ذیقعده

ذیقعده، ذی‌القَعده یا ذوالقَعدةالحرام (به عربی: ذو القعدة)، یازدهمین ماه از ماه‌های قمری است که در تقویم هجری قمری قراردادی ۳۰ روزه است.

ماه ذی القعده، از ماه‌های حرام است که شروع جنگ در آن حتی با دشمنان اسلام حرام است؛ مگر این‌که آنها جنگ را به مسلمانان تحمیل نمایند. در این ماه زائران خانه خدا از اطراف و اکنافِ جهان به سوی مکه و مدینه حرکت می‌کنند. این ماه، ماه اجابت دعا نامیده شده‌است. ماه ذی الحجة، که ماه حج است، همراه با ماه قبل و بعد از آن، ماه‌های حرام اند (ماه چهارم حرام، ماه رجب است). شاید یکی از اهداف آتش‌بس در این سه ماه، آرامش جامعه و توفیق برای حج و عبادت باشد.

روزهای معروف

• یکشنبه‌های این ماه فضیلت خاصی دارد.
• روز پانزدهم ماه ذی القعده فضیلت خاصی دارد.
• روز بیست و سوم ماه ذی القعده وفات امام رضا علیه السلام است.
• دحوالارض روز بیست و پنجم ذی القعده که به اعتقاد مسلمانان روزی است که خداوند زمین را از محل کعبه گسترانید. در قرآن نیز به آن اشاره شده چنان‌که در سوره نازعات آیه ۳۰ و همچنین سوره شمس آیه ۶ به آن اشاره شده‌است: "وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا " قسم به زمین و آنکه گسترانید. از دیگر اتفاقاتی که در روز دحوالارض افتاده‌است، آغاز حرکت برای حجة الوداع -آخرین حج محمد صل الله- بوده‌است.

اعمال و عبادات مستحبی ماه ذیقعده

نماز یکشنبه‌ها

نماز یکشنبه ذی القعده نمازی مستحبی و چهار رکعتی است (همانند سایر نمازهای مستحبی باید به صورت دو نماز دو رکعتی خوانده شود) که در یکی از روزهای یکشنبه ماه ذی القعده خوانده می‌شود و فضائل بسیاری از جمله آمرزش گناهان و با ایمان مردن برای آن در روایات آمده‌است. برای خواندن این نماز لازم است در یکی از یکشنبه‌های ماه ذی القعده غسل کرده و برای نماز وضو بگیرد (یا قبل از غسل وضو بگیرد) و سپس دو نماز دو رکعتی مانند نماز صبح به نیت نماز یکشنبه ماه ذی القعده به جای آورد که در هر رکعت یک بار سوره حمد و سه بار سوره توحید و یک بار سوره ناس و یک بار سوره فلق خوانده می‌شود و پس از پایان چهار رکعت، هفتاد بار استغفار کرده (گفتن ذکری مانند اَستَغفِرُ اللهَ و اَتوبُ إلیه) و آنگاه یک‌بار ذکر لا حول و لا قوة الا بالله بگوید و در پایان چنین دعا کند: «یا عَزِیزُ یا غَفَّارُ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ ذُنُوبَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا یغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ». زمان اصلی خواندن این نماز یکشنبه ماه ذی القعده است و در هر ساعتی از روز می‌توان آن را خواند؛ و مطابق فراز انتهایی روایت، اگر در یکشنبه سایر ماه‌ها نیز این نماز به جای آورده شود همین پاداش را خواهد داشت. برای این نماز ثواب زیادی ذکر شده از جمله اینکه رسول اکرم (ص) فرمود: هر که این نماز را به جا آورد: توبه او مقبول و گناهانش آمرزیده شود، دشمنان او در روز قیامت از او راضی شوند، با ایمان می‌میرد، دین و ایمانش از وی گرفته نمی‌شود؛ قبرش گشاده و نورانی شده و والدینش از او راضی گردند؛ مغفرت شامل حال والدین او و ذریه او گردد؛ توسعه رزق پیدا کند؛ ملک الموت با او در وقت مردن مدارا کند؛ به آسانی جان دهد و….

روز پانزدهم ماه ذی القعده

در شب نیمه این ماه، عبادت انجام گیرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده‌است: «در ماه ذی القعده شبی با برکت است و آن شب نیمه می‌باشد که خداوند با نگاه رحمت به بندگان مؤمن می‌نگرد. کسی که در آن شب به اطاعت مشغول باشد، پاداش صد روزه دار غیر عاصی را به او می‌دهند.

روز بیست و سوم ماه ذی القعده

شهادت امام رضا علیه السلام در سال ۲۰۳ قمری. زیارت حضرت امام رضا علیه السلام در این روز سنت است و سید بن طاووس از بعضی نقل کرده‌است که مستحب می‌باشد.

دحو الارض

دَحْوُ الْأرْض، روز بیست و پنجم ذی القعده، که بنابر برخی روایات، روز گستراندن زمین است و در آموزه‌های دین اسلام، از روزهای بافضیلت به‌شمار می‌رود و انجام دادن برخی اعمال عبادی مانند روزه و نماز در آن تأکید شده‌است. در آیات قرآن چگونگی دحو الارض و زمان و مکان آغاز آن بیان نشده‌است. تنها در آیه سی‌ام سوره نازعات وَالْأَرْ‌ضَ بَعْدَ ذٰلِک دَحَاهَا (ترجمه: و پس از آن، زمین را با غلتانیدن گسترد)[نازعات–۳۰] [یادداشت ۱]، به آن اشاره شده و برای آن قید «بعد ذلک» (به معنای «پس از آن»)آمده‌است. در کتاب‌های ادعیه برخی اعمال عبادی برای این روز مستحب شمرده شده‌است: روزه، غسل، خواندن دو رکعت نماز در وقت ظهر، در هر رکعت بعد از حمد، پنج مرتبه سوره شمس بخواند و بعد از اتمام نماز بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ‏، سپس بگوید: یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ، زیارت امام رضا (علیه السلام)، خواندن این دعا: اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَهِ …

از امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام نقل شده‌است: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده، روز دحوالارض بوده‌است؛ و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صدساله رسیده‌است؛ عبادت صد ساله‌ای که روزهای آن را به روزه و شب‌های آن را به عبادت گذرانیده است؛ و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته‌های آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می‌شود که نود و نه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت». [اقبال صفحه ۳۱۲ ؛ المراقبات، صفحه ۱۸۶] و در روایتی روزه روز دحوالارض مثل روزه هفتاد سال است و در روایت دیگر کفاره هفتاد سال است [مفاتیح الجنان اعمال ماه ذی القعده] روزه روز دحوالارض؛ جزء روزه‌های ممتاز در سال است و جزء ۴ روزی است که هیچ روزی مثل آنها نیست، و آن ۴ روز:

1. روز ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
2. روز مبعث
3. روز عید غدیر
4. روز دحوالارض [برگرفته از کتاب رساله أربعه أیّام ؛ مرحوم میرداماد]

مناسبت‌ها

• ۱ - * روز دختران در ایران با توجه به تولد فاطمه بنت موسی (معصومه) (۱۷۳ قمری)* آغاز هفتهٔ حج
  • روز دختران (در ایران)
  • سرآغاز دهه کرامت در ایران
• ۵ - روز بزرگداشت صالح بن موسی ابن موسی بن جعفر(فرزند هفتمین امام شیعیان)
  • روز تجلیل از امامزادگان و بقاع متبرکه در ایران
• ۶ - روز بزرگداشت احمد بن موسی ابن موسی بن جعفر(فرزند هفتمین امام شیعیان)

زادروزها

• ۱ - زادروز فاطمه معصومه بنت موسی بن جعفر(هفتمین امام شیعیان) (۱۷۳ قمری)
• ۱۱ - زادروز علی بن موسی الرضا هشتمین امام شیعیان (۱۴۸ قمری)
• ۱۳۱۴ - سلطان الواعظین شیرازی اندیشمند، خطیب و از علمای شیعه قرن چهاردهم و نویسنده کتاب شب‌های پیشاور

درگذشت‌ها

• ۲۹ - درگذشت محمد تقی، نهمین امام شیعه (۲۲۰ قمری)

منابع

• تقویم رسمی ۱۳۹۳، شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران (دارای مجوز رسمی وزارت ارشاد).