Edukira joan

Banka

Koordenatuak: 43°07′35″N 1°22′27″W / 43.1264°N 1.3742°W / 43.1264; -1.3742
Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau Nafarroa Behereko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Banka (argipena)».
Banka
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Olhaberri auzoko ikuspegia, Done Petri elizarekin

Bandera


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Beherea
EskualdeaBaigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaEuskal Mendialdea
Izen ofizialaBanca
Auzapeza
(2008-2026)		Michel Oçafrain
(independente)
Posta kodea64430
INSEE kodea64092
Herritarrabankar
Kokapena
Koordenatuak43°07′35″N 1°22′27″W / 43.1264°N 1.3742°W / 43.1264; -1.3742
Azalera49,60 km2
Garaiera231-1275 metro
Distantzia18,9 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria347 (2018:  3)
Dentsitatea6,79 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 16,33
Ugalkortasuna[1]‰ 36,26
Ekonomia
Jarduera[1]% 66,5 (2011)
Desberdintasuna[1]% 7,49 (2011)
Langabezia[1]% 2,79 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 63,47 (2010)
Erabilera% 31,83 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera1793 (independentzia)


Banka[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 18,9 kilometrora. Altuera 231 eta 1 275 metro artekoa da, eta 49,60 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 347 biztanle zituen.

Bertako biztanleak bankarrak dira.

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Banka beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

  • Lafonderie (1790)[4]
  • La Fonderie (1793)[5]
  • Banca (1832)[4]

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jean-Baptiste Orpustanek dio Banka toponimoak bi jatorri izan ditzake. Lehenengo proposamenak gaztelaniazko banco ("banku") maileguari buruz hitz egiten du, hau da, mugan dirua aldatzen zen bankuari buruz (liberatik pezetara eta alderantziz). Bigarrenean, ordea, "harrizko bankuak" esamoldeko bankua hitza aipatuko genituzke, udalerrian nagusi den paisaiari erreferentzia eginez, mendi malkartsu eta arrokatsuekin. Bankua izenaren -u- hizkia desagertu egingo zen gero, ahoskera sinpleago baten mesedetan.[3]

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Banka Aldudeko ibarran dago.

Mugakideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 Baztan Baigorri Anhauze, Lasa
Aldude Luzaide
Mendebaldea
   Banka  
Ekialdea
Urepele Erroibar Auritz

Ingurune naturala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aldude ibaiak (Ur Haundi deitua) udalerria gurutzatzen du.

Klima

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
    Datu klimatikoak (Banka, 1981-2010)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 22.3 29.0 33.0 35.0 36.5 41.1 40.9 42.6 37.5 35.0 28.0 24.0 42.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 11.0 12.3 15.3 16.9 20.8 23.9 25.9 26.1 23.7 19.4 14.1 11.5 18.4
Batez besteko tenperatura (ºC) 6.9 7.6 10.0 11.5 15.1 18.1 20.1 20.3 17.7 14.5 9.9 7.6 13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 2.8 3.0 4.7 6.1 9.3 12.3 14.3 14.5 11.8 9.5 5.7 3.8 8.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -12.6 -13.0 -8.5 -2.5 1.0 3.0 6.2 3.5 1.0 -1.5 -7.7 -9.7 -13.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 187.6 159.5 158.6 181.2 131.5 84.4 74.9 84.4 115.3 152.9 212.5 201.6 1744.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 99.0 109.0 109.5 95.7 97.0 69.0 86.7 85.2 81.0 99.0 96.5 130.1 130.1
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[6]

Auzoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Olhaberri
  • Buztanenea
  • Hargintoa
  • Bihurrieta
  • Xuritxegi
  • Mutikoenea
  • Betrizinaenea
  • Golkoa
  • Gixonaenea
  • Manexhandia
  • Gosnaisto

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bankaren jatorria, inguruko kobrezko meategiak XVIII. mendean berrindartzearekin lotuta dago, honen jatorria, Antzinaroan dagoelarik. Garai batean Baigorri udalerrikoa zen, Lafonderie izeneko auzoa.

1793an udalerri independente bihurtu zen, izen afrantsesatua berarekin. Hala ere, 1874an, izen aldaketa baten ondorioz, Banka izena hartu zuen.

XIX. mendearen amaiera eta XX. mendearen hasiera arteko gainbehera baten ondoren, meatzeak itxi egin ziren, eta hala egin zuten udalerrian zeuden gainerako azpiegiturek ere. Horrela, ustiategiko eraikinak abandonatuta geratu ziren. Horietako asko gaur egun hondakinetan daude eta Baigorrirako irteeran aurki daitezke, Urepeleko Errobi inguruan.

1973ko abenduaren 11n Iparretarrak taldearen lehen ekintza armatua izan zen Bankan. Atentatu bat izan zen, eta "la Rosée" zentro mediko-pedagogikotik informazio kontablea lapurtu zuten langileei sindikatu bat eratzen utzi ez zietelako. Administrazio kontseiluko lehendakaria hil egin zen.[7]

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 1901
803 590 999 1068 1419 1280 1429 1309 1327 1064 1069 1020 1020 1027 952 944 872 828 829
1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2007 2012 2017 2018
833 815 800 770 780 748 735 799 672 634 524 450 426 373 351 348 332 346 347
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kobrezko meategiak eta hari lotutako galdaketak XVIII. mendearen erdialdean izan zuten goia; forjak eta labe garaiak, berriz, 1828tik 1861era egon ziren jardunean.[8]

Gaur egun, jarduera nagusiki nekazaritzakoa da. Udalerria Ossau-Irati gaztaren apelazio-eremuan dago.

Politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Auzapezak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hasiera Amaiera Auzapeza Alderdia
1995 2001 Gratien Arambel
2001 2008 Dominique Etcheverry
2008 karguan Philippe Etchenique
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017ko urtarrilaren 1era arte, Banka Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[9]

Garraioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.[10]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Aldudeko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.[11]

Koldo Zuazok, 2010ean, Bankak nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[12]

Literatura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pantzo Hirigaraik Bankari eskainitako kantu bat konposatu zuen:

« Han zaude zu ibarraren maldan, mendi mazelan dilindan
Neguko izotzetan daldaran eta izerditan udan
Burua apalduz haizeari, zu aztaparka lurrari
Hazi xumearen laborari, bainan beti kantari
Basuritz, Aisarri, Azaldegi, Inarabia, Donalegi
Oihansoro eta Ustordoki, gu bankarrak izanki
Erkaitzalde, Hairako Erreka, han nunbait Iramehaka
Oihanpea ta Basakarrika, zutarrak gira Banka
Beti jasan ditu haize txarrak, oi zure zuhaitz zaharrak
Oraino bizi zaizko abarrak, baitauzka erro azkarrak
Mila esker eta goraintziak, zuk gaindituz nekeziak
Nolazpait baitituzu haziak zure ume guziak. 		»

—Pantzo Hirigarai

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Bankako kobre meategi eta burdinola»

Udalerriaren iparraldean, monumentu izendaturik dagoen metalurgia-lantegi baten aztarnak topa daitezke, bere labe garaiarekin. Ura zekarren kanalak, errekatik hartzen zuena ura, ziurrenik antzina labe garaiak elikatzeko erabiltzen ziren hauspoei eragiteko errota batez egongo ziren osatuak.

Herriaren erdian kokatu Olhaberri interpretazio zentroak Bankako kobre eta burdin meategien historia erakusten du. Bertan, panelak, argazkiak, mapak, eta eskemak ikus daitezke. Bisita dohainik da.

Bankar ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irudiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ /banka/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
  3. ↑ a b c Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  4. ↑ a b Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  5. ↑ «Banka - Udalerria» cassini.ehess.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-10).
  6. ↑ Bankako estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  7. ↑ Iparretarrak 1973dik. SudOuest
  8. ↑ «Bankako meategiak» www2.culture.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-10).
  9. ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
  10. ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
  11. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  12. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Banka&oldid=8622473"(e)tik eskuratuta