده می‌شود. «دُب» به معنای خرس نر است.[نیازمند منبع]
ویژگی‌ها
[ویرایش]دب اکبر ۱۲۷۹٫۶۶ درجه مربع یا ۳٫۱۰ درصد از کل آسمان را پوشش می‌دهد و بنابر این سومین صورت فلکی بزرگ است. در سال ۱۹۳۰، اوژن ژوزف دلپورت مرزهای صورت‌های فلکی را رسماً در اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی (IAU) تعیین کرد و دب اکبر را به عنوان یک چندضلعی نامنظم ۲۸ وجهی تعریف کرد. در دستگاه مختصات استوایی، این صورت فلکی بین مختصات بُعد ۸h ۰۸٫۳m تا ۱۴h ۲۹٫۰m و بین میل +۲۸٫۳۰° و +۷۳٫۱۴° امتداد دارد.[۶]
دب اکبر با هشت صورت فلکی دیگر هم‌مرز است: اژدها در شمال و شمال شرق، گاوران در شرق، تازی‌ها در شرق و جنوب شرقی، گیسو در جنوب شرقی، شیر و شیر کوچک در جنوب، سیاهگوش در جنوب غربی و زرافه در شمال غرب. اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی در سال ۱۹۲۲ مخفف «UMa» را برای دب اکبر تعیین کرد.[۷]
ستاره‌های دب اکبر
[ویرایش]
هفت ستارهٔ پرنور نقش دب اکبر (آبگردان یا ملاقه) را پدیدمی‌آورند. چهار ستاره که کاسه را تشکیل می‌دهند با نام‌های دبه (ظهر دب اکبر)، مراق، فخذ و مغرز معروف اند که همه اسامی عربی‌اند. دبه به معنای خرس است و مراق به معنی گرده و فخذ و مغرز به ترتیب به معنای ران و بن دم خرس اند. ستاره‌هایی که دستهٔ آب گردان را تشکیل می‌دهند به نام‌های قائد، عناق، و جون موسوم‌اند و باز هم نام‌های عربی به معنای جلودار و بزغاله‌اند.
در نزدیکی عناق ستاره کوچک سُها قرار دارد. اعراب این دو ستاره را اسب و سوار می‌نامیدند. روشنی ظاهری هفت ستارهٔ آب گردان با هم فرق می‌کند: دبه پر نورترین آن‌ها و مغرز کم فروغ‌ترین شان است.
جهت‌یابی با دب اصغر و دب اکبر
[ویرایش]ستاره قطبی در انتهای صورت فلکی دب اصغر است که به کمک امتداد ستارگان مراق و دبه خرس بزرگ شناخته می‌شود.
از ستارگان هدایت گر نیز می‌توان برای قبله‌یابی نیز استفاده کرد. در صورت اتصال انتهای ستارگان هدایت گر و پیدایش ستاره قطبی، می‌توان جهت قبله را با تقریب ۳۲٫۷ درجه تخمین زد. (دلیل این تقریب بالا، انحراف محوریت ستارگان در فصول مختلف سال می‌باشد)
افسانه‌ها
[ویرایش]بنابر افسانه‌های کهن یونانی خرس نشان دهندهٔ کالیستو دختر شاه آرکادیا و معشوقهٔ ژوپیتر بود و ژوپیتر برای حفاظتش او را به شکل خرسی درآورد و بر آسمان‌ها نهاد.
بنابر افسانه‌ای دیگر روح بزرگ دب اکبر را با قصد و عمد بر آسمان نهاد تا گاهشمار خرس‌های زمینی باشد در نیم سالی که دب اکبر بر ارتفاعی کم جای دارد همهٔ خرس‌های زمینی در غارهای خود می‌مانند و خود را گرم نگه می‌دارند. وقتی دب اکبر در آسمان اوج می‌گیرد خرس‌ها نیز غارهایشان را ترک می‌کنند زیرا تابستان آغاز شده.[۸]
اجرام عمق آسمان
[ویرایش]با نگاه دقیق تر به دب اکبر شاهد حضور چند کهکشان در آن هستیم، در قسمت شمالی آن M۸۱ و M۸۲ حضور دارند که در حدود ۱۰ میلیون سال نوری از ما فاصله دارند. M۸۱ یک کهکشان مارپیچی از قدر هفتم است که با دوربین‌های کوچک به شکل بیضوی و به رنگ شیری–سفید دیده می‌شود. M۸۲ را هم که یک کهکشان مارپیچی است می‌توان با دوربین‌های دو چشمی مشاهده نمود اما نسبت به M۸۱ کوچک‌تر و دارای فقط ۲۵ درصد از درخشندگی M۸۱ است.
تصاویر
[ویرایش]
منابع
[ویرایش]- ↑ "Chandra: Constellation Ursa Major". chandra.harvard.edu. Retrieved 2022-07-07.
- ↑ "Constellation | COSMOS". astronomy.swin.edu.au. Retrieved 2022-07-07.
- ↑ "Chandra: Constellation Ursa Major". chandra.harvard.edu. Retrieved 2022-07-07.
- ↑ "Constellation | COSMOS". astronomy.swin.edu.au. Retrieved 2022-07-07.
- ↑ ایران، عصر (۱۴۰۲/۰۹/۲۸ - ۱۶:۰۶). «دب اصغر؛ حقایق، افسانه‌ها و هرآنچه باید بدانید (+عکس)». fa. دریافت‌شده در 2024-11-28. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ "Ursa Major, Constellation Boundary". The Constellations. International Astronomical Union. Archived from the original on 5 June 2013. Retrieved 16 August 2015.
- ↑ "The Constellations". Retrieved 2019-06-07.
- ↑ "Ursa Major, Constellation Boundary". The Constellations. International Astronomical Union. Retrieved 16 August 2019.
- کتاب نجوم به زبان ساده -مایر دگانی
- آکادمی علوم فضایی ایران بایگانی‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
ستاره‌های صورت فلکی خرس بزرگ  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
