Edukira joan

Habana: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Koordenatuak: 23°08′12″N 82°21′32″W / 23.1367°N 82.3589°W / 23.1367; -82.3589
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
Eliatxo (eztabaida | ekarpenak)
27.874 edits
(60 erabiltzailek tartean egindako 171 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
{{Hiri neutro infotaula
{{hiri infotaula
| izena = Habana
| izena = Habana
| irudia= CollageHavana.jpg
| irudiaren testua = <small>Goitik behera eta ezkerretik eskuinera: El Capitolio, Iraultzaren museoa, [[Malecón (Habana)|Malecón]], Habanako Antzoki Handia, El Morroko itsasargia, Plaza Vieja eta Katedrala</small>
| bandera = Flag of City of Havana.svg
| armarria = Escudo de la Habana.svg
| nongo = Habanako
| ofiziala = Ciudad de la Habana
| ofiziala = Ciudad de la Habana
| izen alternatiboa = La Habana<br />San Cristobal de la Habana
| izen alternatiboa = La Habana<br />San Cristóbal de la Habana
| izen alternatiboa balioa = Izen arrunta<br />Historikoa
| izen alternatiboa balioa = Izen arrunta<br />Historikoa
| nongo = Habanako
| herrialdea = Kuba
| kodea = CU
| kodea = CU
| kodea2 = Kuba
| probintzia = Habanako probintzia
| probintzia = Habanako probintzia
| herritar = habanar<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref>
| kokapena =kokapenmapa
| dn = 23
| dn = 23
| mn = 8
| mn = 8
| de = 82
| de = 82
| me = 23
| me = 23
| urtea = 2012<ref>[https://web.archive.org/web/20160325091944/http://www.one.cu/publicaciones/cepde/cpv2012/20131107resumenadelantado/Tablas/4.pdf 2012ko erroldaren emaitzak] One.cu</ref>
| azalera = 728.26
| altuera = 5
| besterik2 = '''Ordu eremua'''
| besterik2balioa = [[UTC]]-5 (udan -4)
| dentsitatea =
| sorrera = [[1515]]
| E = W
| E = W
| EM = M
| EM = M
| herritar = Habanatar
| besterik2 = [[UTC]]-5 (udan -4)
| besterik2balioa = Ordu eremua
| kokapena = La Habana Position.png
| sorrera = [[1515]]
| azalera = 721,01
| altuera = 15
| biztanleria = 2.201.610
| urtea = 2002
| dentsitatea = 3.035,5
|}}
|}}
'''Habana'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang-es|La Habana}}, {{IPA|la aˈβana}} ahoskatua) [[Kuba]]ko hiriburua, [[kubaren banaketa administratiboa|probintzia]], portu nagusia<ref>[http://www.ecured.cu/index.php/Puertos_en_Cuba#Principal_puerto_del_pa.C3.ADs Puertos en Cuba] Ecured.cu</ref> eta merkataritza gune garrantzitsuena da. 728,26&nbsp;km²ko eremua du eta [[2012]]an 2.106.146 biztanle zituen. [[Karibea (eskualdea)|Karibeko]] hiri jendetsuena da.
'''Habana''' [[Kuba]]ko hiriburua da eta [[Karibe]]ko hiri populatuena. Hiriak berak [[Kubako probintzien zerrenda|Kubako 14 probintzietako]] bat osatzen du, hau da, [[Habanako probintzia]].


[[Diego Velazquez de Cuellar]] espainiarrak sortu zuen [[1515]]an '''San Cristóbal de La Habana''' izenarekin eta zentroa [[UNESCO]]k [[Gizateriaren Ondare]] izendatu du.
[[Diego Velázquez de Cuéllar]] espainiarrak sortu zuen [[1515]]<nowiki/>ean, ''San Cristóbal de La Habana'' izenarekin. [[1982]]<nowiki/>an, [[UNESCO]]k Habana Zaharra eta gotorlekuak [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondare]] izendatu zituen<ref>[http://whc.unesco.org/fr/list/204 Ciudad vieja de La Habana y su sistema de Fortificaciones] Unesco.org</ref>.


== Geografia ==
[[irudi:Cuba.Habana.Malecon.01.jpg|thumb|left|250px|Habanako malekoia]]
Habana [[Kuba]]ko ipar-mendebaldeko itsasaldeko badia batean dago, [[Ozeano Atlantikoa]] [[Karibe itsasoa]]rekin lotzen dituen [[Floridako itsasartea]]ren hegoaldean. Badiaren ahoa estua eta luzea da eta oso portu natural segurua da. Haren kokapena dela eta, [[Mexikoko golkoa]]ren sarreran, [[Hego Amerika]]tik [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] doan itsas bidean, denbora luzean [[Karibea (eskualdea)|Karibeko]] porturik handienetarikoa izan da.
== Historia ==


Hiria badiaren mendebalde eta hegoaldeko muino apaletan hedatzen da. Almendrares ibaiak hegoaldetik iparralderako norabidean zeharkatzen du. Ekialdean dagoen [[kareharri]]zko goragunearen gainetan (60 m) El Morro eta La Cabañako gotorleku kolonialak daude. Mendebaldeko beste goragune baten gainean Printzearen gaztelua eta Habanako Unibertsitatea daude.
=== Hiriaren lehen urratsak ===


=== Klima ===
[[1514]]. urtean [[Diego de Velazquez]]en aginduz, San Cristobal de la Habana herria sortu zen irlaren hego kostaldean [[Batabano]]tik gertu. Baina herri berraren kokalekua, ez zen oso aproposa bizitzeko, eta oso arriskutsua zen itsas nabigazioa, arrazoi hauek direla eta, [[1518]]. urtean berrogei eta hamar kolonoak, ipar aldera mugitu egin ziren, gaur egun [[Almendares]] bezala ezagutzen den ibaiaren uhobiaren ondoan. Hurrengo urtean, berriro kokalekuz aldatu zen, gaur egun ezagutzen dugunera, badiaren babespean.
Habanak [[alisio]]ek eta itsasoaren hurbiltasunak leundutako [[klima tropikal]]a du; [[Köppen klima sailkapena]]ren arabera, negu lehorreko sabanako klima (''Aw'') da. Urtean zehar, tenperaturak oso egonkorrak dira: urteko batez bestekoa 25,2&nbsp;°C da; urtarril eta otsaileko batez bestekoa 22&nbsp;°C da; eta abuztukoa, 28&nbsp;°C. Urtean pilatutako prezipitazioa 1.200&nbsp;mm ingurukoa izaten da. Urtaro euritsua ekainaren eta urriaren bitartekoa da, eta urtaro lehorra, abenduaren eta apirilaren artekoa.


{{Klima
Indiako flotak, bere bidaian Habanan gelditzen ziren, eguraldi aproposa azal zedin bere bidaia hasteko, beraz, denbora luzea eman behar zuten hirian, eta garraitzen zituzten bitxiak eta merkantziak, jende mordoa erakarri zuen.
|location = Havana
|metric first = Y
|single line = Y
|Jan high C = 25.8
|Feb high C = 26.1
|Mar high C = 27.6
|Apr high C = 28.6
|May high C = 29.8
|Jun high C = 30.5
|Jul high C = 31.3
|Aug high C = 31.6
|Sep high C = 31.0
|Oct high C = 29.2
|Nov high C = 27.7
|Dec high C = 26.5
|year high C = 28.8
|Jan mean C = 22.2
|Feb mean C = 22.4
|Mar mean C = 23.7
|Apr mean C = 24.8
|May mean C = 26.1
|Jun mean C = 27.0
|Jul mean C = 27.6
|Aug mean C = 27.9
|Sep mean C = 27.4
|Oct mean C = 26.1
|Nov mean C = 24.5
|Dec mean C = 23.0
|year mean C = 25.2
|Jan low C = 18.6
|Feb low C = 18.6
|Mar low C = 19.7
|Apr low C = 20.9
|May low C = 22.4
|Jun low C = 23.4
|Jul low C = 23.8
|Aug low C = 24.1
|Sep low C = 23.8
|Oct low C = 23.0
|Nov low C = 21.3
|Dec low C = 19.5
|year low C = 21.6
|Jan rain mm = 64.4
|Feb rain mm = 68.6
|Mar rain mm = 46.2
|Apr rain mm = 53.7
|May rain mm = 98.0
|Jun rain mm = 182.3
|Jul rain mm = 105.6
|Aug rain mm = 99.6
|Sep rain mm = 144.4
|Oct rain mm = 180.5
|Nov rain mm = 88.3
|Dec rain mm = 57.6
|rain colour = green
|Jan humidity = 75
|Feb humidity = 74
|Mar humidity = 73
|Apr humidity = 72
|May humidity = 75
|Jun humidity = 77|Jul humidity = 78
|Aug humidity = 78
|Sep humidity = 79
|Oct humidity = 80
|Nov humidity = 77
|Dec humidity = 75
|Jan rain days = 5
|Feb rain days = 5
|Mar rain days = 3
|Apr rain days = 3
|May rain days = 6
|Jun rain days = 10
|Jul rain days = 7
|Aug rain days = 9
|Sep rain days = 10
|Oct rain days = 11
|Nov rain days = 6
|Dec rain days = 5
|unit rain days = 1.0&nbsp;mm
|source 1 = [[World Meteorological Organisation]] ([[United Nations|UN]]),<ref name= WMO >
{{erreferentzia
|url=http://worldweather.wmo.int/131/c00280.htm
|izenburua=World Weather Information Service – Havana
|sartze-data= 2010-06-26
|argitaletxea= Cuban Institute of Meteorology|date=June 2011
}}</ref> Climate-Charts.com<ref name = "Relative Humidity" >
{{erreferentzia
|url = http://www.climate-charts.com/Locations/c/CU78325.php
|izenburua = Casa Blanca, Habana, Cuba: Climate, Global Warming, and Daylight Charts and Data
|sartze-data = 2010-06-26
}}</ref>
|data=2010 abuztua
}}


=== Hiriaren garapena ===
Jende gehiago etortzen zen ehinean, kultiboak handituz joan ziren, batez ere esklabu beltzak erabiltzen zituzten lan gogor honentzako. Kultiboetatik, [[Tabako]]arena nabarmendu zen, eskari haundia baitzegoen.
Ez dago ziur jakiterik San Cristóbal de La Habanaren lehenbiziko ([[1514]]-[[1515]]eko) kokalekua. Uhartearen hegoaldeko itsasbazterrean zegoen, [[Surgidero de Batabano]]tik gertu edo [[Mayabeque ibaia]]ren ertzean<ref>[http://mayabeque.blogia.com/2009/092601-san-cristobal-de-la-habana-en-el-sur-analisis-historico-geografico-de-su-localiz.php ''San Cristobal de La Habana en el Sur''] Mayabeque.blogia.com. 2014ko abenduan kontsultatua</ref>. Zenbait urte geroago, kokalekua iparraldeko kostaldera aldatu zuten, Habanako badia itsasoarekin lotzen duen kanalaren mendebaldeko urbazterrera, hots, gaur egungo tokira.


[[Habana Zaharra|Habanako zaharrak (''Habana vieja'')]] jatorrizko kale estuak ditu. Gune zahar horren inguruan, [[XVIII. mendea]]n hiria mendebalde eta hegoalderantz garatu zen eta kanalaren beste urbazterrean, [[Regla]] herria hazten hasi zen. [[XIX. mendea]]n, hiria arras zabaldu zen mendebalderantz eta hegoalderantz, [[La Vivora]], [[Luyano]] eta beste auzo berri batzuk sortu baitziren.
Hiria, garatuz joan zen eta beste industriak sortu ziren, hala nola ontzitegiak eta ontziak konpontzeko industriak.


[[XX. mendea|XX. mendeko]] lehen hamarkadetan, aldaketa esanguratsuak izan zituen, nagusiki [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] goi klaseen aisialdi leku bilakatu baitzen. Hotel, gune komertzial eta luxuzko auzoekin batera, [[txabola auzo|txabola gune]] handiak ere sortu ziren. [[1970]]. urtetik, Habana hiriaren kanpoaldean nekazaritza sustatu zen, 30.000 hektareako ''Cordón de la Habana'' lekuko; alor horietan, [[kafe]]a, [[fruitu tropikal]]ak, [[barazki]]ak eta abar lantzen dira. Hori guztia bultzatzeko, Kubako gobernuak ureztatze sarea eraiki zuen.
=== Habana hiriburu ===


=== Barrutiak ===
[[1553]]. urtean, Habana, [[Kuba]]ko hiriburu bihurtu egin zen, bere hazkundea bizkortuz.
Hiria 15 udalerritan<ref name=territorios>https://web.archive.org/web/20111001220152/http://www.one.cu/aec2009/datos/01TERRITORIO.pdf Population by Province and Municipality</ref> (''municipio'') banaturik dago eta haietako bakoitza, 105 auzotan<ref>{{erreferentzia|izenburua=Oficial Stadistics for the city of Havana|url=http://www.one.cu/publicaciones/provincias_masinf/la%20habana.htm|egilea=Oficina Nacional de Estadisticas de Cuba (ONE)}}</ref> (''consejo popular''). Hona udalerrien zerrenda:


# '''Playa''': Santa Fé, Siboney, Cubanacán, Ampliación Almendares, Miramar, Sierra, Ceiba, Buena Vista.
Hazkunde honek, hiria, [[Pirata|piraten]] objetibo bihurtu zuten, [[1555]]. urtean [[Jaques de Sores]] pirata frantziarrak, hiria suntsitu eta uztak erre zituen. Egoera honek, [[Kuba]]ko gobernadoreek Habanan gotorlekuak eraikiarazi zuen. Zenbait gotorleku eta harresi eraiki ziren hirian piratetatik babesteko.
# '''Plaza de la Revolución''': El Carmelo, Vedado-Malecón, Rampa, Príncipe, Plaza, Nuevo Vedado-Puentes Grandes, Colón-Nuevo Vedado, [[El Vedado]].
# '''Centro Habana''': Cayo Hueso, Pueblo Nuevo, Los Sitios, Dragones, Colón.
# '''[[Habana Zaharra]]''': Prado, Catedral, Plaza Vieja, Belén, San Isidro, Jesús Maria, Tallapiedra.
# '''Regla''': Guacanimar, Loma Modelo, Casablanca.
# '''La Habana del Este''': Camilo Cienfuegos, Cojimar, Guiteras, Alturas de Alamar, Alamar-Este, Guanabo, Campo Florido, Alamar-Playa.
# '''Guanabacoa''': Mañana-Habana Nueva, Villa I, Villa II, Chivas-Roble, Debeche-Nalon, Hata-Naranjo, Peñalver-Bacuranao, Minas-Barreras.
# '''San Miguel del Padrón''': Rocafort, Luyanó Moderno, Diezmero, San Francisco de Paula, Dolores-Veracruz, Jacomino.
# '''Diez de Octubre''': Luyanó, Jesús del Monte, Lawton, Vista Alegre, Acosta, Sevillano, Vibora, Santos Suárez, Tamarindo.
# '''Cerro''': Latinoamericano, Pilar-Atares, Cerro, Las Cañas, El Canal, Palatino, Armada.
# '''[[Marianao]]''': CAI-Los Ángeles, Pocito-Palmas, Zamora-Cocosolo, Libertad, Pogoloti-Belén-Finlay, Santa Felicia.
# '''La Lisa''': Alturas de La Lisa, Balcón Arimao, Cano-Bello26-Valle Grande, Punta Brava, Arroyo Arenas, San Agustín, Versalles Coronela.
# '''Boyeros''': Santiago de Las Vegas, Nuevo Santiago, Boyeros, Wajay, Calabazar, Altahabana-Capdevila, Armada-Aldabo.
# '''Arroyo Naranjo''': Los Pinos, Poey, Víbora Park, Mantilla, Párraga, Calvario-Fraternidad, Guinera, Eléctrico, Managua, Callejas.
# '''El Cotorro''': San Pedro-Centro Cotorro, Santa María del Rosario, Lotería, Cuatro Caminos, Magdalena-Torriente, Alberro.


== Historia ==
Habanako hiriburuak, handitzen joan zen ehinean, zenbait izurrite jaso zituen:
=== Hiriaren lehen urratsak ===
[[1514]]. urtean, [[Diego de Velazquez|Diego de Velázquezen]] aginduz, San Cristóbal de la Habana herria sortu zen irlako hego kostaldean, [[Batabano]]tik gertu, baina haren kokalekua ez zen bizileku egokia; horrez gain, oso arriskutsua zen itsas nabigaziorako. Arrazoi horiek zirela eta, [[1518]]. urtean berrogei eta hamar kolono iparraldera mugitu ziren, gaur egun [[Almendares]] ibaiaren uhubiaren ondoan. Hurrengo urtean, berriro kokalekuz aldatu eta gaur egungo tokira joan ziren, badiaren babespean.


Indiako flotak Habanan gelditzen ziren, bidaian hasteko eguraldi onaren zain; beraz, bertan denbora luzea eman behar zuten eta garraiatzen zituzten bitxiek eta merkantziek jende anitz erakartzen zuten. Biztanleak gehiago zirenez, kultiboak emendatuz joan ziren, batez ere esklabo beltzak erabiltzen zituzten lan gogorretarako. Haietan [[tabako]]a nagusitu zen, eskari handia baitzegoen. Hiria garatuz joan zen eta bestelako industriak sortu ziren, hala nola, ontzitegiak eta ontziak konpontzeko industriak.
* [[1648]] eta [[1654]]. urteetan sukar tifoideoak.
* [[1761]]. urtean gonbitu beltzak.


=== Habana hiriburu ===
Baina hala eta guztiz ere, populazioa handitzen joan zen (1600. urtean 4000 biztanle, 1700. urtean, berriz 30.000).
[[1553]]an, Habana [[Kuba]]ko hiriburu bihurtu egin zen eta horrek hazkundea bizkortu zion. Horrexegatik, [[pirateria|piraten]] helburu izan zen: [[1555]]. urtean, [[Jaques de Sores|Jacques de Sores]] pirata frantziarrak suntsitu eta uztak erre zituenez, [[Kuba]]ko gobernadoreek Habanan gotorlekuak eraikiarazi zituen, piratengandik babesteko.


Handituz zihoan zen heinean, Habanak zenbait izurrite jaso zituen:
=== Ingalaterraren okupazioa ===


* [[1648]] eta [[1654]]. urteetan, [[tifus|sukar tifoideak]].
[[1762]]. urtean hiria tropa britaniarrek bere eskutan hartu zuten hiria, zenbait hilabete hiria setiatu ostean.
* [[1761]]an, gonbitu beltzak.
Baina hiria ez zen denbora gehiegirik egon ingelesen eskutan, [[Versallesko ituna]] zela eta, espainiarren eskuetara bueltatu baitzen.


Hala eta guztiz ere, populazioa emendatuz joan zen: 1600. urtean, 4.000 biztanle zituen; 1700.ean, berriz, 30.000.
=== XX. Mendean ===


=== Ingalaterraren okupazioa ===
[[1898]]. urtean [[Kuba]] [[Espainia]]ko parte izateari utzi zion, eta Habanak bere hedakuntzarekin jarraitu zuen, orain, [[Estatu Batuak|Estatu Batuen]] eraginpean. Hiriaren ondoan, gune industrial handiak sortu ziren, eta bere populazioa handituz joan zen (1960. urtean 1.500.000 biztanle).
[[1762]]. urtean, tropa britainiarrek hiria hartu zuten, zenbait hilabetez setiatu ostean, baina denbora laburrean egon zen ingelesen eskuetan, [[Versaillesko Ituna]] zela eta, espainiarren eskuetara itzuli baitzen.
Hiriak zabalkunde handia izan zuen [[Batista]]ren agindupean, estatu batuarren aisialdi leku gisa.


=== XX. mendean ===
[[1968]]. urtean hiriaren erreforma aurrera eraman zen langileentzako auzoak eraikiz eta gizartearen organizazio zibilak (''Comites de manzana'') direla eta.


[[1898]]. urtean, [[Kuba]] [[Espainia]]ko parte izateari utzi zion, eta Habanak hedakuntzen segiitu zuen, orain, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuen]] eraginpean. Hiriaren ondoan, gune industrial handiak sortu ziren, eta bere populazioa handituz joan zen (1960. urtean 1.500.000 biztanle).
Hiriak zabalkunde handia izan zuen [[Batista]]ren agindupean, estatubatuarren aisialdi leku gisa.


[[1968]]. urtean hiriaren erreforma aurrera eraman zen, langileentzako auzoak eraikiz eta gizarte organizazio zibilak (''Comités de manzana'') direla eta.
== Geografia ==
[[irudi:La Habana Nasa.jpg|thumb|250px|Habanako irudia espaziotik]]


== Ondasun nagusiak ==
Habanako hiria, [[Kuba]]ko ipar kostaldearen mendebaldean kokaturik dago. Bere kokapena, [[Mexikoko golkoa]]ren sarreran, [[Hego Amerika|hego Ameriketatik]] [[Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] doan itsas bidean, urte askoren buruan, bere kaia, [[Karibe]]ko handienetarikoa izan da.
Habanak interes historiko eta turistiko handia du, bere eraikin militarrak eta kolonialak direla besteak beste.


=== Eraikin militarrak ===
Habanako kai naturala, oso segurua da itsas huntzietarako, hasieran, kai natural hau, Habanako badia Hego ekialdetik ixten zuen lur mihiak babesa ematen zion, baina ondoren, eta kai honen garrantzia haunditu zen ehinean, badia itxi zuten zenbait eremutatik itsasontzien segurtasuna haunditzeko.
Habanako hiriaren garapena bere kaiaren garapenari oso lotura egon da, [[XVI. mendea|XVI]] eta [[XVII. mendea|XVII. mendeetan]], harresi eta gotorlekuak eraiki ziren [[pirateria|piratetatik]] babesteko.


Gotorlekuak ondorengoak dira:
=== Klima ===


* ''Fortaleza Vieja'' - [[1537]]
Habanan, klimak bi sasoi nabarmen ditu, euri sasoia edo ''de lluvias'' zazpi hilabetekoa, eta sasoi lehorra edo ''la seca'', bost hilabetekoa.
* ''[[La Fuerza gaztelua]]'' - [[1568]]-[[1589]]
* ''[[San Salvador de la Punta gaztelua]]'' - [[1587]]-[[1600]]
* ''[[Morroko gaztelua]]''
* ''San Carlos de la Cabaña'' - [[1763]]-[[1774]]


=== Eraikin zibilak ===
Urtearen batazbezteko prezipitazioa 1310 litro metro karratukoa da, eta sasoi euritsuan batazbesteko hezetasuna %82koa da, sasoi lehorrean berriz %70koa da.
[[Fitxategi:Memorial marti havana.jpg|thumb|150px|[[José Martí|Jose Martí]] memoriala (Iraultzaren plazan), arkitektura iraultzailearen adibidea]]


Hiriaren historiako lehen urteetan, lastozko eta buztinezko eraikinez osatuta zegoen: aduana, hots, harriz egindako lehena 1582an amaitu zen; hurrengo urteetan, hiriaren garrantzia handituz joan zen heinean, eraikuntza garrantzitsu asko eraiki ziren. Eraikin zibilen artean:
Urtean zehar, Habanan tenperaturak oso egonkorra da, beti 20 eta 25 graduen artean. (Urteko batazbestekoa 24.6ºkoa da; neguan bataztebeste 22º egiten ditu, udan berriz batazbeste 25º ).
* [[Habanako Kapitolioa|Kapitolioa]]: 1929an eraiki zen Ordezkarien Ganbara eta Senatua kokatzeko. Gaur egun Zientzietako Akademiaren egoitza da. Duen kupula erraldoia hiriko toki askotatik ikusten da.
* Iraultzaren jauregia: Iraultzaren plazan dagoen eraikin nagusia da. Hasiera batean Justizia Jauregira eta Auzitegi Gorenerako eraiki bazen ere gaur egun Kubako Estatu Kontseilua eta Kubako Alderdi Komunistaren Komite entrala.
* Posta etxea (egun, Justizia sailaren egoitza)
* [[Habanako katedrala|Katedrala]]: izen bereko plazan dago eta Kubako barrokoaren adibiderik onenetakoa da.
* [[San Frantzisko Asiskoaren komentua (Habana)|San Frantzisko komentua]]: Habana zaharrean dago eta Barrokoaren beste adibide bat da.
* Apaizgaitegia


1950. urtetik aurrera, aldaketa politikoekin bat, beste eraikuntza korronte bat ageri zenez, eraikuntza multzo handiak eta miresgarriak eraiki ziren.
=== Hiriaren Garapena ===
[[irudi:Old Havana street.jpg|thumb|200px|Habanako zaharreko kalea]]


=== Bestelakoak ===
Hasieran ([[1513]]. urtean), Habana, izen bereko probintziaren hego kostaldean kokatu egin zen, [[Surgidero de Batabano]]tik gertu. Baina urteak joana, jendeak, ipar kostalderantz mugitu zen, gaur egungo kokalekurantz, Habanako badia itsasoarekin lotzen duen kanalaren mendebal urbazterrean.


* [[Malecón (Habana)|Malekoia]]: itsas ondoko pasealeku luzea eta ederra. Habanako hainbat auzo lotzen ditu.
Gaur egun, Habanako hiriaren alde zaharrak (''Habana vieja'' bezala ezagutzen dena), jatorrizko kale estuak mantentzen ditu. Gune zahar honen inguruan, [[XVIII. mendea]]n hiria garatu egin zen mendebal eta hegogalderantz, eta kanalaren beste urbazterrean [[Regla]]ko herria hazten hasi zen.
* Plaza zaharra. 1559an sortu zen eta Habanako zaharrenetako bat da eta azpimarragarriak dira bere eraikin kolonialak.
* Parke zentrala: [[Habana Zaharra|Habana zaharrean]] dagoen enparantza ezaguna, [[Habanako Kapitolioa|Kapitolioa]] eta beste eraikuntza garrantzitsu dituena.
* Obispo kalea: Habana zaharreko kale ezagunenetako bat. Denda eta zuzeneko musika duten taberna asko daude bertan.
* [[El Vedado|Vedadoko]] 23 kalea: Oso ezaguna da bertan dauden ministerioak, hotelak eta aisialdirako lokalengatik. Malekoiarekin biltzen da.
* Kolon hilerria: Ameriketako kanposantu famatuena da. Oso ezaguna da dituen eskulturengatik.
* [[Habanako txinatar auzoa]]: Latinoamerikako handiena izan zen.


== Iruditegia ==
[[XIX. mendea]]n, hiria nabarmen zabaldu zen mendebalderantz eta hegoalderantz, [[La Vivora]], [[Luyano]] eta beste auzo berriak sortzen.
<gallery mode="packed">
Fitxategi:Habana Vieja - old street.JPG|Habana zaharra
Fitxategi:Panorama El Vedado, atardecer.jpg|El Vedado
Fitxategi:Malecon Habana Novembre 2013.JPG|Malekoia
Fitxategi:Fragmento interior Cementerio de Colon.jpg|Kolon hilerria
</gallery>


== Habanar ospetsuak ==
[[XX. mendea| XX. mendeko]] lehenengo hamarkadetan aldaketa nabarmen jasan zituen hiriak, nagusiki [[Estatu Batuak|Estatu Batuen]] goi klaseen aisialdi leku bilakatu baitzen. Hotel, gune komertzial eta luxuxko auzoak garatzen ziren bitartean, baita ere txabola gune haundiak sortu ziren.
[[1970]]. urtetik, Habanako hiriaren kanpoaldean nekazaritza sustatu egin da, 30.000 hektareko "''Cordon de la Habana''" sortuz; landaketa hauetan [[kafe]], [[fruitu tropikalak]], [[barazkiak]] ... landatzen dira. Ekintza hau bultzatzeko Kubako gobernuak urestatze sarea eraiki zuen.


* [[José Martí|Jose Martí]], idazlea eta politikaria ([[1853]]-[[1895]])
* [[Juana Borrero]], poeta eta margolaria ([[1877]]-[[1896]])
* [[Rita Montaner]], abeslaria ([[1900]]-[[1958]])
* [[Dulce María Loynaz|Dulce Maria Loynaz]], idazlea ([[1902]]-[[1997]])
* [[José Lezama Lima|Jose Lezama Lima]], idazlea ([[1910]]-[[1976]])
* [[Alicia Alonso]], dantzaria ([[1921]]-)
* [[Celia Cruz]], abeslaria ([[1925]]-[[2003]])
* [[Omara Portuondo]] (1930)
* [[Camilo Cienfuegos]], gerrillaria ([[1932]]-[[1959]])
* [[Leonardo Padura]], idazlea ([[1955]]-)
* [[Zoé Valdés|Zoe Valdés]], idazlea ([[1959]]-)
* [[Jorge Perugorría|Jorge Perugorria]], aktorea ([[1965]]-)


== Eraikin nagusiak ==
== Herri eta hiri senidetuak ==
Habana ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:
{| class="wikitable"
|
* {{banderaikur|Grezia}} [[Atenas]] ([[Grezia]])
* {{banderaikur|Katalunia}} [[Bartzelona]] ([[Kataluniako Autonomia Erkidegoa|Katalunia]])
* {{banderaikur|Brasil}} [[Belo Horizonte]] ([[Brasil]])
* {{banderaikur|Espainia}} [[Cádiz]] ([[Espainia]])
* {{banderaikur|Peru}} [[Cusco]] ([[Peru]])
|
* {{banderaikur|Erresuma Batua}} [[Glasgow]] ([[Eskozia]]) [[Erresuma Batua|(Erresuma Batua)]]
* {{banderaikur|Espainia}} [[Gijón]] (Espainia)
* {{banderaikur|Iran}} [[Isfahan]] ([[Iran]])
* {{banderaikur|Turkia}} [[Istanbul]] ([[Turkia]])
* {{banderaikur|Errumania}} [[Konstantza (Errumania)|Konstanza]] ([[Errumania]])
|
* {{banderaikur|Argentina}} [[Mar del Plata]] ([[Argentina]])
* {{banderaikur|Bielorrusia}} [[Minsk]] ([[Bielorrusia]])
* {{banderaikur|AEB}} [[Mobile (Alabama)|Mobile]] ([[Alabama]]) ([[Ameriketako Estatu Batuak]])<ref>{{erreferentzia|url=https://user-2221582232.cld.bz/2018-Annual-Report-and-Membership-Directory/39/#zoom=z|izenburua=Sister Cities International|sartze-data=2018-07-27|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=en|formatua=}}</ref>
* {{banderaikur|Herbehereak}} [[Rotterdam]] ([[Herbehereak]])
* {{banderaikur|Iran}} [[Teheran]] (Iran)
|
* {{banderaikur|Errusia}} [[San Petersburgo]] ([[Errusia]])
* {{banderaikur|Brasil}} [[São Paulo]] (Brasil)
* {{banderaikur|Espainia}} [[Sevilla]] (Espainia)
* {{banderaikur|Portugal}} [[Sintra]] ([[Portugal]])
|
* {{banderaikur|Peru}} [[Sullana]] (Peru)
* {{banderaikur|Mexiko}} [[Tijuana]] ([[Mexiko]])
* {{banderaikur|Espainia}} [[Toledo]] (Espainia)
* {{banderaikur|Namibia}} [[Windhoek]] ([[Namibia]])
|}
Habana [[Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasuna]]ren ([[gaztelania]]z: ''Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas - UCCI'') ([[portuges]]ez: ''União de Cidades Capitais Ibero-americanas'') partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz:<ref>{{erreferentzia|url=http://ciudadesiberoamericanas.org/quienes-somos/ciudades-miembro/|izenburua=Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas|sartze-data=2018-07-27|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
{| class="wikitable"
|
* {{banderaikur|Andorra}} [[Andorra la Vella]] ([[Andorra]])
* [[Fitxategi:Flag_of_Paraguay.svg|20x20px{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}]] [[Asuncion]] ([[Paraguai]])
* {{banderaikur|Kolonbia}} [[Bogota]] ([[Kolonbia]])
* {{banderaikur|Brasil}} [[Brasilia]] ([[Brasil]])
* {{banderaikur|Argentina}} [[Buenos Aires]] ([[Argentina]])
* {{banderaikur|Venezuela}} [[Caracas]] ([[Venezuela]])
|
* {{banderaikur|Filipinak}} [[Davao|Davao Hiria]] ([[Filipinak]])
* {{banderaikur|Guatemala}} [[Guatemalako Hiria|Guatemala Hiria]] ([[Guatemala]])
* {{banderaikur|Bolivia}} [[La Paz]] ([[Bolivia]])
* {{banderaikur|Peru}} [[Lima]] ([[Peru]])
* {{banderaikur|Portugal}} [[Lisboa]] ([[Portugal]])
* {{banderaikur|Espainia}} [[Madril]] ([[Espainia]])<ref>{{erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20120616185024/http://www.madrid.es/portales/munimadrid/es/Inicio/Ayuntamiento/Madrid-Global/Ciudades-Hermanadas/Mapa-Mundi-de-las-ciudades-hermanadas?vgnextfmt=especial1&vgnextoid=4e84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4e98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&idContenido=208ac435a6b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD|izenburua=Portal web del Ayuntamiento de Madrid|sartze-data=2018-07-19|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
|
* {{banderaikur|Nikaragua}} [[Managua]] ([[Nikaragua]])
* {{banderaikur|Filipinak}} [[Manila]] ([[Filipinak]])
* {{banderaikur|Mexiko}} [[Mexiko Hiria]] ([[Mexiko]])
* {{banderaikur|Uruguai}} [[Montevideo]] ([[Uruguai]])
* {{banderaikur|Panama}} [[Panama Hiria]] ([[Panama]])
* {{banderaikur|Ekuador}} [[Quito]] ([[Ekuador]])
|
* {{banderaikur|Brasil}} [[Rio de Janeiro]] (Brasil)
* {{banderaikur|Costa Rica}} [[San Jose (Costa Rica)|San Jose]] ([[Costa Rica]])
* {{banderaikur|Puerto Rico}} [[San Juan de Puerto Rico]] ([[Puerto Rico]])
* {{banderaikur|El Salvador}} [[San Salvador]] ([[El Salvador]])
* {{banderaikur|Txile}} [[Santiago (Txile)|Santiago]] ([[Txile]])
* {{banderaikur|Dominikar Errepublika}} [[Santo Domingo]] ([[Dominikar Errepublika|Dominicar Errepublika]])
|
* {{banderaikur|Bolivia}} [[Sucre]] (Bolivia)
* {{banderaikur|Honduras}} [[Tegucigalpa]] ([[Honduras]])
|}


=== Eraikin militarrak ===
== Hedabideak ==


* [[Granma]] egunkaria.
Habanako hiriaren garapena bere kaiaren garapenari oso lotura egon da, [[XVI. mendea|XVI]] eta [[XVII. mendea|XVII. mendeetan]], harresi eta gotorlekuak eraiki ziren [[pirata|piratetatik]] babesteko.
Hiria babesten zituen gotorlekuak hondorengoak dira:


== Erreferentziak ==
* ''Fortaleza Vieja'' - [[1537]]
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
* ''Castillo de la Real Fuerza'' - [[1568]]-[[1589]]
* ''San Salvador de la punta''
* ''Castillo del Morro''
* ''San Carlos de la Cabaña'' - [[1763]]-[[1774]]


== Ikus, gainera ==
* [[Habana Zaharra]]


=== Eraikin zibilak ===
== Kanpo estekak ==
[[irudi:Memorial marti havana.jpg|thumb|150px|Jose Martin memoriala, arkitektura erreboluzionarioaren adibidea]]

Hiriaren lehen urteetan, hiria lastoz eta bustinezko eraikinez osatuta zegoen, harrizko lehen eraikina (aduana) 1582. urterarte ez zen amaitu. Baina hondorengo urteetan, hiriaren garrantzia haundituz joan zen ehinean, eraikin garrantzitsu asko eraiki ziren.

Eraikin zibilen artean, gobernuaren jauregia, posta etxea (Gaur egun Justizia sailaren egoitza), Katedrala, apaizgaitegia eta San Frantziskoko komentua aurki dezakegu. Habanaren interes turistiko handia du, bere eraikin kolonialak direla eta.

1950. urtetik aurrera, beste eraikuntza korrontea ageri zen aldaketa politikoekin bat, eraikuntza multzo handiak eta miresgarriak eraikiz.

== Anaituriko hiriak ==

* {{banderatxo|Espainia}} [[Cadiz]], [[Espainia]]
* {{banderatxo|Peru}} [[Cusco]], [[Peru]]
* {{banderatxo|Espainia}} [[Madrid]], [[Espainia]]
* {{banderatxo|Turkia}} [[Istambul]], [[Turkia]]
* {{banderatxo|Espainia}} [[Gijon]], [[Espainia]]
* {{banderatxo|Eskozia}} [[Glasgow]], [[Eskozia]], [[Erresuma Batua]]
* {{banderatxo|Iran}} [[Teheran]], [[Iran]]
* {{banderatxo|Estatu Batuak}} [[Mobile]], [[Alabama]], [[Estatu Batuak]]
* {{banderatxo|Brasil}} [[Belo Horizonte]], [[Brasil]]
* {{banderatxo|Brasil}} [[Sao Paulo]], [[Brasil]]

==Hedabideak==

*[[Granma]] egunkaria.

==Kanpo loturak==

* {{es}} [http://www.granma.cu/ Granma egunkariaren webgunea]
* {{es}} [http://www.granma.cu/ Granma egunkariaren webgunea]
* {{es}} [http://editorial.cda.ulpgc.es/construccion/7_habana/8_HabanaVieja/index.htm Habanako arkitektura.]
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20070122214733/http://editorial.cda.ulpgc.es/construccion/7_habana/8_HabanaVieja/index.htm Habanako arkitektura.]
* {{es}} [http://www.paseosporlahabana.com/ Habanako gida.]
* {{es}} [http://www.paseosporlahabana.com/ Habanako gida.]
* {{es}} [http://www.ain.cu/ Kubako albisteak.]
* {{es}} [http://www.ain.cu/ Kubako albisteak.]
{{autoritate kontrola}}


[[Kategoria:Kubako probintziak]]

{{Commons|Havana}}

[[Kategoria:Kuba]]
[[Kategoria:Herrialdeetako hiriburuak]]
[[Kategoria:Herrialdeetako hiriburuak]]
[[Kategoria:Habana| ]]

[[am:ሀቫና]]
[[ar:هافانا]]
[[ast:L'Habana]]
[[be:Гавана]]
[[bg:Хавана]]
[[bo:ཧ་ཝན]]
[[bs:Havana]]
[[ca:L'Havana]]
[[cs:Havana]]
[[da:Havana]]
[[de:Havanna]]
[[el:Αβάνα]]
[[en:Havana]]
[[eo:Havano]]
[[es:La Habana]]
[[et:Havanna]]
[[fa:هاوانا]]
[[fi:Havanna]]
[[fr:La Havane]]
[[gl:A Habana - La Habana]]
[[he:הוואנה]]
[[hr:Havana]]
[[hu:Havanna]]
[[id:Havana]]
[[io:Havana]]
[[it:L'Avana]]
[[ja:ハバナ]]
[[ka:ჰავანა]]
[[ko:아바나]]
[[lb:Havanna]]
[[lt:Havana]]
[[lv:Havana]]
[[mk:Хавана]]
[[nl:Havana]]
[[nn:Havana]]
[[no:Havanna]]
[[oc:L'Avana]]
[[pl:Hawana]]
[[pt:Havana]]
[[ro:Havana]]
[[ru:Гавана]]
[[scn:L'Avana]]
[[sh:Havana]]
[[simple:Havana]]
[[sk:Havana]]
[[sr:Хавана]]
[[sv:Havanna]]
[[sw:Havana]]
[[tr:Havana]]
[[vi:La Habana]]
[[zh:哈瓦那]]

15:20, 25 abendua 2024ko berrikusketa

Habana
La Habana
La Habana
San Cristóbal de la Habana
hiria
Goitik behera eta ezkerretik eskuinera: El Capitolio, Iraultzaren museoa, Malecón, Habanako Antzoki Handia, El Morroko itsasargia, Plaza Vieja eta Katedrala Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea Kuba
ProbintziaHabanako probintzia
AlkateaMarta Hernández Romero (en) Itzuli
Izen ofizialaCiudad de la Habana
Jatorrizko izenaLa Habana
Posta kodea10000–19999
Geografia
Koordenatuak23°08′12″N 82°21′32″W / 23.1367°N 82.3589°W / 23.1367; -82.3589
Map
Azalera728,26 km²
Altuera5
Demografia
Biztanleria2.141.652 (2010)
2.492.618 (2022)
2.089.532 (1993)
Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileaAdierazpen errorea: Hitz ezezaguna "br" (2010)
Dentsitatea2.941 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1515
Telefono aurrizkia7
Ordu eremuaUTC−05:00
Hiri senidetuakMinsk, Isfahan, Tijuana, Cádiz, Glasgow, Istanbul, Madril, Bartzelona, Mar del Plata, Sullana, São Paulo, San Petersburgo, Manila, Mexiko Hiria, Atenas, Teheran, Windhoek, Toledo, Rio de Janeiro, Sevilla, Gijón, Rotterdam, Santo Domingo, Konstantza, Mobile, Sintra, Cusco, La Paz, Esmirna, Kiev, Pekin eta São Bernardo do Campo
lahabana.gob.cu

Habana[1] (gaztelaniaz: La Habana, la aˈβana ahoskatua) Kubako hiriburua, probintzia, portu nagusia[2] eta merkataritza gune garrantzitsuena da. 728,26 km²ko eremua du eta 2012an 2.106.146 biztanle zituen. Karibeko hiri jendetsuena da.

Diego Velázquez de Cuéllar espainiarrak sortu zuen 1515ean, San Cristóbal de La Habana izenarekin. 1982an, UNESCOk Habana Zaharra eta gotorlekuak Gizateriaren Ondare izendatu zituen[3].

Geografia

Habana Kubako ipar-mendebaldeko itsasaldeko badia batean dago, Ozeano Atlantikoa Karibe itsasoarekin lotzen dituen Floridako itsasartearen hegoaldean. Badiaren ahoa estua eta luzea da eta oso portu natural segurua da. Haren kokapena dela eta, Mexikoko golkoaren sarreran, Hego Amerikatik Estatu Batuetara doan itsas bidean, denbora luzean Karibeko porturik handienetarikoa izan da.

Hiria badiaren mendebalde eta hegoaldeko muino apaletan hedatzen da. Almendrares ibaiak hegoaldetik iparralderako norabidean zeharkatzen du. Ekialdean dagoen kareharrizko goragunearen gainetan (60 m) El Morro eta La Cabañako gotorleku kolonialak daude. Mendebaldeko beste goragune baten gainean Printzearen gaztelua eta Habanako Unibertsitatea daude.

Klima

Habanak alisioek eta itsasoaren hurbiltasunak leundutako klima tropikala du; Köppen klima sailkapenaren arabera, negu lehorreko sabanako klima (Aw) da. Urtean zehar, tenperaturak oso egonkorrak dira: urteko batez bestekoa 25,2 °C da; urtarril eta otsaileko batez bestekoa 22 °C da; eta abuztukoa, 28 °C. Urtean pilatutako prezipitazioa 1.200 mm ingurukoa izaten da. Urtaro euritsua ekainaren eta urriaren bitartekoa da, eta urtaro lehorra, abenduaren eta apirilaren artekoa.


    Datu klimatikoak (Havana)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 25.8 26.1 27.6 28.6 29.8 30.5 31.3 31.6 31.0 29.2 27.7 26.5 28.8
Batez besteko tenperatura (ºC) 22.2 22.4 23.7 24.8 26.1 27.0 27.6 27.9 27.4 26.1 24.5 23.0 25.2
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 18.6 18.6 19.7 20.9 22.4 23.4 23.8 24.1 23.8 23.0 21.3 19.5 21.6
Euria (mm) 64.4 68.6 46.2 53.7 98.0 182.3 105.6 99.6 144.4 180.5 88.3 57.6 1189.2
Euri egunak (≥ 1.0 mm) 5 5 3 3 6 10 7 9 10 11 6 5 80
Hezetasuna (%) 75 74 73 72 75 77 78 78 79 80 77 75 76.1
Iturria: World Meteorological Organisation (UN),[4] Climate-Charts.com[5]

Hiriaren garapena

Ez dago ziur jakiterik San Cristóbal de La Habanaren lehenbiziko (1514-1515eko) kokalekua. Uhartearen hegoaldeko itsasbazterrean zegoen, Surgidero de Batabanotik gertu edo Mayabeque ibaiaren ertzean[6]. Zenbait urte geroago, kokalekua iparraldeko kostaldera aldatu zuten, Habanako badia itsasoarekin lotzen duen kanalaren mendebaldeko urbazterrera, hots, gaur egungo tokira.

Habanako zaharrak (Habana vieja) jatorrizko kale estuak ditu. Gune zahar horren inguruan, XVIII. mendean hiria mendebalde eta hegoalderantz garatu zen eta kanalaren beste urbazterrean, Regla herria hazten hasi zen. XIX. mendean, hiria arras zabaldu zen mendebalderantz eta hegoalderantz, La Vivora, Luyano eta beste auzo berri batzuk sortu baitziren.

XX. mendeko lehen hamarkadetan, aldaketa esanguratsuak izan zituen, nagusiki Estatu Batuetako goi klaseen aisialdi leku bilakatu baitzen. Hotel, gune komertzial eta luxuzko auzoekin batera, txabola gune handiak ere sortu ziren. 1970. urtetik, Habana hiriaren kanpoaldean nekazaritza sustatu zen, 30.000 hektareako Cordón de la Habana lekuko; alor horietan, kafea, fruitu tropikalak, barazkiak eta abar lantzen dira. Hori guztia bultzatzeko, Kubako gobernuak ureztatze sarea eraiki zuen.

Barrutiak

Hiria 15 udalerritan[7] (municipio) banaturik dago eta haietako bakoitza, 105 auzotan[8] (consejo popular). Hona udalerrien zerrenda:

  1. Playa: Santa Fé, Siboney, Cubanacán, Ampliación Almendares, Miramar, Sierra, Ceiba, Buena Vista.
  2. Plaza de la Revolución: El Carmelo, Vedado-Malecón, Rampa, Príncipe, Plaza, Nuevo Vedado-Puentes Grandes, Colón-Nuevo Vedado, El Vedado.
  3. Centro Habana: Cayo Hueso, Pueblo Nuevo, Los Sitios, Dragones, Colón.
  4. Habana Zaharra: Prado, Catedral, Plaza Vieja, Belén, San Isidro, Jesús Maria, Tallapiedra.
  5. Regla: Guacanimar, Loma Modelo, Casablanca.
  6. La Habana del Este: Camilo Cienfuegos, Cojimar, Guiteras, Alturas de Alamar, Alamar-Este, Guanabo, Campo Florido, Alamar-Playa.
  7. Guanabacoa: Mañana-Habana Nueva, Villa I, Villa II, Chivas-Roble, Debeche-Nalon, Hata-Naranjo, Peñalver-Bacuranao, Minas-Barreras.
  8. San Miguel del Padrón: Rocafort, Luyanó Moderno, Diezmero, San Francisco de Paula, Dolores-Veracruz, Jacomino.
  9. Diez de Octubre: Luyanó, Jesús del Monte, Lawton, Vista Alegre, Acosta, Sevillano, Vibora, Santos Suárez, Tamarindo.
  10. Cerro: Latinoamericano, Pilar-Atares, Cerro, Las Cañas, El Canal, Palatino, Armada.
  11. Marianao: CAI-Los Ángeles, Pocito-Palmas, Zamora-Cocosolo, Libertad, Pogoloti-Belén-Finlay, Santa Felicia.
  12. La Lisa: Alturas de La Lisa, Balcón Arimao, Cano-Bello26-Valle Grande, Punta Brava, Arroyo Arenas, San Agustín, Versalles Coronela.
  13. Boyeros: Santiago de Las Vegas, Nuevo Santiago, Boyeros, Wajay, Calabazar, Altahabana-Capdevila, Armada-Aldabo.
  14. Arroyo Naranjo: Los Pinos, Poey, Víbora Park, Mantilla, Párraga, Calvario-Fraternidad, Guinera, Eléctrico, Managua, Callejas.
  15. El Cotorro: San Pedro-Centro Cotorro, Santa María del Rosario, Lotería, Cuatro Caminos, Magdalena-Torriente, Alberro.

Historia

Hiriaren lehen urratsak

1514. urtean, Diego de Velázquezen aginduz, San Cristóbal de la Habana herria sortu zen irlako hego kostaldean, Batabanotik gertu, baina haren kokalekua ez zen bizileku egokia; horrez gain, oso arriskutsua zen itsas nabigaziorako. Arrazoi horiek zirela eta, 1518. urtean berrogei eta hamar kolono iparraldera mugitu ziren, gaur egun Almendares ibaiaren uhubiaren ondoan. Hurrengo urtean, berriro kokalekuz aldatu eta gaur egungo tokira joan ziren, badiaren babespean.

Indiako flotak Habanan gelditzen ziren, bidaian hasteko eguraldi onaren zain; beraz, bertan denbora luzea eman behar zuten eta garraiatzen zituzten bitxiek eta merkantziek jende anitz erakartzen zuten. Biztanleak gehiago zirenez, kultiboak emendatuz joan ziren, batez ere esklabo beltzak erabiltzen zituzten lan gogorretarako. Haietan tabakoa nagusitu zen, eskari handia baitzegoen. Hiria garatuz joan zen eta bestelako industriak sortu ziren, hala nola, ontzitegiak eta ontziak konpontzeko industriak.

Habana hiriburu

1553an, Habana Kubako hiriburu bihurtu egin zen eta horrek hazkundea bizkortu zion. Horrexegatik, piraten helburu izan zen: 1555. urtean, Jacques de Sores pirata frantziarrak suntsitu eta uztak erre zituenez, Kubako gobernadoreek Habanan gotorlekuak eraikiarazi zituen, piratengandik babesteko.

Handituz zihoan zen heinean, Habanak zenbait izurrite jaso zituen:

Hala eta guztiz ere, populazioa emendatuz joan zen: 1600. urtean, 4.000 biztanle zituen; 1700.ean, berriz, 30.000.

Ingalaterraren okupazioa

1762. urtean, tropa britainiarrek hiria hartu zuten, zenbait hilabetez setiatu ostean, baina denbora laburrean egon zen ingelesen eskuetan, Versaillesko Ituna zela eta, espainiarren eskuetara itzuli baitzen.

XX. mendean

1898. urtean, Kuba Espainiako parte izateari utzi zion, eta Habanak hedakuntzen segiitu zuen, orain, Estatu Batuen eraginpean. Hiriaren ondoan, gune industrial handiak sortu ziren, eta bere populazioa handituz joan zen (1960. urtean 1.500.000 biztanle). Hiriak zabalkunde handia izan zuen Batistaren agindupean, estatubatuarren aisialdi leku gisa.

1968. urtean hiriaren erreforma aurrera eraman zen, langileentzako auzoak eraikiz eta gizarte organizazio zibilak (Comités de manzana) direla eta.

Ondasun nagusiak

Habanak interes historiko eta turistiko handia du, bere eraikin militarrak eta kolonialak direla besteak beste.

Eraikin militarrak

Habanako hiriaren garapena bere kaiaren garapenari oso lotura egon da, XVI eta XVII. mendeetan, harresi eta gotorlekuak eraiki ziren piratetatik babesteko.

Gotorlekuak ondorengoak dira:

Eraikin zibilak

Jose Martí memoriala (Iraultzaren plazan), arkitektura iraultzailearen adibidea

Hiriaren historiako lehen urteetan, lastozko eta buztinezko eraikinez osatuta zegoen: aduana, hots, harriz egindako lehena 1582an amaitu zen; hurrengo urteetan, hiriaren garrantzia handituz joan zen heinean, eraikuntza garrantzitsu asko eraiki ziren. Eraikin zibilen artean:

  • Kapitolioa: 1929an eraiki zen Ordezkarien Ganbara eta Senatua kokatzeko. Gaur egun Zientzietako Akademiaren egoitza da. Duen kupula erraldoia hiriko toki askotatik ikusten da.
  • Iraultzaren jauregia: Iraultzaren plazan dagoen eraikin nagusia da. Hasiera batean Justizia Jauregira eta Auzitegi Gorenerako eraiki bazen ere gaur egun Kubako Estatu Kontseilua eta Kubako Alderdi Komunistaren Komite entrala.
  • Posta etxea (egun, Justizia sailaren egoitza)
  • Katedrala: izen bereko plazan dago eta Kubako barrokoaren adibiderik onenetakoa da.
  • San Frantzisko komentua: Habana zaharrean dago eta Barrokoaren beste adibide bat da.
  • Apaizgaitegia

1950. urtetik aurrera, aldaketa politikoekin bat, beste eraikuntza korronte bat ageri zenez, eraikuntza multzo handiak eta miresgarriak eraiki ziren.

Bestelakoak

  • Malekoia: itsas ondoko pasealeku luzea eta ederra. Habanako hainbat auzo lotzen ditu.
  • Plaza zaharra. 1559an sortu zen eta Habanako zaharrenetako bat da eta azpimarragarriak dira bere eraikin kolonialak.
  • Parke zentrala: Habana zaharrean dagoen enparantza ezaguna, Kapitolioa eta beste eraikuntza garrantzitsu dituena.
  • Obispo kalea: Habana zaharreko kale ezagunenetako bat. Denda eta zuzeneko musika duten taberna asko daude bertan.
  • Vedadoko 23 kalea: Oso ezaguna da bertan dauden ministerioak, hotelak eta aisialdirako lokalengatik. Malekoiarekin biltzen da.
  • Kolon hilerria: Ameriketako kanposantu famatuena da. Oso ezaguna da dituen eskulturengatik.
  • Habanako txinatar auzoa: Latinoamerikako handiena izan zen.

Iruditegia

  • Habana zaharra
    Habana zaharra
  • El Vedado
    El Vedado
  • Malekoia
    Malekoia
  • Kolon hilerria
    Kolon hilerria

Habanar ospetsuak

Herri eta hiri senidetuak

Habana ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Habana Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasunaren (gaztelaniaz: Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas - UCCI) (portugesez: União de Cidades Capitais Ibero-americanas) partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz:[10]

Hedabideak

Erreferentziak

  1. ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
  2. ↑ Puertos en Cuba Ecured.cu
  3. ↑ Ciudad vieja de La Habana y su sistema de Fortificaciones Unesco.org
  4. ↑ World Weather Information Service – Havana. Cuban Institute of Meteorology (Noiz kontsultatua: 2010-06-26).
  5. ↑ Casa Blanca, Habana, Cuba: Climate, Global Warming, and Daylight Charts and Data. (Noiz kontsultatua: 2010-06-26).
  6. ↑ San Cristobal de La Habana en el Sur Mayabeque.blogia.com. 2014ko abenduan kontsultatua
  7. ↑ https://web.archive.org/web/20111001220152/http://www.one.cu/aec2009/datos/01TERRITORIO.pdf Population by Province and Municipality
  8. ↑ Oficina Nacional de Estadisticas de Cuba (ONE). Oficial Stadistics for the city of Havana. .
  9. ↑ (Ingelesez) Sister Cities International. (Noiz kontsultatua: 2018-07-27).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas. (Noiz kontsultatua: 2018-07-27).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) Portal web del Ayuntamiento de Madrid. (Noiz kontsultatua: 2018-07-19).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Habana&oldid=10015774"(e)tik eskuratuta