Leioako hizkera

Leioako hizkera (Leyoáko berbeté) Leioan hitz egiten den bizkaieraren ipar-sartaldeko (Uribe Kosta, Txorierri eta Mungialdea) azpieuskalkiaren aldaera da. Leioako hizkera Uribe Kostako eta Txorierri sartaldeko aldaeren tarteko berbeta da, Getxo eta Berangokoenen oso antzekoa.

Hizkeraren erabilera

Herria

Sakontzeko, irakurri: «Leioa»

Leioa Bizkaiko udalerri bat da, Bilboko itsasadarraren eskoialdean kokatua. 2016. urtean 30.793 biztanle zeuzkan, % 21,8 euskaldunak, baina bertako jatorrizko hizkera erabiltzen dutenak askoz gutxiago dira, belaunaldien arteko hizkuntzaren transmisioak etendura handia eduki baitu.

Izan ere, XX. gizaldian izandako kultura-aldaketek eta Espainiako erdaldunen etorrera gehiegizkoak Leioako hizkera agoniara eroan dute. Edozelan ere, hizkerari baserri-giroan bizirik eutsi zaio, XX. gizaldian gertatutako ekonomia-aldaketen eraginez baserriko jarduerak baztertuta geratu badira ere. Horrez gain, Leioako jatorrizko biztanleen ondorengo batzuk ere jakin dakite herriko berbeta.

Leioako udalak zenbait neurri hartu izan ditu hizkera biltzeko eta zabaltzeko, hari buruzko idaztiak argitaratzen lagunduz.

Fonologia

Bokalak

-a bokalean amaitzen diren berbak artikuluarekin batzen direnean -a + a > -é egiten da (e. b. neska > neské; alaba > alabé). Osterantzean, artikulua guztiz asimilatzen da, esate baterako etze 'etxe' horrela jokatzen da: absolutiboan etze 'etxea'; ergatiboan etzek 'etxeak'; datiboan etzeri 'etxeari'; genitiboan etzen 'etxearen'; destinatiboan etzéntzako 'etxearentzako'; soziatiboan etzéas 'etxeagaz' etab. Berebat, iturri 'iturria'; baso 'basoa' eta buru 'burua' absolutibo singularreko moldeak dira -i, -o eta -u amaieradun berbetan. Arau horrek, edozelan ere, salbuespen bi dauzka. Alde batetik, artikuluaren asimiliazioa ez da silaba bakarreko berbetan ematez: bea 'behea'; kea 'kea'; loa 'loa'; edo mea 'mehea' esaten da (sube 'sua' [halandaze, subete 'suete']; txube 'txua' silaba bakarreko berbetan -b- sartzen zaie artikuluaren aurretik). Beste aldetik, -ai, -ei eta -oi diptongoetan amaitutako berbetan ere ez da asimilaziorik ematen (e. b. gaztaie 'gaztaia'; burneie 'burnia'; sasoia 'sasoia').

-oa > -o egiten da jon 'joan' (e. b. no 'noa'; o 'hoa'; do 'doa'; gos 'goaz') eta eron 'eroan' (e. b. dárot 'daroat'; dárosu 'daroazu'; dáres 'daroatzate') aditzen orainaldiko adizkietan.

-i galtzeko joera dago partizipioetan, gehienbat silaba bitik gorakoak direnean eta i bokalaren aurrean l, n, r eta s kontsonanteak daudenean ibil san 'ibili zen'; ímingo 'ipiniko'; iger dosu 'igartzen duzu' eta ukus dona 'ikusi dun'.

i eta u bokalen ostean a > e bihurtzea orokortua dago (e. b. bátzuten 'batzuetan'; níes 'nigaz'; nórtzuntzeko 'nortzuentzako'; karidede 'karitate'; ostikeda 'ostikada'; apur bet 'apur bat'; kendúte 'kenduta'). i - a/e > i - i egiteko joerak indar handirik eduki ez arrik, ikisi 'ikasi'; iribitu 'irabiatu'; irikin 'irakin' eta irigi 'ireki' moldeak agertzen dira.

u- dago ondorengo hamaika berbon hasieran: uger 'igeri'; ukutu 'ikutu'; ukusi 'ikusi'; ulle 'ile'; untze 'iltze'; uri 'hiri'; urten 'irten'; urun 'irin'; usen 'izen'; úsen 'izain' eta ugelario 'igel' berbaren aldaera. r dardarkari azkarraren aurrean e > a ematen da honako berbotan: bardin 'berdin'; barri 'berri'; txarri 'txerri'; akar 'aker'; garri 'gerri'; garnu 'gernu'; asarre 'haserre' eta bastar 'bazter'. Berba amaieran -ain diptongoa -an egiten da (e. b. erran 'errain'; espan 'ezpain'; gan 'gain'; laban 'labain'; san 'zain'). Berba amaieran -un -uin eta -in amaikiei nagusitzen zaie (mun 'muin'; lurrun 'lurrin').

Leioan ez daukate ia indarrik -eu- > -au- (e. b. auli 'euli'; áuskera 'euskera'; sauk 'zeuk'; daust (< deust) 'dit') eta -ei- > -ai- (e. b. baye 'behia'; gáyena 'gehiena'; ogai 'hogei'; Layoá 'Leioa') egiteko joerek, baina, Getxon eta Berangon orokorrak dira.

Kontsonanteak

[j] ahoskera dago berba euskaldunen hasieran (e. b. yai 'jai'; yainko 'jainko'; yakin 'jakin'; yarámon 'jaramon'; yaube 'jabe'; yáyo 'jaio'; yosi 'josi'), bai eta erdal jatorriko berba batzuetan ere (e. b. yaboi 'xaboi'; yántza 'dantza'; yárre 'pitxer'; yoko 'joko'). Erdaratik hartutako maileguetan [x] ahoskatzen da gehienetan: jénero, jénte, jubilasino. NOR-NORI saileko iraganaldiko eta hitanoko adizkietan ere y- esaten da: yákiten 'zitzaidan'; yákion 'zitzaion'; yákiun 'zitzaigun'; yok 'dik'; yotena 'dinat'.

Lau txistukariak bitara ekarriak daude: s eta z > s (e. b. gaste 'gazte'; asa 'aza') eta ts eta tz > tz (e. b. utz 'huts') egiten dira. Halandaze, asi 'hasi/hazi' eta atzo 'atzo/atso' esaten dira.

Leioan t ez da bustitzen; l eta n bustitzea ez dago orokortua, baina adibide franko topa litezke: bagílle 'bagila'; eskilléra 'eskailera'; ollo 'oilo'; salle 'saila'; arrañe 'arraina'; giñar 'txilar'; giñárrabe 'aitaginarreba'; iños 'inoiz'; iñurri 'inurri'; señe 'seina'; uñe 'oina'.

i + z > x eta i + tz > tx egiten da, esaterako, axe 'haize'; bixer 'bizar'; bixi 'bizi'; dakixu 'dakizu'; elexe (< eleiza) 'eliza'; gixon 'gizon'; gox 'goiz'; ixen 'izan'; ixeko 'izeko'; keríxa (< kereiza) 'gerezi'; aretx (< hareitz) 'haritz'; atx 'haitz'; atxine 'antzina'; eretxi (< ereitzi) 'iritzi'; gatx 'gaitz'; urretx (< urreitz) 'hurritz'. Berba hasierako tx- agertzen den bustidura adierazkorra bakarra izan da (e. b. txérpa 'erpe'; tximeldu 'zimeldu'; tximur 'zimur'; txipristin 'zipristin').

Antzina sudurkaria zen i bokalaren ostean n/ñ kontsonantea garatu da: erdal «-(c)ión» > -zino (e. b. aksino 'akzio'; ilusino 'ilusio'; osesino 'obsesio'; pensino 'pentsio'); *io-ren adizkietan (e. b. dinot 'diot'; dinok 'diok'; dinu 'diogu'; dinosue 'diozue'; dineude 'diote'; dinostesu 'diostazu').

Bere 'ere'; busterri 'uztarri' eta girrintzi 'irrintzi' berbei hasieran herskaria erantsita daukate. Abasuse 'babazuza'; amotz 'kamuts'; odolgi 'goroldio'; okotz 'kokots' eta iko 'piku' berbek ez daroate herskaririk hasieran. Hasieran herskari ahoskabea daukate ondorengo berbok: keríxe 'gerezi'; korotz 'gorotz'; kurtze 'gurutze'; parkatu 'barkatu'; pekatu 'bekatu' eta tórre 'dorre'; hasieran, ostera, herkari ahostuna dago bitz 'bits'; górta 'korta' eta girten 'kirten' berbetan. l eta n ostean t eta p gorde dira erdaratik hartutako hiru mailegu hauetan: altara 'aldare'; dénpora 'denbora' eta jénte 'jende'. Herskarien arteko txandakatzeak ematen dira berba batzuetan (e. b. aista 'ahizpa'; kunpúlle 'tipula'; lebatz 'legatz'; gei 'dei'; dusti 'guzti'). Berebat, berba batzuen hasieran b- eta m- txandakatzen dira, esaterako, makállo 'bakailao' eta berinde 'askari'. -k- ondorengo berbetan galtzen da: sélau 'zelako'; edosélau 'edozelako'; esélau 'ezelako'; ólau 'holako'; álau 'halako'; lau 'lako' (honakoak dira neurria adierazteko berbon kideak: sélaseko 'zelaseko'; edosélaseko 'edozelaseko'; esélaseko 'ezelaseko'; ólaseko 'holaseko'; álaseko 'halaseko'; laseko).

l, n eta r kontsonanteetan amaitzen diren berben ostean z- daukaten adizkiak agertzen direnean, txistukari frikaria (s) ahoskatzen da, ez afrikatua (tz) il siren 'hil ziren' (ez il tziren). Ez partikula hasieran z- daukan adizki batekin elkartzen denean ere frikaria (s) ahoskatzeko joera dago esan 'ez zen' (ez etzan).

l > r egiteko joera dago kontsonante baten aurrean (e. b. aurki 'aulki'; orío 'olio'). -r- -d- eginda agertzen da bedar 'belar'; edur 'elur'; ider 'ilar' eta sider 'zilar' berbetan. n- > l- bihurtzea ematen da narru 'larru' berban.

Azentua

Leioan azentua talde fonologikoaren azken silaban egon ohi da (e. b. laguné 'laguna'; lagunerí 'lagunari'; lagun ederrá; gure lagun ederrarí). Ipar Uribeko herrien izenetan azken silaban azentua agertzen da: Barriké 'Barrika'; Berangó; Fiké 'Fika'; Getxó; Larrabetzú; Leioá; Lesamá 'Lezama'; Plentzí 'Plentzia'. Edozelan ere, azentu berezia daukaten berba nahia dago, hiru multzotan bereiz litezkeenak. Lehenik, erdaratik hartutako maileguak: ábi 'habia'; ántzar; dénpora; íngiru 'inguru'; kánpo; kollára 'koilara'; lándare; léku; sékule 'sekula'; sapátu; doméka... Bigarrenik, berba elkartu eta eratorriak: áitite/ámoma 'aitite/amama'; árenegun 'herenegun'; éuskera/érdera 'euskara/erdara'; egústen/éguen 'asteazken/ostegun'; bákarrik; báserri; bátzuk; bérbeta/ólgeta 'hizkuntza/jolas'; béskari; édari/yánari 'edari/janari'; bíllusik/óñutzik 'biluzik/oinutsik'; étzondo/étzalde/étzoste 'etxondo/etxalde/etxoste'; gíau/lélau 'gehiago/lehenago'; índaba 'indaba'; lárregi 'gehiegi'; nónor/nónok/nónon/nónora/nónos 'nor edo nor/nork edo nork/ non edo non/nora edo nora/noiz edo noiz'; okéran 'okaran'; óllar 'oilar'; úñetako 'oinetako'; sálgai; sábalik; sútunik; sélau 'zelako'... Azkenik, azalpen garbirik bako eredu batzuk ere badaude: árruntze 'arrautza'; árte/árteko/ártera/ártetik; ásau 'asago'; átze/áurre; béste; Bílbo; Bískaya 'Bizkaia'; égi 'egia'; egúski 'eguzki'; ínglaterra 'Ingalaterra'; iñúrri 'inurri'; múskerra; órrotz 'orratz'; kókolo; papau 'mozolo'; txístu...

Azentu bereizgarria

Azentua singularra eta plurala bereizteko balio du:

*etze* 'etxe' berbaren jokabidea
	Singularra	Plurala
Absolutiboa (NOR) Ergatiboa (NORK) Datiboa (NORI) Genitiboa (NOREN) Destinatiboa (NORENTZAKO) Soziatiboa (NOREGAZ)	etze etzek etzeri etzen etzéntzako etzéas	étzek étzek étzeri étzen étzentzako étzekaz

Erakusleetan ere azentua da bereizgarri (e. b. onek 'honek'; orrek 'horrek'; arek 'hark' ergatibo singularrean; eta ónek 'hauek'; órrek 'horiek'; áik 'haiek' pluralean).

Azentuak esangura banako berbak ere bereizten ditu:

arra 'emea ez dena' aste 'zapi egun' onena 'honena' usena 'izena'	vs vs vs vs	árra 'neurri unitatea' áste 'hastea' ónena 'onena / hauena' úsena 'izain'

Era berean, azentuak bereizten du ba- baiezkoa eta baldintzazkoa: badatór esnedune (baiezkoa) eta esnedune bádator (baldintzazkoa); eadabíl menditi (baiezkoa) eta menditi bádabil (baldintzazkoa); badao/bádao 'badago'; badaki/bádaki 'badaki'; badeko/bádeko 'badauka'... Salbuespen bakarra jon 'joan'-en adizkiak dira: bádo/bádo 'badoa'; básos/básos 'bazoaz'... Aginterako adizkiek ere azentua daukate: elexéti datórrela ukus dot 'elizatik datorrela ikusi dut' (denborazkoa) eta dátorrela bier goxen! 'datorrela bihar goizean!' (aginterakoa). Iraganaldiko eta erlatiboko adizkien artean aurkakotasun bat ere gertatzen da: atzo ukus gendun geure lagune 'atzo ikusi genuen geure laguna' (iraganaldikoa) eta ukus géndun lagune etzera ekar du 'ikusi genuen laguna etxera ekarri dugu' (erlatibokoa).

Morfologia

Izenaren morfologia

-gaz (> -az) da soziatiboko morfema da singularrean (e. b. gixonáas 'gizonarekin'; lagunéas 'lagunarekin') eta pluraleaz -kaz (e. b. gixónakas 'gizonekin'; lagúnekas 'lagunekin'). Hurbiltze adlatiboan -rantza morfema erabiltzen da: Galearántza 'Galearantz'; itxosorántza 'itsasorantz'; basorántza 'basorantz'.

Ablatiboan bost gertakari aita litezke: lehenik, Leioako aldaera -ti da (e. b. etzéti 'etxetik'; étzetati 'etxeetatik'); bigarrenik, -rik morfema denbora balioa edukitzen du (e. b. atzórik dao euri bóta ta bóta 'atzorik dago euria bota eta bota'; goxérik dabil bearren 'goizerik dabil beharrean'; nósik ona sabiltzes ólan? 'noizik hona zabiltza horrela?'), denbora baliorik bakoak ez dira horren ohikoak (e. b. etzérik urten barik daos 'etxerik irten barik daude'); hirugarrenik, -rik hara esapidean ('eta segituan, berehala') ere morfema horixe dago (e. b. básu bete ur edaten deu oirik ara 'baso bete ur edaten du oherik hara'; béste itxure bat yekok orrek garbirik ara 'beste itxura bat zaukak horrek garbirik hara'); laugarrenik, -rik morfema mendirik mendi, bastarrik bastar, etzerik etze tankerako espideetan ere erabiltzen da; eta azkenik, -ganik (> -anik) aldaera dago bizidunen ablatiboan (e. b. nóaini[k] tákixu estáola eskondúte? 'norenganik dakizu ez dagoela ezkonduta?').

'Aldi bat barru, aldi baten buruan' adierazteko -garren erabiltzen da: urtégarrenan agertu san 'urte bat barru agertu zen'; iru egúngarrenan átzera etor san 'hiru egun barru atzera etorri zen'.

'-ren bat > -ran bat' egiteko joera dago (e. b. Aberri Egunéran bat 'Aberri Egunen bat'; bátaran bat 'baten bat'; étzalderan bat 'etxalderen bat').

Bizidunen deklinabidea
	Bokalez amaituta			Kontsonantez amaituta
	Mugagabea	Singularra	Plurala	Mugagabea	Singularra	Plurala
Nor	idí	idí	ídik	gixón	gixoná	gixónak
Nork	idík	idík	ídik	gixonák	gixonák	gixónak
Nori	idíri	idíri	ídiri	gixonári	gixonári	gixónari
Noren	idín	idín	ídin	gixonán	gixonán	gixónan
Nogaz	idíes	idíes	ídikes	gixonáas	gixonáas	gixónakas
Norentzat	idíntzet	idíntzet	ídintzet	gixonántzat	gixonántzat	gixónatzat
Norengatik	idíaitarrik	idíatarrik	ídikaitarrik	gixonáatiarrik	gixonáaitarrik	gixónakatarrik
Norengana	idíana	idíana	ídikana	gixonáana	gixonáana	gixónakana

Bizigabeen deklinabidea
	Bokalez amaituta			Kontsonantez amaituta
	Mugagabea	Singularra	Plurala	Mugagabea	Singularra	Plurala
Non	etzétan	etzén	étzetan	sugátxetan	sugátxan	súgatxetan
Nora	etzétara	etzéra	étzetara	sugátxetara	sugátxera	súgatxetara
Nondik	etzétati	etzéti	étzetati	sugátxetati	sugátxeti	súgatxetati
Nongo	etzétako	etzéko	étzetako	sugátxetako	sugátxeko	súgatxetako
Norantz	etzétarantza	etzérantza	étzetarantza	sugátxetarantza	sugátxerantza	súgatxetarantza
Noraino	etzétaraño	etzeraño	étzetaraño	sugátxetaraño	sugátxeraño	súgatxetaraño

Artikulua

-ok artikulu hurbilak bizirik dirau (e. b. bíok/irúrok/láurok/dánok 'biok/hirurok/laurok/denok'; gúokas 'guokin'; berton bixi 'berton bizi'; ónek ándrok beti bardin 'andre hauek beti berdin'). Silaba bakarreko berbak artikuluarekin esateko joera handia dago: estao kearik 'ez dago kerik'; bea dusti 'behe guzti'; máye bat 'mahai bat'; oya bat 'ohe bat'; ure asko 'ur asko'; matza ugeri 'mahats ugari'; satza naye 'satz nahia'.

Erakusleak

a da 3. graduko erakuslea (e. b. itzela ixen san a solon íbilteko 'itzela izan zen hura soroan aritzeko'; se ukusi, a ikisi 'zer ikusi, hura ikasi'). Erro bera daukate singular eta pluraleko erakusleek: onek 'honek' / ónek 'hauek'; orrek 'horrek' / órrek 'horiek'; arek 'hark' / áik 'haiek'.

Izenordainak

-i- dago NI-ri dagozkion izenordainetan, ez -e-: niri, nire, níes 'nirekin'; nítzet 'niretzat'; níana 'niregana'; nígaitarrik 'niregatik'. Neu saileko izenordain indartuak daude: neuk (eta néues 'neurekin'; neuana 'neuregana'; néuaitarrik 'neugatik'), euk, geuk, zeuk, zéuek. Pluraleko 3. pertsona indartuan éurek 'berak'; éuren 'beren'; éurekana 'beregana'; éurekas 'berekin'; éurentzat 'berentzat'; éureri 'berei'...

Pluraleko nortzuk, zeintzuk, zertzuk izenordain zehaztugabe galdetzaileak sortu dira (e. b. estáit nórtzukeitarrik esan deun ori 'ez dakit nortzuengatik esan duen hori'; sapátak badekosus naye, baye séintzukes yóngo sara? 'zapatak badauzkazu ugari, baina zeintzuekin joango zara'; sértzuk sosan órrek gixasémek, jitánok ala mórok? 'zertzuk zituan gizaseme horiek, ijitoak ala mairuak?'). 'Edo + izenordain galdetzailea' sailekoak erabiltzen dira: edonóaitarrik 'edonorengatik'; edonoana 'edonorengana'; edonóas 'edonorekin'; edonok 'edonork'; edonona 'edonorena'; edonóntzat 'edonorentzat'; edonor; edonori; edosélan 'edozelan'. 'Izenordain gaildetzailea + edo + izenordain galdetzailea' saileko izenordainak ere badira: nónoaitarrik 'nor edo norengatik'; nónoana 'nor edo noregana'; nónok 'nork edo nork'; nónon 'non edo non'; nónondi 'non edo nondik'; nónongo 'non edo nongo'; nónontzat 'nor edo norentzat'; nónor 'nor edo nor'; nónora 'nora edo nora'; nónorako 'nora edo norako'; nónorantza 'nora edo norantz'; nónoraño 'nora edo noraino'; nónori 'nor edo nori'; nónoas 'nor edo norekin'. 'Izenordain galdetzailea + gura' egiturako izenordainak erabiltzen dira: nongure 'nonahi'; nosgure 'noiznahi'; sergure 'zernahi'; selangure 'nolanahi'; semekure 'zenbat nahi, ugari'.

Aditzaren morfologia

Edun laguntzaile zereginetara (ukus dot 'ikusi dut') baztertzeko joera egon da, haren ordez eduki erabilita (esteko pasentzirik 'ez dauka [du] pazientziarik'). Ez da ari izan erabiltzen; haren ordez ibili, mugimenduzkoetan, (e. b. sulo in ta in dabiltzes, aparkaméntuk íteko sótanuten 'zuloa egin eta egin dabiltza, aparkalekuak egiteko sotoetan') eta egon, mugimendurik bakoetan, (e. b. lo íten gáosela gólpe bateas ixartuten gaitus 'lo egiten gaudela kolpe batekin itzartzen gaitu') erabiltzen dira. NOR-NORK erara jokatzen dira ien 'igo' eta urten 'irten' aditzak: bixirik urten yéunen posik! 'bizirik irten zuenean pozik!'; uñes íetan gendun Ereagáti gora 'oinez igotzen genuen Ereagatik gora'.

Adizki jokatuak

NOR kasua

	Indikatiboa				Ahalera	Subjuntiboa	Agintera
	Orainaldia	Lehenaldia	Alegiazkoa			Orainaldia
	Orainaldia	Lehenaldia	Baldintza	Ondorioa		Orainaldia
Ni	nas - nok - nona	nintzen - nintzon - nintzena	banentike	nentike - nentikek - nentikena	nentike - nentikek - nentikena	naiten
Hi	as	intzen	baentike	entike	entike	aiten	ai aine
Hura	da - dok - dona	san - son - sona	baletike	letike - letikek - letikena	letike - letikek - letikena	daiten	daitela
Gu	gares - gosak - gosena	gintze(se)n - gintzosen - gintzesena	bagintikes	gentikes - gentikesak - gentikesena	gentikes - gentikesak - gentikesena	gaitesen
Zu	sara	sintzen	basintikes	sentikes	sentikes	saitesen	saites
Zuek	sare	sintzesen	basintikese	sentikese	sentikese	saitesen	saitese
Haiek	dires - dosak - dosena	siren - sosan - sosena	baletikes	letikes - letikesak - letikesana	letikes - letikesak - letikesana	daitesen	daitesela

NOR-NORI kasua

Orainaldiko indikatiboa
	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Niri		at	dat - yatek - yatena		sates	satese	dasteas - yatesak - yatesana
Hiri	nak nana		dak dana	gasak gasana			dasak dasena
Hari	nako - nakok - nakona	ako	dako - yakok - yakona	gakos - gakosak - gakosana	sakos	sakose	dakos - yakosak - yakosana
Guri		aku	daku - yakuk - yakune		sakus	sakuse	dakus - yakusek - yakusena
Zuri	natzu		datzu	gatzus			datzus
Zuei	natzue		datzue	gatzues			datzues
Haiei	nake - nakek - nakena	ake	dake - yakek - yakena	gakes - gakesak - gakesana	sakes	sakese	dakes - yakesak - yakesana

Lehenaldiko indikatiboa
	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Niri		akiten	yakiten - yakiten - yakitena		sakitesen	sakitesen	yakitesen - yakitesen - yakitesena
Hiri	nakian nakinan		yakian yakinen	gakiasen gakisenan			yakiasen yakisenan
Hari	nakion - nakion - nakiona	akion	yakion - yakion - yakiona	gakiosen - gakiosen - gakiosena	sakiosen	sakiosen	yakiosen - yakiosen - yakiosena
Guri		akiun	yakiun - yakiun - yakiune		sakiusen	sakiusen	yakiusen - yakiusen - yakiusena
Zuri	nakisun		yakisun	gakisusen			yakisusen
Zuei	nakisuen		yakisuen	gakisuesen			yakisuesen
Haiei	nakien - nakien - nakiena	akien	yakien - yakien - yakiena	gakiesen - gakiesen - gakiesena	sakiesen	sakiesen	yakiesen - yakiesen - yakiesena

Alegiazkoa
	Ondorioa
	Hura	Haiek
Niri	lekit - lekitek - lekitena	lekites - lekitesak - lekitesena
Hiri	lekik lekine	lekisek lekisena
Hari	lekio - lekiok - lekiona	lekios - lekiosak - lekiosena
Guri	lekiu - lekiuk - lekiune	lekius - lekiusek - lekiusena
Zuri	lekisu	lekisus
Zuei	lekisues	lekisues
Haiei	lekie - lekiek - lekiena	lekies - lekiesek - lekiesena

Orainaldiko subjuntiboa
	Hura	Haiek
Niri	dakiten	dakitesan
Hiri	dakian dakinan	dakiasan dakisenan
Hari	dakion	dakiosen
Guri	dakiun	dakiusen
Zuri	dakisun	dakisusen
Zuei	dakisuen	dakisuesen
Haiei	dakien	dakiesen

NOR-NORK kasua

Orainaldiko indikatiboa
	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Nik		aut	dot - yotek - yotena		saitudes	saitudese	dodas - yotesek - yotesena
Hik	nok nona		dok dona	gosak gosena			dosak dosena
Hark	neu - nayok - nayona	au	deu - yok - yona	gaitus - gayosak - gayosana	saitus	saitues	deitus - yosak - yosena
Guk		augu	du - yuk - yune		saitugus	saituegus	dus - yusek - yusena
Zuk	nosu		dosu	gosus			dosus
Zuek	nosue		dosue	gosues			dosues
Haiek	neude - nayek - nayena	aude	deude - yedek - yedena	gaitues - gayesak - gayesena	saituse	saituese	deituse - yedesak - yedesana

Lehenaldiko indikatiboa
	Ni	Hi	Hura	Gu	Zu	Zuek	Haiek
Nik		engiden	nendun - neon - neona		sengidesen	sengidesen	nendusen - neyosan - neyosena
Hik	nengian nenginan		endun	gengiasan gengisanan			endusen
Hark	nengin - nengin - nengine	engin	yen - yon - yona	gengisen - gengisen - gengisena	sengisen	sengisen	yesen - yosen - yosena
Guk		engigun	gendun - geyon - geyona		sengigusen	sengigusen	gendusen - geyosen - geyosena
Zuk	nengisun		sendun	gengisusen			sendusen
Zuek	nengisuen		senduen	gengisuesen			senduesen
Haiek	nengien - nengien - nengiena	engien	yeden - yeden - yedena	gengiesen - gengiesen - gengiesena	sengiesen	sengiesen	yedesan - yedesan - yedesena

Alegiazkoa
	Baldintza		Ondorioa
	Hura	Haiek	Hura	Haiek
Nik	baneko	banekos	neko - nekok - nekona	nekos - nekosak - nekosena
Hik	baeko	baekos	eko	ekos
Hark	baleko	balekos	leko - lekok - lekona	lekos - lekosak - lekosena
Guk	bagenko	bagenkos	genko - gengok - gengona	genkos - gengosak - gengosena
Zuk	basenko	basenkos	senko	senkos
Zuek	baseunke	baseunkes	seunke	seunkes
Haiek	baleuke	baleukes	leuke - leukek - leukena	leukes - leukesak - leukesena

Ahalera
	Hura	Haiek
Nik	nengi - nengik - nengine	nengis - nengisek - nengisena
Hik	engi	engis
Hark	lei - leik - leine	leis - leisek - leisena
Guk	gengi - gengik - gengine	gengis - gengisek - gengisena
Zuk	sengi	sengis
Zuek	sengie	sengies
Haiek	leye - leyek - leyena	leyes - leyesak - leyesana

Subjuntiboa
	Orainaldia
	Hura	Haiek
Nik	deiden	deidesen
Hik	deiyan deinan	deyasan deisanan
Hark	dein	deixen
Guk	deiyun	deiyusen
Zuk	deisun	deisusen
Zuek	deisuen	deisuesen
Haiek	deyen	deyesen

Agintera
	Ni	Hura	Gu	Haiek
Hik	neik neine	ik ine	geixek geixena	ixen ixena
Zuk	neixu	ixu	geixus	ixus
Zuek	neixue	ixue	geixues	ixues

NOR-NORI-NORK kasua

Orainaldiko indikatiboa
	Niri	Hiri	Hari	Guri	Zuri	Zuei	Haiei
Nik		deuet / deudes deunet / deunedas	dotzet / dotzeas - yotzetek / yotzetesak - yotzetena / yotzetesana		dotzut / dotzutes	dotzuet / dotzuetes	dotzet / dotzeas - yotzetek / yotzetesak - yotzetena / yotzetesana
Hik	dostek / dostesak dostena / dostesena		dotzek / dotzesak dotzena / dotzesena	doskuk / doskusek doskune / doskusena			dotzek / dotzesak dotzena / dotzesena
Hark	deust / deustes - yostek / yostesak - yostena / yostesena	deuk / deusek deune / deusena	dotzo / dotzos - yotzok / yotzesak - yotzona / yotzesana	dosku / doskus - yoskuk / yoskusek - yoskune / yoskusena	dotzu / dotzus	dotzue / dotzues	dotze / dotzes - yotzek / yotzesak - yotzena / yotzesana
Guk		deuegu / deuegus deunegu / deunegus	dotzu / dotzus - yotzuk / yotzusek - yotzune / yotzusena		dotzugu / dotzugus	dotzuegu / dotzuegus	dotzu / dotzus - yotzuk / yotzusek - yotzune / yotzusena
Zuk	dostesu / dostesus		dotzesu / dotzesus	doskusu / doskusus			dotzesu / dotzesus
Zuek	dostesue / dostesues		dotzesue / dotzesues	doskusue / doskusues			dotzesue / dotzesues
Haiek	deuste / deustes - yostek / yostesak - yostena / yostesena	deuek / deuesak deuena / deuesana	deutze / deutzes - yotzek / yotzesak - yotzena / yotzesana	doskue / doskues - yoskuek / yoskuesak - yoskuena / yoskuesena	dotzue / dotzues	dotzue / dotzues	dotze / dotzes - yotzek / yotzesak - yotzena / yotzesana

Lehenaldiko indikatiboa
	Niri	Hiri	Hari	Guri	Zuri	Zuei	Haiei
Nik		neuen / neusean neunen / neusenan	neuntzen / neuntzesen - neuntzen / neuntzesen - neuntzena / neuntzesena		neuntzun / neuntzusen	neuntzuen / neuntzuesen	neuntzen / neuntzesen - neuntzen / neuntzeean - neuntzena / neuntzesena
Hik	eusten / eustesen		eutzen / eutzesen	euskun / euskusen			eutzen / eutzesen
Hark	yeusten / yeustesen - yosten / yostesen - yostena / yostesena	yeuen / yeusean yeunen / yeusenan	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena	yeuskun / yeuskusen - yoskun / yoskusen - yoskune / yoskusena	yotzun / yotzusen	yotzuen / yotzuesen	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena
Guk		geuen / geusean geunen / geusean	geuntzen / geuntzesen - geuntzen / geuntzesen - geuntzena / geuntzesena		geuntzun / geuntzusen	geuntzun / geuntzusen	geuntzen / geuntzesen - geuntzen / geuntzesen - geuntzena / geuntzesena
Zuk	seusten / seustesen		seuntzen / seuntzesen	seuskun / seuskusen			seuntzen / seuntzesen
Zuek	seusten / seustesen		seuntzen / seuntzesen	seuskun / seuskusen			seuntzen / seuntzesen
Haiek	yeusten / yeustesen - yosten / yostesen - yostena / yostesena	yeuen / yeusean yeunen / yeusenan	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena	yeuskun / yeuskusen - yoskun / yoskusen - yoskune / yoskusena	yotzun / yotzusen	yotzuen / yotzuesen	yeutzen / yeutzesen - yotzen / yotzesen - yotzena / yotzesena

Alegiazkoa
	Ondorioa
	Hari
Nik	neskio / neskios
Hik	eskio / eskios
Hark	leskio / leskios
Guk	geskio / geskios
Zuk	seskio / seskios
Zuek	seskie / seskies
Haiek	leskie / leskies

Ahalera
	Hari
Nik	neyo / neyos
Hik	eyo / eyos
Hark	leyo / leyos
Guk	gengio / gengios
Zuk	sengio / sengios
Zuek	sengie / sengies
Haiek	leye / leyes

Aditz trinkoak

Iraganaldiko trinkoak oso galduta daude: esan égoten 'ez zen egoten [vs ez zegoen]'; éukiten gendun 'edukitzen genuen [vs geneukan]'; baina, egon aditzaren egon 'zegoen' eta egosen 'zeuden' hirugarren pertsonako moldeek zelan edo zelan bizirik iraun dute. Ostera, orainaldiak bizi-bizi daude NOR-NORI (daoske 'dagozkie'; dóko 'doakio'; dabilk 'dabilkik'; datortzu 'datorkizu'; ) eta NOR-NORI-NORK (dékotzut 'daukakizut'; dakisku; darotzegu 'daroatsegu'; dakartze 'dakarkie'; dabiltzude 'darabilkizute'; dinotzot 'diotsot') saileko trinkoak.

EGON
Ni	nao - nayok - nayona
Hi	ao
Hura	dao - yaok - yaona
Gu	gaos - gayosak - gayosena
Zu	saos
Zuek	saose
Haiek	daos - yaosak - yaosena

JOAN
Ni	no - noyok - noyona
Hi	o
Hura	do - yok - yona
Gu	gos - goyesak - goyesena
Zu	sos
Zuek	sose
Haiek	dos - yosak - yosena

ETORRI
Ni	nator - natorrek - natorrena
Hi	ator atorrena
Hura	dator - yatorrek - yatorrena
Gu	gatos - gatosak - gatosena
Zu	satos
Zuek	satose
Haiek	datos - yatosak - yatosena

IBILI
Ni	nabil - nabilek - nabilena
Hi	abil
Hura	dabil - yabilek - yabilena
Gu	gabiltzes - gabiltzesak - gabiltzesena
Zu	sabiltzes
Zuek	sabiltzese
Haiek	dabiltzes - yabiltzesak - yabiltzesena

EDUKI
	Hura	Haiek
Nik	dekot - yekotek - yekotena	dekoas - yekoasek yekoasena
Hik	dekok dekona	dekosak dekosena
Hark	deko - yekok - yekona	dekos - yekosak - yekosena
Guk	deku - yekuk - yekune	dekus - yekusek - yekusena
Zuk	dekosu	dekosus
Zuek	dekosue	dekosues
Haiek	deke - yekek - yekena	dekes - yekesak - yekesena

JAKIN
	Hura	Haiek
Nik	dakit - yakitek - yakitena	dakiteas - yakies - yakiesena
Hik	dakik dakine	dakixek dakixena
Hark	daki - yakik - yakine	dakix - yakixek - yakixena
Guk	dakiu - yakiuk - yakiune	dakius - yakiusek - yakiusena
Zuk	dakixu	dakixus
Zuek	dakixue	dakixues
Haiek	dakie - yakiek - yakiena	dakies - yakiesak - yakisena

EROAN
	Hura	Haiek
Nik	darot - yarot - yarotena	daroas - yaroas - yaroasena
Hik	darok darona	darosak darosena
Hark	daro - yarok - yarona	daros - yarosak - yarosena
Guk	daru - yaruk - yarune	darus - yarusek - yarusena
Zuk	darosu	darosus
Zuek	darosue	darosues
Haiek	dare - yarek - yarena	dares - yaresek - yaresena

EKARRI
	Hura	Haiek
Nik	dakart - yakart - yakartena	dakardeas - yakardeas - yakardesena
Hik	dakarrek dakarrena	dakasak dakasena
Hark	dakar - yakarrek - yakarrena	dakas - yakasek - yakasena
Guk	dakargu - yakarduk - yakardune	dakargus - yakardusek - yakardusena
Zuk	dakasu	dakasus
Zuek	dakasue	dakasues
Haiek	dakarde - yakarrek - yakarrena	dakardes - yakardesek - yakardesena

ERABILI
	Hura	Haiek
Nik	dabilt - yabilt - yabiltena	dabildeas - yabildeas - yabildeasena
Hik	dabilek dabilena	dabiltzesak dabiltzesena
Hark	dabil - yabilek - yabilena	dabiltzes - yabiltzesak - yabiltzesena
Guk	dabildu - yabilduk - yabildune	dabildus - yabildusek - yabildusena
Zuk	dabiltzu	dabiltzus
Zuek	dabiltzue	dabiltzues
Haiek	dabilde - yabildek - yabildena	dabildes - yabildesak - yabildesena

ESAN
	Hura
Nik	dinot - yinot - yinotena
Hik	dinok dinona
Hark	dino - yinok - yinona
Guk	dinu - yinuk - yinune
Zuk	dinosu
Zuek	dinosue
Haiek	dinede - yinedek - yinedena

IRITZI
	Hari
Nik	deretxet - yeretxetek - yeretxetena
Hik	deretxok deretxona
Hark	deretxo - yeretxek - yeretxena
Guk	deretxu - yeretxuk - yeretxune
Zuk	deretxesu
Zuek	deretxesue
Haiek	deretxe - yeretxek - yeretxena

Partizipioa

-atu > -au > -a bilakaera gertatzen da partizipioetan: allega 'ailegatu'; altza 'altxatu'; amata 'amatatu'; asma 'asmatu'; buelta 'bueltatu'; dibórsia 'dibortziatu'; erresa 'errezatu'; falta 'faltatu'; gasta 'gastatu'; kosta 'kostatu'; para 'paratu'; topa 'topatu'. Dena dela, ez da bilakaera guztiz orokorra: askatu, bedeinketu, beratu, betatu 'bete'; emendatu, erratu, kotxatu 'kokoteraino egon'; parkatu 'barkatu'; senbatu, siketu, tiretu, uxetu, yorratu 'jorratu'; yokatu 'jokatu'. Gainera, -itu > -idu (> -u, Getxon) gertatzen da erdaratik mailegatutako partizipioetan (halandaze, ez da aitu 'aditu'; argitu lako aditzetan ematen): eskribidu (> eskribu) 'eskribitu, idatzi'; mobidu (> mobu) 'mugitu'; segidu (> segu) 'segitu, jarraitu'; legidu (> legu) 'eskribitu, idatzi'; koxu (eremu zabalekoa) 'koiu, hartu'.

'Partizipioa + -ta' egitura nagusitu da: itota esan ohi da; ez itorik edo itoa (e. b. amátata 'amatatuta'; arroñata 'arruinatuta'; ínte 'eginda'; sartúte 'sartuta'). Aditz jakin batzuekin -(r)ik zaharrak ere bizirik dirau: alperrik, bedeinketurik, bixirik 'bizirik'; gaixorik, ilik 'hilik'; ixarrik 'itzarrik'; ixilik, osorik, posik 'pozik'; sábalik 'zabalik'; sútunik 'zutunik'; utzik 'hutsik'. Partizipioa -l eta -n amaierakoa denean ere -ta esaten da; ez -da (e. b. ílte 'hilda'; emónta 'emanda'; ínte 'eginda'; yánta 'janda'; yónta 'joanda'). Euki 'eduki' alde batera utzita, -gi dago gainerako partizipioetan: ebagi edo ebai 'ebaki'; eralgi 'eralki'; eskegi edo eskei 'eseki'; iribagi 'erabaki'; irigi 'ireki'; yagi 'jaiki'; usigi 'ausiki'. Ohikoak dira partizipioan 'txistukari afrikatua + i' duten hiru aditz: baltzitu 'belztu'; otzitu 'hoztu' eta utzitu 'hustu'. Bete partizipioari -tu gehitzen zaio betatu emanez.

Aditz izena

Partizipioa -a, -l, -n, -o, -{g, k, l, n, r}i, -atu > -a, -tu, atu, -itu, -idu eta -u denean, aditz izenean -ten erabiltzen da: atáraten 'ateratzen'; ílten 'hiltzen'; íten 'egiten'; yóten 'joaten'; yó(i)ten 'jotzen'; ebágiten 'ebakitzen'; éukiten 'edukitzen'; íbilten 'ibiltzen'; íminten 'ipintzen'; ékarten 'ekartzen'; amátaten 'amatatzen'; atértuten 'atertzen'; askátuten 'askatzen'; garbítuten 'garbitzen'; mobiduten 'mugitzen'; koxuten 'koitzen'. Partizipioaren azken bokala -e denean aditz izena -tan egiten da: errétan 'erretzen'; gordétan 'gordetzen'; iétan 'igotzen'; igértan 'igartzen'; ixétan 'izaten'; urtétan 'irteten'. Partizipioa -tu/-du daukaten silaba biko aditzen -tzen egiten dute aditz izena (e. b. áitzen 'aditzen'; artzen 'hartzen'; bátzen, lótzen, gáltzen, géitzen 'deitzen'; kéntzen, sártzen).

Aditz izena mugimenduzko aditzen osagarri denean, inesiboan erabili ohi da, adlatiboa erabili beharrean: sólon bear íten yóten nintzen alogéren 'soroan behar egiten (behar egitera) joaten nintzen alogeran'; jénero naye érote gendun plasara sáltzen 'jenero [gauza, gai] ugari eroaten genuen merkatura saltzen (saltzera)'.

Eratorpena

Aditzondoak sortzeko -to atzizkia erabilzen da (e. b. ederto 'ederki'; polito 'poliki'; txarto 'gaizki'; ondo 'ongi'; obeto 'hobeki'; satarto 'zatarki'), baina ez da daborduko emankorra. -do/-to atzizkiak balio handigarri eta iraingarria ere dauka: bixerdo 'bizardo'; koipésto 'gizen'; pekásto 'orintsu'; sapásto 'tximatsu'; saskéldo 'zikin'; sorrísto 'zorritsu'; ugérdo 'zikin'. Andrazkoekin -tona aldaera erabiltzen da: anditóna/andratóna 'andre handia'; loditóna 'andre lodia'; moskotóna 'andre mozkotea'; saskeldóna 'andre zikina'.

-ginen '-gintzan' atzizkia ere topa daiteke: Pedro ta Jose argiñek, ormaiñen bardinek 'Pedro eta Jose harginak, hormagintzan berdinak'; frákatara txixeiñen on arrik, llébarik es 'praketara piseginen egon arren, garrantzirik ez'; surfiñen daos egunen-egunen 'surfginen daude egunero'. -tzuk atzizkiak indar handia dauka, batzuk, ez eze, bitzuk, hirutzuk eta lautzuk ere agertzen dira (e. b. áonek láutzuk neuk dáros eta áorrek bítzuk seuk éroixus 'lautzuk haauek neuk daroatzat eta bitzuk haoriek zeuk eroan itzazu'; béste irútzu[k] pe yángo nekos 'beste hirutzuk ere jango nituzke'). -lan aldaera erabiltzen da, -la orokorraren ordez: álan 'hala'; ólan 'horrela'; sélan 'zelan, nola' (eta edosélan 'edonola'; esélan 'ezelan, inola'; séoselan 'zelan edo zelan, nola edo hala'). -txu da atzizki txikigarria da (e. b. itxóroixu apútxu beten 'itxaron ezazu apurtxo batean'; mákinetxu bet tálo yáten géndun atxine 'makinatxo bat talo jaten genuen antzina'). -tar atzizki orokorrarekin batera, -ztar ere erabiltzen da: barrikóstar, berangóstar, bílbostar, deríostar, getxóstar, kánpostar, katikóstar 'gatikar'; leioástar, mungíostar, sopélostar. -mendu atzizkiaren ordez -mintu esateko joera dago (e. b. abrosimintu 'abrozimendu, gogaitze'; meresimintu 'merezimendu'; mobimintu 'mugimendu').

Sintaxia

zein eta nahi hautakariak erabili egiten dira (e. b. gúre sein gúre es 'gura zein gura ez' eta ekásu bat nai béste 'ekar ezazu bat nahi bestea'). Gainera, ala eta edo bereizten dira: gúrau dosue emen lotu ala yon? 'gurago duzue hemen geratu ala joan?'; oiñ yákingo du arra ala eme dan 'orain jakingo dugu arra ala emea den'; áuton sos ala uñes? 'autoan zoaz ala oinez?'... Galde perpausen amaieran, bigarren aukera isilik dela agertzen da ala (e. b. gaur ésose bearren ala? 'gaur ez zoazte beharrean ala?'; esta égi ala? 'ez da egia ala?'; ámomaas itxi dosus úmek ala? 'amamarekin utzi dituzu umeak ala?').

Berehalakotasunezko denborazko perpausetan -keran erabilia da: makurtúkeran yáusi datzus gíltzek 'makurtzean jausi zaizkizu giltzak'; sútunik párakeran igertan dot miñe, gero, ibílkeran gitxíau 'zutik jartzean igartzen dut mina, gero, ibiltzean gutxiago'. Perpaus osagarrietan esaten dena guztiz ziurra denean eta galdegaia ez denean -(e)na morfema erabiltzen da: óbun estéitusena úmek éron ónekas éurikes! 'eskerrak ez dituena umeak eroan euri hauekin!'; igértan dake séoser pasa dakena 'igartzen zaie zer edo zer pasatu zaiena'; esta égi bearren egon dana oiñ árten 'ez da egia beharrean egon dena orain artean'. Leioan -(e)lakoan morfemaren -lakon aldaera dago: larri daos, amak sokorru íngo dótzelakon 'larri daude, amak garrasi egingo dielakoan'. Perpaus kontzesiboetan arren baino arrik erabiltzen da (e. b. gíau irebási arrik, fábriketi étzaldera buelta san 'gehiago irabazi arrik, fabriketatik etxaldera bueltatu zen'); era berean, -tarrik kausazko eta helburuzko perpausetan erabiltzen da (e. b. amak eskátzeitarrik, etzeri garbikusi in yotzetek 'amak eskatzearrik, etxeari garbi-ikuzia egin zioat'; sure ama ukústeitarrik etor natzu 'zure ama ikustearrik etorri natzaizu'). Nabarmentzekoak dira alderdi horietako erakusle eta izenordainak ere: oneitarrik 'honegatik'; orreitarrik 'horregatik'; aitarrik 'hargatik'; áiketarrik 'haiengatik'; sugaitarrik 'zugatik'; séitarrik 'zergatik'; séoseitarrik 'zer edo zergatik'.

Nominalizazioetan ezeztapena aditz lexikoaren ostean doa eta nominalizazio-atzizkia ezeztapenari lotzen zaio, hau da: sélau lástime lélau etor éste! 'zelako tamala lehenago etorri eztea (ez etortzea)!'; sélan ixen letike goserik éuki éste, yan dúnik eta ona! 'zelan izan daiteke goserik eduki eztea (ez edukitzea), jan dugunetik eta hona!'; sáke bótaixu bean gánera, labandu ésteko górtara gosénen 'saka bota ezazu behearen gainera, labaindu ezteko (ez labaintzeko) kortara goazenean'. 'Ze + sunjuntiboko adizkia' egitura ezaguna da: amorrurik koyu sedeiñ, gordekosu Gauon gaueko ogi sati urten sear 'amorrurik hartu ez dezan, gordeko duzu Gabon gaueko ogi zatia urtean zehar'; gorro belarritaraño sartute daro, axek éron sedeion 'gorroa belarrietaraino sartuta daroa, haizeak eroan ez diezaion'; eskutxutik oratute daro, eskapa sedakion 'eskutxotik oratuta daroa, eskapatu ez dakion'; gáneska in sedeitzun, jagon ixu esne 'gainezka egin ez diezazun, jagon ezazu esnea'; yagi saites, mutille, béskari bere oira éron sedeitzuten 'jaiki zaitez, mutila, bazkaria ere ohera eroan ez diezazudan'.

Zehar galderazko perpausak baldintzazkoekin nahastatzeko joera dago, 'bai/ez' erakoak direnean (e. b. estait utz ein bádeu 'ez dakit huts egin badu'; pregúnta dost ia eméti ondo bádo Sopelarántza 'galdetu dit ia hemendik ondo badoa Sopelarantz'; estait egúno bere etor báda 'ez dakit egundo ere etorri bada').

Bi zenbatzailea izen sintagmaren eskoian jartzen da (e. b. urte bi, anaje bíek, txakur bíekaz); bi bider eta bri mile 'bi mila' salbuespenak dira. Erakusleak, ostera, izen sintagmaren ezkerrean jartzen dira (e. b. ori edoi 'hodei hori'; áorrek gautxórik ''gautxori haoriek'; orrek txakurrek 'txakur horrek'). Hala ere, erkusleaz lagundutako izena indartu nahi izanez gero, ezker eta eskoian ipin liteke: ori etzori 'hori etxe hori'; oneri ardauoneri 'honi ardo honi'

'partizipioa + adizki jokatua' egitura baliatzen da aditza indartzeko: euki dekola eser emon éstek emoten dost amorrurik andiena 'eduki daukala ezer ez emateak ematen dit amorrurik handiena'; txikitxu ixen arrik, iñúrrik éron daro bera baño astunau dan karge 'txikitxoa izan arrik, inurriak eroan daroa bera baino astunagoa den karga'; kostaten dana kostaten dala, ekarri dakargu te kitu! 'kostatzen dena kostatzen dela, ekarri dakargu eta kito!'; yon sos ala etorri satos? 'joan zoaz ala etorri zatoz'; erresa bere yakin dakitzu orrek faltzok 'otoitz egiten ere jakin dakitsu faltsu horrek!'.

Hiztegia

abade: apaiz
abarkéta: espartin
abazuze: txingor xehea
abrozidu: gogaitu
adíkune: begirada
adore: kemen
adur: lerde
afo: arol
afróntu: haize eta euria aldi berean
aharito: ahari
áhausi: zaunka
áies: nonbait, dirudienez (Getxon eta Berangon)
áiko!: hara! (Getxon)
aitabítxi: aita besoetakoa
áitite: aitona
aitu: begiratu
albo: aldamen
albo agin: letagina
aldats: aldapa
alderri: alderdi
alkóndara: alkandora
alogéra: alokairu, lansari
altakurre: muino
altzagarri: legamia
amabítxi: ama besoetakoa
amáitu: bukatu
amáta: itzali
amiátu: lizundu
ámoma: amona
anaje: anaia
angéru: aingeru
anpullu: malko
antoju: nazka
antojagarri: nazkagarri
antza: nonbait , dirudienez
apára: bete-betean jo
ápatx: abereen azazkala
apurtu: hautsi
árdau: ardo
ardi: ardi / arkakuso
ardure: erantzukizun
arério: etsai
arin: laster
arraba: arreba
arrakáda: belarritako
arrakála: arraildura
arran: zintzarri
arrankari: amuarrain
arrásti: arratsalde
árruntze: arrautz
artatxóri: txolarre
artega: urduri
artez: zuzen
artézi: guraize
ártxo: bildots
ásau: urrun, asago
aska: sehaska
astiro: poliki
astrapála: zalaparta
atáñoko: handi, itzel
atáza: zeregin
aterri: ateri
áton: berehala, atoan
atzamar: eskuko hatza
aube: amaginarreba
aume: antxume
áurbera / áurgora: aldapabehera / aldapagora
autónu: irail (Getxon)
azkordín: ospela
azpel: zohi, lur zatia
aztráka: aztarrika / aztarrikatu
aztul: eztul
azun: arazi
bagil: ekain
baie: baina
baino: baino / besterik, baizik
baltz: beltz
baltzitu: belztu
baragarri: ganoragabe
barakil: bare
bárausi: gosaldu / gosari
barik: gabe
baríku: ostiral
bako: gabeko
basa: lohi
basárte: lupetza
basi: saltsa
basi ein: ogia saltsan busti
basotxarri: basurde
batan: menta
begitxíndor: bekatxo
behar: lan
beharrixen: beharrizan
behargin: langile
beharléku: lantoki
behaztun: behazun
beherántzako: beheranzko
beilegi: kolore horia
bekóki: kopeta
belu: berandu
bénetan: egiazki
berákatz: baratxuri
berba: hitz
berba ein: hitz egin
berbaldun: hitz jaro handikoa
berbéta: hizkuntza / hizkera
berbots: hitz hots
bere: ere
bérna: zangosagar
betérre: begi narritatutakoa / zirikatzaile
bezeri: bezero multzoa
bézkari: bazkaria
bíenke: bai horixe!, beinke!
bihor: bihur
bihorkada: bihurkada
birrindu: zehatu
birríten: bi aldiz
bits: apar
bixien: minbizi
burlezar: txantxetan
burnei: burdina
buzkentz: odolki mota
daborduko: dagoeneko
dándarrez: arrastaka

derréon: jarraian
doméka: igande
edur: elur
egósari: txerri jana
eguésten: asteazken
éguen: ostegun
egúno: egundo, inoiz
ei: omen
élai: enara
elgorri: gorrin
emon: eman
enbeléko: gogaikarri
énbra: emakume
énda: arraza
epelotxo: ahul, odolgabe
eperdi: ipurdi
epértargi: ipurtargi
eperterre: ipurterre
epertíkera: buztanikara
epérzulo: ipurtzulo
épetx: txepetx
eratzi: jetzi
érdu! / érduse!: zatoz! / zatozte!
eretxi: iritzi
erkoro: erpuru
éron: eraman
érontzi: erantzi (Getxon)
erósta: kexa, txakur negarra
erratoi: arratoi
erratu: huts egin
errakúntza: hutsegite
errazoi: arrazoi
erruzio: ihintza
eskegi: zintzilikatu
eskoa: eskuin
eskusudu: komun
eskutu: haize babesa (socaire)
eskútur: eskumutur
ezetúko: ezagun
ezpábere: bestela
eztok eta badok / eztona eta badona: toka / noka
ezúzen: ezizen
ete: ote
etze: etxe
etzilúme: etzidamu
fartikera: poltsikoa
firu: hari
fráka: galtza
Gabónzahar: Urtezahar
Gabon: Eguberri
galápa: galopan, lasterka
galazun: galarazi
galdaraztu: ur irakitan egosi arina eman, galdarraztatu
galtzúerre: ganoragabe
gángar: gandor
gánorabako: ganoragabe
gaña: bezainbeste, gaina
gaño: bezain, besteko, gainako
garagarril: uztail
garandu: aletu
garau: alea / pikorta
garbikuzi: garbitu
gari: gari / garatxo
gáriteko: gainerako
garnu: gernu
garo: euriak sortutako ihintza
garriko: gerriko
garriko bizkaitar: ostadar
garun: burmuin
gatx: zail / gaixotasuna
gatzatu: mami
gaztai: gazta
geldo: motel
geréxpe: gerizpe
gésu beten: laster, oraintxe bertan
giñer: txilar / erratz
gitxi: gutxi
gitxíenes: gutxienez
gorpu: hilotz
górta: ukuilu
goru: iruteko ardatza
grokada: korrokada
guntzurrun: giltzurrun
gure: nahi
gurpide: gurdi bidea
guzur: gezur
hálandaze: beraz
hagin: hagina / hortza
hagínke: hozka
háinen: zorian
hamáka: hamaika
hámen: hemen orokorraren aldarea indartua
hárenegun: herenegun
harrapatári: lapurra
harrapatxíta: egunez dabiltzan hegazti harraparien izen generikoa
harri: harri / harraska
harriko ein: ontziak garbitu
hazpixer: azazkal ondoetako azaltxoak, hazpizar
hazur: hezur
hedoi-montor: hodei-kumuluak
honda: busti-busti egin
horma: pareta
hurren: nonbait, dirudienez
idun: lepo
iduneko: lepoko
ien: igo
ijordi: igurtzi
ilen: astelehen
illoba: biloba
imini: ipini
intxun: etzan
iñusi: inausi
íngeru: inguru
ire: iratze
irergi: ilargi
iruntzi: irentsi
itxulapiko: eltzeitsu
itxi: utzi
itzel: oso, egundoko, sekulako
itzelézko: egundoko
ixeko: izeba
ixéra: maindire

ixetu: piztu, isiotu
ixi: itxi
jagon: zaindu
jakan: jatun txarra
jakitsu: jakitun
jántza: dantza
jarámon: arreta, kasu
jas: itxura, molde ona , ganora ona
jaube: jabe
jaurti: bota
jáusi: erori
jesarri: eseri
jolas: erromeria, dantza
jon: joan
joskile: jostun
jústuri: tximista
kakanárru: txiki
kakarráldo: kakalardo
kámara: ganbara
karra: lasterka egin
karradera: lasterketa
karraju: korridore
kaski: sarraski
katamixér: urtxintxa
katrineri: jendemodua
kázkargar: txingor
kíketz: zotin
kíñe: hegabera
kikírolatza: triku
kodáñe: sega
kokólo: ergel
kópu: mokadu
kotxeta ein: ase
kotxo: harra
koxu: hartu
kuzkur: ezkur
kunpulle: tipula
laban: labain, irristakor
lau: bezalako
laseko: bezalako (neurria adierazteko)
lánda: belardi
lántzar: landu gabeko belardia
lantzen (bein), lantzen lantzen: noizean behin
lapíko: eltze
lapíkoko: eltzekari
lar: -egi / gehiegi
larrosa: arrosa
laski: pertsona zikina eta janzkera txarrekoa (iraina)
látzin: belar luzea dagoen landa
legar: mami / harrixkola
léhengusina: lehengusu andrazko
lei: izotza
lélako: lehenengo
lélau: lehenago
lepo: sorbalda
lez: bezala
liki: urtsu
lléba: garrantzi
lloba: loba
lotu: estekatu / geratu
lúki: azeri
lúki-buzten: azeri-buztan
lukurreru: xuhur
lupu: arrabio / gaiztoa (iraina)
lur-jáusi: luizi
mallúki: marrubi
makar: txiki
mamarru: zizare / umeak ikaratzeko pertsonaia
mamurtu: murtxikatu
mangurríno: pertsona zikina
marigorri: marigorringo
marítxu telletáko: umeen haginak eroaten dituen marigorringoa
marti: martxo
martítzen: astearte
mehatz: bakan
mehaztu: bakandu
menda: mendatu, txertatu
mendu: mentu, txerto
míko: mizkin
milikota: mertxika
mingel: mehe, ahul
mingotz: mikatz
mirri ein: huts egin
mixer: urtxintxa / txiki eta argala / mokofina
mokil: zokor
morroi: zerbitzari / pertsona (lagunartean)
motxor: txiki eta argala
motz: labur / itsusi
mozollo: mozolo / galdakaoztar (ezizena)
mun: begirunezko musua
munarri: mugarri
mune: muino (ribazo)
murko: pitxer / pertsona desatsegina
murrus: marru, orro
muskil: mutxikin
mustur: mutur
mustur-bior: harroa, izaera txarrekoa, gogaikarria
mutik (bere ez): tutik (ere ez)
mutil zorri: mutil bihurri
múxilo: muskuilu
nahi: nahiz
nahie: asko, ugari
óbun: gaitzerdi, eskerrak
odóloste: odolki
ogigaztai: erbinude
óhidalau: neurri onekoa, egokia
óllasko: oilasko
okéran: aran
okela: haragi
ólga: jolas egin
ólgeta: jolas
óndikarren: oraindik
opetsi: eskaini
oratu: heldu
orbísta: berpiztu
ordu bátak: ordu bata
orri: hosto

órrotz: orratz
orroztu: orraztu
ortu: baratze
ortuari: barazki
ortusántu: hilerri
osatu: oso egin / sendatu
ostántzen: bestela / gainerakoan
ostántzeko: bestelako
óste - inesiboan ostáyen: atzeko alde / ondoren / jatorduaren ondorengo nagia
ostéra: aldiz, ordea
ostábere: berriro ere
ostondu: ezkutatu
ozála: txerri jana
ostu: lapurretan egin
ostu-ostuke: ezkutaketa
otzára: saski
pápao: ergel, mozolo
paraje: hurbil
para: paratu, jarri
patin: ura ateratzeko putzu artifiziala
pernil: urdaiazpiko
pitinke: gutxinaka
pízte: makarra
plaza: azoka
podazuz: poderioz
posture: apostu
pospolin: galeper
pozárren: pozik
puxíke: maskuria
sagárdau: sagardo
sakadiz: oinetakoak orpoan sartu barik erabiltzea
saltamatxíno: matxinsalto
sama: eztarri
sáno: ozen, sendo / oso, asko
sapa: ile luzea
sapazto: tximaluze
sarraztu: urratu
sarri / sarríten: maiz
sasi eskola: piper egin
saskel: zikin
saskelóntzi: pertsona saskela
satarreru: txorimalo (Getxon)
sats: simaur
satsetan ein: larrua jo
sein: ume
sékule bedar: sekula belar, hirusta
serúke: leka, estalki
solo: soro
sórki: eskutrapu
subéte: sukalde
sunde: kirats
tómaki: txakurrak uxatzeko erabiltzen den hitza
troka: amildegi, sakonune
tróñu: korapilo
txákotan egon: eguzkitan gustura egon
txantéla: diru
txapiskóla: umeei esaten zaien berba
txapiskolína: neskatoei esaten zaie
txarto: gaizki
txérpa: erpea
txerpekáda: atzaparkada
txétxe: ume txikiei deitzeko erabiltzen da
txibiskéri: litxarreria
txíbu: zabu
txiker: txiki
txikon: sorbaldan, bizkarrean
txíndor: txantxangorri
txiréne: txantxazale
txirlora: txirbila
txirpilota: tximeleta
txirpilotera: pinpirin
txix: pixa
txónbo: uretan murgildu
txorijagóle: txorimalo
txóto: txano
txube: tu
txurkáda: zurrutada
txutxu: gutizia
udégoien: udazkena
ugélario: igel
uger: herdoil / zikin / gorrina / igeri
ulle: ile
untze: iltze / aje, biharamun
uriko ume: ume adoptatu
uriola: uholde
urriéta: urri
urrumeda: erremuskada, marmar
urúbio: liztor
usigi: haginka egin, ausiki
úzaba: jabe, nagusi
úzandre: ugazaba andrazkoa
zal: zail, pertsona nahi haragi gogorra adierazteko erabiltzen da
záldar: erlakizten
zántzo: algara
zapabúru: txalburu
zapátu: larunbata
zaran: saski handia
zarata: hots, oihu
zéan: zenbatean
zeken: xuhur
zélan: nola
zélaseko: nolako (neurria adierazteko)
zemekure: zenbat gura, asko
zémet: zenbat
zentzun: zentzu
zezail: otsail
zil: zilbor
zilbot: tripa handia
ziri-ziri: euri xehea baina atertu barik denean
zizini: gutizia
zoldu: zornatu / zoritu, heldu
zoli: zalu
zozpel: zuhaitz azala
zuhur: argi, erne
zuhur egon/ibili: Erne egon/ibili