تمغا

تَمغا یا تمگا مهر و نشانی بوده که با مرکب سرخ یا شنگرف بر اسناد، نامه‌ها و فرمان‌ها می‌زدند. در متون اسلامی این واژه به صورت اَلْتَمغا، تمغاء آل، آل تمغا، آل طَمغی و یک مورد تَمْقا (تذکرةالملوک) ثبت شده‌است.

واژه تَمغا از اویغوری به زبان مغولی راه یافته ولی معمولاً از آن به عنوان واژه‌ای مغولی - ترکی یاد می‌شود.^[۱] برخی معتقدند اصل واژه در پارسی «تمگا» بوده که وارد زبان‌های ترکی و مغولی شده و سپس دوباره به شکل تمغا وارد پارسی شده‌است.^[۲]

آل تمغا از دو جزء آل به معنای سرخ تمغا به معنی مهر و نشان و روی هم به نوعی مهر اطلاق می‌شده‌است که با مرکب سرخ یا شنگرف بر اسناد، نامه‌ها و فرمان‌ها زده می‌شده‌است. آل تمغا اصطلاحی دیوانی بوده که با تصرف ایران و ممالک همجوار به دست مغول‌ها، به زبان فارسی راه یافت. این واژه در دوران ایلخانان، چوپانیان، جلایریان و تیموریان رایج بوده‌است. اما رفته رفته از رونق افتاد و در روزگار صفویان، دیگر به عنوان یک اصطلاح دیوانی استفاده نمی‌شده‌است و ظاهراً اصطلاح «نشان» جای آن را می‌گیرد.^[۱]

آن‌ها در طول دوران باستان کلاسیک و قرون وسطی در بین عشایر اوراسیا (ایرانیان (آلان‌ها ، سرماتیان ، سکاها) ، مغول‌ها و ترک‌ها) رایج بودند.

سنگ نوشته های تیمره خمین

در سال ۱۳۹۵ محمد ناصری فرد باستان شناس ایرانی از تلاش های سال های گذشته او برای تحقیق روی سنگ نگاره هایی با قدمت احتمالی ده ها هزار ساله در کوه های اطراف شهر خمین در استان اراک خبر داده است. برخی رسانه های جهانی در روزهای گذشته با انتشار گزارش هایی در این باره نوشته اند این مکان ممکن است قدیمی ترین سنگ نگاره های کشف شده در جهان را درون خود جا داده باشد. قدمت برخی سنگ نگاره های انسانی کشف شده در این محل، بین ۴۰ تا ۵۰ هزار سال تخمین زده می شود. گفتنی است تا کنون هزاران سنگ نگاره های انسانی در استان های مختلف ایران کشف شده است اما گمان می رود سنگ نگاره های کشف شده در محوطه های سی و یک گانه تیمره خمین، نه تنها قدیمی ترین سنگ نگاره های کشف شده در ایران بلکه قدیمی ترین سنگ نگاره های کشف شده در جهان نیز باشد. تعداد سنگ نگاره های این منطقه به بیش از ۲۱ هزار مورد می رسد. برخی این محوطه سی و یک گانه را که بیش از ۱۵۰ کیلومتر مربع مساحت دارد، به یک موزه بدون سقف تشبیه کرده اند. سنگ نگاره به باقی مانده آثار نقاشی و حکاکی انسان روی سنگ در هزاره های پیشین و پیش از ابداع خط گفته می شود. در این آثار غالبا حیوانات و عناصری از طبیعت زمین ترسیم می شوند. ناصری فرد به خبرگزاری فرانسه گفته است: اکتشافات او در تیمره خمین می تواند اثبات گر این فرضیه باشد که انسان های ساکن در دهها هزار سال پیش در این منطقه پیش از خروج از منطقه خاورمیانه ابداع گر یک نوع سنت هنری جمعی بوده اند.^[۳]