Tamga

Tamga (mong. tamag, tur. damga, tat. tamga „znak, piętno, pieczęć”) – znak władzy chańskiej. Pierwotnie znak plemienny, rodowy i własnościowy u dawnych ludów Wielkiego Stepu (scytyjskich, sarmackich i potem mongolskich, tureckich, irańskich i ugrofińskich), używany m.in. do oznaczania koni, bydła, sprzętów i uzbrojenia.

Pochodzenie i funkcje

Tamgi wywodziły się z prymitywnych znaków własnościowych, ale miały także związek z magicznymi symbolami i praktykami szamańskimi (zob. totem), będąc uproszczonym wyobrażeniem zwierzęcia, ptaka bądź elementu uzbrojenia: strzała, podkowa, łuk, szabla itp. Z czasem pojęcie tamgi uległo rozszerzeniu, obejmując m.in.:

• znak na monetach tureckich i tatarskich z imieniem i tytułem sułtana lub chana;
• moneta z tymże znakiem;
• dokument z pieczęcią chana.

Tamg nie należy traktować jako pisma, mimo ich graficznego podobieństwa do run i do różnych systemów pisma używanego przez ludy koczownicze Eurazji, np. madziarskie rowasz, turkijskie pismo orchońskie. Pod względem funkcjonalnym i graficznym pierwotne tamgi zbliżone są do innych systemów znaków analogicznych do heraldyki, takich jak gmerki i znamiona bartne (ciosy).

U ludów Azji Centralnej tamgi odgrywały podobną rolę jak herby szlachty europejskiej. Umieszczano je na pieczęciach i chorągwiach. Według legendy kirgiskiej Czyngis-chan nadał poszczególnym rodom tamgi wraz z towarzyszącymi im zawołaniami. Z czasem niektóre z nich stały się godłami wspólnot państwowych.

Obecnie stylizowane tamgi są motywem ozdobnym turkmeńskich dywanów, składając się na tzw. medalion kobiercowy – giol.

Z tamg wywodzą się też znaki pieczętne Rurykowiczów, w tym Tryzub.

• 
  Narodowa flaga Tatarów Krymskich – złota tamga
• 
  Wojskowa flaga Tatarów Krymskich – złota tamga
• 
  Religijna flaga Tatarów Krymskich – złota tamga
• 
  Tamga Tyberiusza Juliusza Eupatora

Tamgi w herbach szlachty polskiej

Wizualne podobieństwo niektórych tamg sarmackich do herbów polskich (zwłaszcza w najwcześniejszej wersji – znaków pieczętnych) zrodziło hipotezę o sarmackim pochodzeniu herbów polskich, a – co za tym idzie – także polskiej szlachty.

Herby przypominające tamgi:

• Drużyna (Krzywaśń),
• Awdaniec (Łękawica),
• Nowina (Zawiasa Kotłowa),
• Radwan (Chorągiew),
• Ogończyk,
• Ostoja,
• Szeliga
• szereg innych zawierających gwiazdki, strzały, kreski, krzyżyki, podkowy i półksiężyce.

Pod koniec XIV w. część rodzin tatarskich osiedliła się na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, zachowując swoje dawne znaki, które uległy heraldyzacji, stając się herbami szlachty polskiej pochodzenia tatarskiego. Przykładem tamg w heraldyce polskiej są następujące herby:

• kniaziów Szyryńskich – odmiana tamgi rodu Szirinów,
• carewiczów Adziubek Sołtan Ostryńskich – odmiana tamgi chana Dewlet Gereja,
• Abrahimowiczów, Arazowiczów, Czukajewiczów, Jadziczów, Hanasiewiczów (do dnia dzisiejszego) – tamga chana Złotej Ordy — Mengu Timura,
• rodu Sejtdziman Jakubowicz Najman – tamga rodu Kara-Keris z ułusu Najman,
• rodu Muchów – odmianą tamgi ułusu Dżałoir,
• kniaziów Chazbijewiczów i mirzów Juszyńskich – odmiana tamgi rodu Sahir z plemienia Oguzów,
• kniaziów Piotrowskich – potomków Najman-Bega,
• kniaziów Kryczyńskich – tamga Girejów, traktowana jako odmiana polskiego herbu Radwan

i inne.

Zobacz też

• tugra
• prawo bartne
• sarmatyzm

Literatura

• S. Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929.
• P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997.
• T. Sulimirski, Sarmaci, Warszawa 1979.

Linki zewnętrzne

• Po rosyjsku: Tamga i jej funkcje oraz przykłady tamg starotureckich, madziarskich, sarmackich i in.
• Szlachta tatarska. szlachta.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-23)].