طبرسران

این مقاله دربارهٔ سرزمینی در غرب دریای خزر است. برای سرزمینی در جنوب دریای خزر، طبرستان را ببینید.

طَبَرْسَران یا طَبَسَران که در اصل طابَسَران بود یکی از ناحیه‌های تاریخی جنوب داغستان است.

قفقاز در اواخر حکومت هشام بن عبدالملک خلیفهٔ اُمَوی (حک. ۱۲۵–۱۰۵ ق.)
نام طبرسران را در کنار دربند و نزدیک مرز خزرها (زرد) و خلافت اموی (سبز) می‌توان یافت.

جغرافیا

طبرسران در شرق قفقاز و در جنوبی‌ترین ناحیهٔ داغستان قرار دارد. این ناحیه در حوضهٔ رود روباس — که از جنوب شهر دربند، به دریای خزر می‌ریزد — واقع شده است. مردمان طبرسران ترکیبی از کوهستان‌نشینانِ قفقاز و ایرانی‌تبارهای تات‌زبان هستند و به زبان طبرسرانی که یکی از زبان‌های قفقازی شمال شرقی است، صحبت می‌کنند. طبرسرانی‌ها در شهرستان‌های تاباسارانسکی، دربند و خیوسکی سکونت دارند.

تاریخ

طبرسرانی‌ها از نخستین اقوام داغستان هستند که مسلمان شدند. «طبرسران‌شاه» — عنوان عمومی حاکمان باستانی طبرسران — پس از لشکرکشی مروان بن محمد (حاکم آذربایجان و ارمنیه: ۱۲۶–۱۱۴؛ بعدها خلافت با نام مروان دوم: ۱۳۲–۱۲۷) پرداختن خراج و اطاعت از دستگاه خلافت را پذیرفت. حاکمان طبرسران در سده‌های نخستین هجری، خودشان را از نجیب‌زادگان عرب دانسته و لقب «معصوم» داشتند. از سدهٔ چهارم هجری به بعد، طبرسران به‌ترتیب تحت حاکمیت امارت دربند و سپس دولت شروان‌شاهان قرار گرفت. طبرسران یکی از مناطق مهم قلمروی شروان‌شاهان محسوب می‌شد. شیخ حیدر صفوی رهبر طریقت صفویه و پدر شاه اسماعیل یکم — بنیان‌گذار ایران صفوی — در این ناحیه به سال ۸۹۳ ق. کشته شد. پیش از شیخ حیدر، پدرش شیخ جنید نیز در همان جا به سال ۸۶۴ ق. کشته شده بود.

در عصر جدید اولیه، امارت طبرسران پایه‌گذاری شد که تا جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار پابرجا بود.

پی‌نوشت

منابع

• رئیس‌نیا، رحیم (۱۳۹۱). «داغستان». در حداد عادل، غلامعلی. دانشنامه جهان اسلام. ج. ۱۷. تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی. صص. ۱۵–۲۰. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۴۴۷۰۱۸-۶.
• شاهرخی، آناهیتا (تابستان ۱۳۸۸). «شش کتیبهٔ فارسی در دربند داغستان». فروزش (۳): ۸۳–۸۸.
• شمس، اسماعیل (۱۳۹۳). «شروانشاهان». در موسوی بجنوردی، کاظم؛ سجادی، صادق. تاریخ جامع ایران. ج. ۱۲. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص. ۵۴۷–۶۰۲. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۴۶-۷.

• Bosworth, C. E. (2000). "Ṭabarsarān". In Bearman, P. J.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. (eds.). Encyclopaedia of Islam, New Edition. Vol. X. Leiden: Brill. p. 22. ISBN 90-04-11211-1.
• Ghereghlou, Kioumars (October–December 2017). "Chronicling a Dynasty on the Make: New Light on the Early Ṣafavids in Ḥayātī Tabrīzī's Tārīkh (961/1554)". Journal of the American Oriental Society. 137 (4): 805–832. doi:10.7817/jameroriesoci.137.4.0805 – via Columbia Academic Commons.
• Zelkina, Anna (2000). In Quest for God and Freedom: The Sufi Response to the Russian Advance in the North Caucasus. London: C. Hurst & Co Publishers. ISBN 1-85065-384-4.