Orgen-glosaro

Jen listo de nocioj rilate orgenon, orgenkonstruon kaj orgenmuzikon. Oni ne trovas ĉi tie registronomoj samkiel ĝeneralaj nocioj pri akustiko. Por tiu ĉi vd. listo de orgenregistroj. Netradukitaj aŭ netradukeblaj nocioj, tamen ofte trovebla en pri-orgenaj tekstoj, estas markitaj per kursivskribo.

A B C Ĉ D E F G Ĝ Ĥ H I J Ĵ K L M N O P R S Ŝ T U Ŭ V Z ~ Vidu ankaŭ ~ Eksteraj ligoj

A

Agordofendo: la fendo, kiu ekestas je la enrulado de metallameno dorsflanke de labiofajfilo
Agordhoketo: drato, kiu fiksigas la lamenon sur la gorxon de lamenfajfilo kaj kiun oni el- aŭ enŝovas por agordi la fajfilon.
Agordokorno: konusforma agordilo por malgrandaj labiofajfiloj
Agordmarteleto: agordilo por el- aŭ enŝovi agordhoketon por agordi lamenfajfilon
Agordoringo: ringo ene de la tubfinaĵo de labiofajfilo, kiun oni forŝovas por agordi la fajfilon
Agordorulaĵo: enrulata metallameno, kiu liberigas la t.n. agordofendon
Akustika registro: registro, kiu utiligas la tonon reziduan el oktavo kaj kvinto
Alikvotregistro (ankaŭ supratonregistro) estas orgenregistro, kiu ne sonas sur la batita klavotono, sed sur iu el ties supratonoj (kvinto, tercio, septimo, ktp.).
Alkroĉita pedalaro: pedalaro, kiu ne disponas pri propraj registroj. Tiam la pedalaro estas fikse konektita kun la (kutime ununura) manualverko kaj ne estas memstare registrebla.
Anĉfajfilo: vd. Lamenfajfilo
Anticipado: boraĵo en la registroŝablono ebligas la apartan ludadon de unu fajfilo el plurvoĉa orgenregistro
Antaŭmetaĵo: je lignaj labiofajfiloj, egalas la malsupran labion de metalfajfiloj
aroregistrilo, per kiu oni povas kune al- aŭ malŝalti certajn grupojn de registroj

B

Barker-levilo: pneumatika relajso, kiu ja malpliigas la ludpezon, sed separas la kontakton al la tonvalvo komplete.
Balgotretanto: garantiis en malnovaj tempoj la aerprovizadon de orgeno
Blokpozitivo: orgenverko de la mezepoka orgeno, kiu ne havas registrojn kaj kies ventkesto ne estas subdividita
Boto: ĉe lamenfajfiloj ujo, kiun trafluas la vento, kiu osciligas en ĝi la lamenon
Brustverko: situas rekte antaŭ la orgenisto supre de la ludotablo

C

Ĉ

Ĉefa suborgeno: Plej granda suborgeno; ĉefverko
Ĉefverko: vd. Verko (Orgeno)

D

Digitalorgeno: vd. elektronika orgeno
Dispozicio: la tuta aranĝado de orgeno, ankaŭ la starigo de ĝiaj registroj
Dorsopozitivo: troviĝas dorsflanke de la orgenisto en la galeriobalustrado

E

Elektronika orgeno
Ekstere labiita labio: kutima konstruformo de ligna labiofajfilo, je kiu la labio estas ekstere fajlita
Esprimilo: lango en la tubo de malferma labiofajfilo, per kiu oni influas la sonon de fajfiltono

F

Fajfilaro: unu el la strukturgrupoj de orgeno
Fajfilbuŝo: malfermaĵo inter supra kaj malsupra labioj
Fajfilkorpo: parto de la fajfiltubo super la kerno
Fajfilpiedo: malsupra parto de labiofajfilo, kiu staras sur la ventokesto kaj ne apartenas al la akustike efika lofajfillongeco
Fajfilplanko: tabulo sur la ventkesto kun boraĵoj, en kiuj staras la fajfilpiedoj
Ferma fajfilo
Fiksaj kombiniloj: registrokombinaĵojn antaŭfiksitajn de la orgenkonstruisto; plejparte gradigitaj laŭ dinamikaj gradoj
flankplateto: plateto flanke de la fajfilbuŝo, kiu utilas ĉe la intonado kaj agordado kaj plibonigas la eksonadon de la fajfilo
Forŝaltilo: ebligas la en- kaj elŝaltadon de apartaj registrogrupoj (ekz. lamenfajfila forŝaltilo) aŭ ĉiuj registroj (ĝeneralforŝaltilo).
Futotona nombro: nombro indikanta la longecon de la plej longa fajfilo de orgenregistro kaj tiel ĝian tonaltecon.

G

Glitŝablono: vd. registroŝablono
Gorĝo: parto de lamenfajfilo; tubeto kun fendeto, sur kiu oscilas la lameno

Ĝ

Ĝemelkesto: Ventkesto, kiu havas por ĉiu tono po du tonĉambretojn

H

Hejmorgeno. Orgeneto por starigado en privatajn ĉambrojn
Hirundonesta orgeno: nomo por orgeno, kiu pendas ĉe muro kaj ne staras sur jubeo
Hispana trumpeto: lamenregistro horizontale aranĝita en la orgenfasado

Ĥ

I

Interne labiita labio: malofta konstruformo de ligna labiofajfilo, je kiu la labio estas ene fajlita

J

Ĵ

K

Kaliko: tubo de lamenfajfilo
Kalikujo: ĉe lamenfajfilo ujo, kiu entenas la kalikon
Kapo: parto de lamenfajfilo, kiu ŝtopas la boton
Kejlo: parto de lamenfajfilo, kiu fiksas la lamenon al la kapo
Kernfendo: mallarĝa fendo inter la malsupra labio kaj la kerno, tra kiu la vento elpasas kaj estas blovata kontraŭ la supra labio.
Kestorgeno: vd. Pozitivo
Klavaro: grupo da klavoj, per kiuj orgenisto ludas la fajfojn en unu suborgeno (verko)
kombiniloj: ludhelpiloj por faciligi la registradon
Konektilo (orgeno): teknika mekanismo por ludi apartajn suborgenojn ankaŭ ekde manualoj ne fikse alordigitaj al ili
Konektmanualoj: Manualo sen propraj registroj, kiu daŭre estas konektita al la aliaj manualoj. Tiel la tirado de manualkonektilo ne necesas kaj sonŝanĝoj estas pli facile realigeblaj.
Konusvalva ventkesto: ventkesto kun registroĉambretoj kaj konusvalvoj por ĉiu tono
Kreŝendilo vd. Registroŝveligilo
kresĉendopedalo vd. Registroŝveligilo
Kvintkonektilo: kunsonigas la supran aŭ malpuran kvinton

L

Labiofajfilo: unu el la du plej gravaj konstruformoj de orgenfajfilo
Lamenfajfilo: unu el la du plej gravaj konstruformoj de orgenfajfilo
Lameno: oscila parto de lamenfajfilo, kiu generas la tonon
Liberaj kombiniloj: kombiniloj, per kiu orgenisto povas antaŭelekti registraĵon
Lipfajfilo: vd. Labiofajfilo
Ludhelpilo
Ludotablo : La ludaparato de orgeno kun ĉiuj mastrumelementoj por la orgenisto. En pli malvasta senco nur la liberstara versio, vd. ludŝranko.
Ludotraktilaro: ligo inter klavo kaj fajfilvalvo
Ludovalvo: valvo, kiu tralasas la venton ekde la ventĉambro al difinita tonĉambreto.

M

Malantaŭverko: staras malantaŭ de la ĉefverko
Malproksima verko: staras malproksime de la ĉeforgeno, foje kaŝite
Malsupra labio: labio malsupre de la fajfilbuŝo, kiu direktas la aerfluon.
Malsupra verko: troveblas ambaŭflanke de kaj samnivele kun la ludotablo
Manualo: vd. Klavaro
Mastrumilaro: unu el la strukturgrupoj de orgeno
Miksita voĉo: orgenvoĉo el pluraj alikvotviĉoj
Multspecorgeno: orgeno kun unuĉambra ventkesto kaj propra valvo por ĉiu tono, ofte starigita kaj uzata en kinejoj en la 1920-aj kaj 1930 jaroj.

N

O

Oktavkonektilo: eksonigas la ludatajn tonojn oktavon pli altajn aŭ malaltajn
Orgenisto: muzikisto, kiu ludas orgenon
Orgeno
Orgenfaristo: orgenkonstruisto, vd. orgenkonstruo
Orgenfasado: fasadofajfilaro de orgenoj, kiu povas enteni ankaŭ "mutajn" orgentubojn pro estetikaj celoj
Orgenfajfilo
Orgenkonstruo: metio de la orgenfarado, -flegado, riparado, -renovigado kaj -restaŭrado.
Orgenmetalo: metalo, el kiu oni faras orgenfajfilojn; alojo el stano kaj plumbo.
Orgenregistro: vd. registro

P

Pedalaro: klavaro ludata per la piedoj
Pedalpozitivo: entenas la plej malaltajn registrojn de orgeno kaj ĉiam 16′-fajfilojn
Piedotruo: truo en la fajfilpiedo, tra kiu eniras la vento
Pleno
Portativo: portebla etorgeno
Pozitivo
- eta orgeno, vd. Pozitivo
- orgenparto (suborgeno), en plurmanualaj orgenoj kiel dorsregistro plejofte alludebla per la plej malsupra manualo, kiel ene stara pozitivo ofte per la dua manualo.

R

registrado: elektado de registroj, kiuj uzendas dum la muzikado
Registradhelpilo: instalaĵoj, kiu faciligas la registradon dum la orgenludado
registro
registroĉambreta kesto: ventkesto , el kiu la vento trapasas unue la registrovalvon, trairas la registroĉambreton kaj poste trapasas la ludovalvon.
Registrokateno: ludhelpilo
registroŝablono : movebla lato ene de la registroŝabloningo
Registroŝabloningo : ingo el du latoj fiksaj sur la tonĉambretoj, inter kiu troviĝas la movebla registroŝablono, kiu baras aŭ malbaras la venton al la fajfiloj de difinita registro
Registroŝveligilo: aparato instalita ĉe la ludotablo, kiu dum funkciado aŭtomate en- aŭ elŝaltas registrojn kaj per tio kreas kresĉendon kaj malkresĉendon
Registrotirilo: registrilo unue en formo de eltirebla butono (mekanika registrotraktilaro) aŭ de baskuloŝaltilo (ekz. elektra registrotraktilaro)
Registrotraktilaro: traktilaro, kiu male al la ludotraktilaro ligas ne la klavojn, sed la registrotirilojn kun la ventokesto.
Rigalo: portebla etorgeno ekipita nur per anĉfajfiloj. Oni nomas ĝin bibliorigalo, se la klavaro malaperas en la kunfalditaj balgoj kiel en libro.
Rulŝveligilo vd. Registroŝveligilo

S

Sonkaliko: tubo sur la kapo de lamenfajfilo, kiu destinas la sonon
Strukturgrupoj: fajfilaro, ventigilaro kaj mastrumilaro estas la tri teknikaj elementaj grupoj de orgeno
Suborgeno: partorgeno, por kiu ekzistas aparta manualo sur la ludotablo; pozitivo
Supra labio: akra eĝo supre de la fajfilbuŝo, kie ekestas la tono
Supra pozitivo: troviĝas super la ĉefverko; formas la plej supran punkton de la orgeno

Ŝ

ŝablonoventkesto: Ventkesto kun toncambretoj kaj registroŝabloningo
Ŝvelpozitivo: suborgeno, kiu staras en ŝvelkesto

T

Tonĉambreto: ventoĉambreto, tra kiu pasas la vento al ĉiuj fajfiloj de unu difinita tono
Tonĉambreta kesto: ventkesto, je kiu la vento trapasas unue la ludovalvon, trairas la tonĉambreton kaj poste trapasas la registrovalvon
Traktilaro: mastrumado de la tuboj; oni diferencas inter ludo- kaj registrotraktilaro
Transmisiilo: konektilo de fajfiloj de unu registro al alia suborgeno, ekz. de manualo al pedalaro
Tremsonigilo: instalaĵo, kiu por certaj suborgenoj periode variigas la aerfluon (vento)
Trioludado: samtempa ludado sur du manualoj kaj pedalaro
Tubujo: vd. Kalikujo

U

unuĉambra kesto, ventkesto, el kiu la vento trapasas nur unu valvon, kiu elektre mastrumata efikas samtempe kiel registro- kaj ludovalvo

Ŭ

V

Ventiligaro: unu el la strukturgrupoj de orgeno
Ventkesto: Kernaĵo de la orgeno; ligo inter ludotablo kaj orgentubo
Ventĉambro: malsupra parto de ventkesto, sur kiu kuŝas la ton- (registroŝablona ventkesto) aŭ registroĉambreto (konusvalva ĉambreto)
Vento: komprimita aero produktata de balgaro aŭ blovilo.
Virtuala tono: tono, kiu mezureble ne ekzistas kaj tamen aŭdiĝas. Ekz.: ferma kvinto 10²/₃′ formas kune kun prefere malferma 16′-registro akustikan 32′-registron helpe de la virtuala tono

Z

A B C Ĉ D E F G Ĝ Ĥ H I J Ĵ K L M N O P R S Ŝ T U Ŭ V Z ~ Vidu ankaŭ ~ Eksteraj ligoj

Pluaj listoj pri la temaro orgeno

Literaturo

Praet, Wilfried (red.). Orgena Vortaro - nederlanda, angla, germana, dana, norvega, franca, hispana, katalana, itala, Esperanto. Zwijndrecht (Belgio): CEOS 1989, 330 p. (la Esperanta parto de David G. Hill; kun multaj ilustraĵoj). ISBN 90-9002-742-4