Xabier Kintana

Xabier Kintana
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Francisco Javier Quintana Urtiaga
Jaiotza	Bilbo, 1946ko urriaren 13a (78 urte)
Herrialdea	Bizkaia, Euskal Herria
Familia
Seme-alabak	ikusi Jurgi Kintana;
Hezkuntza
Heziketa	Deustuko Unibertsitatea
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, itzultzailea, lexikografoa, katedraduna eta filologoa
Lan nabarmenak	ikusi Elhuyar Hiztegia;
Jasotako sariak	ikusi Espainiako Kritika Saria euskarazko narratibari (1984) : Ta Marbuta. Jerusalemen gertatua; UEUren ikasturte-hasierako hizlaria (2008) ;
Kidetza	Euskaltzaindia; Euskal Kulturaren Batzarreak; Academia de l'Aragonés

Xabier Kintana Urtiaga (Begoña, Bilbo, Bizkaia, 1946ko urriaren 13a - ) euskalaria, euskal idazlea, itzultzailea eta euskaltzaina da.^[1]

Bizitza

Filosofia eta Letretan lizentziatu zen 1974an Deustuko Unibertsitatean. Euskara eskolak eman zituen 1972tik 1979ra Erandion, Algortan, Getxon eta Leioan.

Imanol Berriatuarekin 1976an Israelen hebreera irakasteko erabiltzen zuten metodologia eta materialak aztertu zituen. Ikasi zutena giltzarri izan zen gero euskaltegietan erabili zen eredua diseinatzeko. Ordu arte eskolak erdaraz izaten ziren maiz, eta ikuspuntu erabat gramatikaletik bideratuak. Harrezkero, eskola guztiak euskaraz izan dira, elkarrizketa eta komunikazioa sustatuz.

Institutuko lehen katedratikoa izan zen Euskal Hizkuntza eta Literaturan 1980an. Geroago, 1981etik 2006an erretiratu zen arte, EHUko Euskararen Kabineteko burua izan zen. EHUko titulazioetan euskararen erabilera bideratzea eta administrazioko itzulpenak egitea ziren Kabinetearen zereginak.^[1]

Hiztegigintza

Euskara batuaren lehen hiztegi handiak sortzea haren ekarpen nabariena izan zen. 1970ean, Gabriel Arestirekin batera, batasunerako oinarrizko hitzak biltzen zituen Batasunaren kutxa argitaratu zuen.^[2] Oso ezagunak eta erabiliak izan ziren hurrengo urteetan atera zituen hiztegiak ere, berak bakarrik edo elkarlanean paratutakoak:^[1]

Euskal hiztegi modernoa (1977)
Hiztegia 80 (1980),
Hiztegia bi mila (1984),
Elhuyar hiztegia (1996), eta abar.

Euskaltzaina

1966an euskaltzain urgazle izendatu zuten, eta 1993ko urriaren 29an, euskaltzain oso. 1994an egindako sarrera-hitzaldian, Bilbok euskararen bizitzan izan duen eragina azaldu zuen. Euskaltzaindiko idazkaria da 2002ko otsailaren 22tik.^[3]

2009ko martxoaren 21ean, Academia de l'Aragonésko ohorezko akademiko izendatu zuten.^[4]

Lanak

Itzulpenak

Hainbat idazleren lanak itzuli ditu: Franz Kafka, Karl Marx, Friedrich Engels, Miguel Unamuno, Joanes Uharte Donibanekoa, Albert Camus, Daniel Defoe, Vladimir Lenin, Benjamin Tuterakoa, Yehudah ha-Levi, Moseh Ben Maimon, Xota Rustaveli eta Yuval Noah Harari. Besteak beste, liburu hauek itzuli ditu:

Karl Marx, Friedrich Engels. Alderdi Komunistaren Manifestua. Jakin, 1998.
Juan Huarte San Juan. Zientzietarako argimenen azterketa. Klasikoak, Pentsamendu Unibertsala, 1996.
Miguel Unamuno. Bizitzaren sentimendu tragikoaz. Klasikoak, Pentsamendu Unibertsala, 1994.
Charles Robert Darwin. Espezieen jatorria: hautespen naturalaren bidez. Klasikoak, Pentsamendu Unibertsala, 1994).
Yuval Noah Harari. Sapiens. 2019. (Andoni Sagarnarekin elkarlanean.)

Narrazioa

Eleberria

Ta Marbuta. Jerusalemen gertatua (1984, Elkar)

Saiakera

Linguistika orain arte (1971, Lur)
Euskara hobean hobe (1984, EHU): Pello Salabururekin batera
Judu Herriaren ibilbide luzea (1994, Gaiak): Jurgi Kintarekin elkarlanean

Testuliburuak

Testuliburuak ontzen nahiz euskaratzen lan eskerga egin zuen IKER ^[7] taldearen barruan. Talde horrek sortua da euskarazko lehen ikasliburuen Saioka bilduma. Lehen Hezkuntzarako liburu-bilduma horretan Bizkaiko eta Gipuzkoako Ikastolen Elkarteak zeuden eta, besteak beste, kide hauek: Jose Ramon Etxebarria, Xabier Mendiguren, Xabier Kintana, Imanol Añon, Iñaki Antiguedad, Kepa Martinez de Lagos eta Karmele Baelo.

Haur eta gazte literatura

Gure piztitxoaren artean (1974, Indauchu Editorial)
Oier Beltzuntzeko (1976, Cinsa)
Martin Txilibitu, ehiztari beltza (1976, Cinsa)
Kixmi eta euskal jentilak (1980, Elkar)
Lamia eta artzaina (1980, Elkar)
Marigorringoa eta Harra (1980, Elkar)
Martin txiki eta Jentilak I (Garia lapurtzen) (1980, Elkar)
Martin txiki eta Jentilak II (Zerraren asmaketa) (1980, Elkar)
Tartalo eta artzaina (1980, Elkar)
Euskarazko zubia 1.a (1987, Santillana): Sagrario Lunarekin elkarlanean

Biografia

Imanol Berriatua (1914-1981) (1994, Eusko Jaurlaritza)
Gabriel Aresti (1933-1975) (1998, Eusko Jaurlaritza)
Federiko Krutwig Sagredo (1921-1998) (1999, Eusko Jaurlaritza)
JustoMari Mokoroa (2000, Eusko Jaurlaritza)

Hiztegiak

Batasunaren kutxa (1970, Lur): Gabriel Arestirekin batera burututako lana
Euskal Hiztegi Modernoa - Xabier Kintanaren eskaintza Begoñako medikuari ( Gregorio Urkaregi).
Euskal hiztegi modernoa (1977)
Hiztegia 80 (1980),
Hiztegia bi mila (1984),
Elhuyar Hiztegia (1996), eta abar.

Aldizkari orokorretako artikuluak

Anaitasuna aldizkarian 310 artikulu idatzi zituen,^[8] baita beste hainbat aldizkaritan ere, besteak beste: Jakin, Zeruko Argia, Egan, Herria, Cambio 16, El Pensamiento Navarro, Euskaldunon Egunkaria, Fontes Linguae Vasconum, Hermes, Elhuyar, Egin, Deia, Hitz, El Mundo del País Vasco, Egun On, eta Pasárgada.^[1]

Bestalde, euskal komunitate zientifikoaren Inguma datu-baseak, Xabierrek sorturiko 110 lan baino gehiago erakusten ditu guztira.^[9]

Sariak

Sari eta errekonozimendu hauek jaso ditu:^[1]

2023. Martxoaren 24an, euskara batuak "herriaren garapenean izan duen balioa" azpimarratzeko eta euskara batuaren sorreran bultzatzaile izan zirenak oroitzeko, Euskaltzaindiak eta Orereta Ikastolak Errenteria eta Donostia lotuko zituen giza-kate erraldoia antolatu zuten, 8000 lagunek osatutakoa. Euskara batuaren sorreran eta gorpuztean gailendutako 15 pertsona oroitu zituen ekimenak: Koldo Mitxelena, Resurreccion Maria Azkue, Pierre Broussain, Jose Maria Satrustegi, Julia Berrojalbiz, Xabier Kintana, Raimundo Olabide, Julene Azpeitia, Luis Villasante, Henrike Knörr, Arantxa Urretabizkaia, Arturo Campion, Gabriel Aresti, Jean-Louis Davant eta Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi.^[10]^[11]

Bilboko Udalaren Bilboko Ospetsu izendapena (2016), José Angel Iribar, Sara Estévez, José Antonio Garrido eta Begoña Ruedarekin batera.^[12]
Euskal Herriko Unibertsitatearen omenaldia (Leioa, 2010).
Academia de l'Aragonés erakundeko ohorezko kide (2009).^[4]
EHUren Zientzia Fakultateko San Alberto Magno saria (1995).
Bilboko Iruña Kafetegiko saria (1984).
Espainiako Kritika Saria euskarazko narratibari (1984).
Santiago de Compostelako Jai Minervalen poesia saria (1970).
Deustuko Unibertsitatearen ipuin lehiaketarena (1968).

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Kintana, Xabier. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2018-10-06).
↑ «Xabier Kintana, Idazlea» Argia (Zeruko Argia) (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ Kintana, Xabier. (1994). Bilbao, euskararen bizitzan. X. Kintanaren Euskaltzaindian sartzea. Euskaltzaindia.
↑ ^a ^b García, Daniel González. «Actuals miembros de l'Academia» www.academiadelaragones.org (Academia de l'Aragonés,) (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ Zientzia, Elhuyar. (2011-05-01). «Euskarazko Tesien II. Koldo Mitxelena sariak jaso dituzte bost doktorek» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
↑ Maite Oronoz eta Larraitz Uria punta-puntan Mitxelena tesi-sarian – Hizkuntza-teknologiak. (Noiz kontsultatua: 2019-02-27).
↑ Mendiguren Bereziartu, Xabier. «NorDaNor | EIZIE» nordanor.eus (Noiz kontsultatua: 2020-02-21).
↑ Anaitasuna aldizkarian idatzi zituen artikuluak Euskaltzaindiaren webgunean.
↑ Kintana Urtiaga, Xabier. www.inguma.eus (Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea) (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).
↑ «Giza kate batek Errenteria eta Donostia lotuko ditu martxoaren 24an euskara batuari gorazarre egiteko» EITB 2023-03-17 (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
↑ Iraola, Arantxa. (2023-03-18). «Giza kate batek lotuko ditu Donostia eta Errenteria, euskara batua goratzeko» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
↑ «'2016ko Bilboko ospetsuak' izendatu dituzte» https://uriola.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-06).

Kanpo estekak

Datuak: Q3139339
Multimedia: Xabier Kintana / Q3139339

[:0-1] Kintana, Xabier. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2018-10-06).

[2] «Xabier Kintana, Idazlea» Argia (Zeruko Argia) (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[3] Kintana, Xabier. (1994). Bilbao, euskararen bizitzan. X. Kintanaren Euskaltzaindian sartzea. Euskaltzaindia.

[:1-4] García, Daniel González. «Actuals miembros de l'Academia» www.academiadelaragones.org (Academia de l'Aragonés,) (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[5] Zientzia, Elhuyar. (2011-05-01). «Euskarazko Tesien II. Koldo Mitxelena sariak jaso dituzte bost doktorek» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).

[6] Maite Oronoz eta Larraitz Uria punta-puntan Mitxelena tesi-sarian – Hizkuntza-teknologiak. (Noiz kontsultatua: 2019-02-27).

[7] Mendiguren Bereziartu, Xabier. «NorDaNor | EIZIE» nordanor.eus (Noiz kontsultatua: 2020-02-21).

[8] Anaitasuna aldizkarian idatzi zituen artikuluak Euskaltzaindiaren webgunean.

[9] Kintana Urtiaga, Xabier. www.inguma.eus (Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea) (Noiz kontsultatua: 2018-10-07).

[10] «Giza kate batek Errenteria eta Donostia lotuko ditu martxoaren 24an euskara batuari gorazarre egiteko» EITB 2023-03-17 (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).

[11] Iraola, Arantxa. (2023-03-18). «Giza kate batek lotuko ditu Donostia eta Errenteria, euskara batua goratzeko» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).

[12] «'2016ko Bilboko ospetsuak' izendatu dituzte» https://uriola.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-06).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]