Saltu al enhavo

Mediteraneo

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
(Alidirektita el Mediteranea)
Mediteraneo
interna maro • mediteraneeca maro • akvokolekta areo

Satelita foto de Mediteraneo.

Satelita foto de Mediteraneo.
Profundeco
  Maksimuma 5,267 m
Areo 2 966 000 km²
Supra tutaĵo Atlantiko
Najbaraj tutaĵoj Nigra maro
Kontinento Eŭropo
Afriko
Azio
Landoj  Francio
 Italio
 Turkio
 Grekio
 Slovenio
 Albanio
 Monako
 Kroatio
 Montenegro
 Sirio
 Libano
 Israelo
 Egiptio
 Libio
 Tunizio
 Alĝerio
 Malto
 Maroko
 Hispanio
 Kipro
Koordinatoj 38° 0′ 0″ N, 17° 0′ 0″ O (mapo)3817Koordinatoj: 38° 0′ 0″ N, 17° 0′ 0″ O (mapo)
Map
Mediteraneo
Alfluantoj Pado
Rodano
Ebro
Nilo
Insuloj 3300+. La plej grandaj estas: Balearoj, Korsiko, Sardinio, Sicilio, Malta Insularo, Ĝerbao, Ioniaj insuloj, Kreto, Rodoso, Kipro
Urboj Aleksandrio, Barcelono, Alĝero, Izmiro, Tel-Avivo, Romo, Ateno, Antalya, Bejruto, Tripolio, Mersin, Marseille, Muğla, Napolo, Tanĝero, Tunizo, Split
v • d • r
La limoj de Mediteraneo.

Mediteraneo estas maro inter Eŭropo, Azio kaj Afriko. Fakte sude de suda Eŭropo, norde de Nordafriko kaj okcidente de Okcidenta Azio (Levantenio). En la okcidento, la Ĝibraltara Markolo konektas ĝin kun Atlantiko, precize inter suda Hispanio kaj norda Maroko. Tiele la maro estas foje konsiderata parto de la Atlantika Oceano, kvankam ĝi estas kutime identigita kiel komplete separata akvejo. Ĝi estas preskaŭ ĉirkaŭita de tero, nome la Mediteranea regiono. Ekde 1869, la Sueza Kanalo interkonektas Mediteraneon kun la Ruĝa Maro sudoriente. Simile nordoriente tra Bosporo oni aliras al konektita sed aparte Nigra Maro.

Ĝi etendas sur 2.966.000 km² aŭ pli ĝenerale du kaj duono da milionoj da km² depende de la mezuroj, kaj ĝia plej granda profundo estas 5.267 (36°34' N, 21°08' O) metroj (apud la peloponeza duoninsulo en la nomita Kalipsa Fosaĵo en la Iona maro), dum la averaĝa profundo estas 1,500 m. Ties konekto al la Atlantiko (nome la Ĝibraltara Markolo) estas nur 14 km larĝa. La Ĝibraltara Markolo estas mallarĝa markolo kiu konektas la Atlantikan Oceanon al la Mediteranea Maro kaj separas Ĝibraltaron kaj Hispanion en Eŭropo el Maroko en Afriko. En oceanografio, ĝi estas foje nomita la Eŭrafrika Mediteranea Maro aŭ Eŭropa Mediteranea Maro por distingi ĝin el aliaj mediteraneaj maroj.

Antikve la romianoj nomis ĝin la "ter-meza" maro (la latina mediterraneus, kun signifo de "mediteranea", el medius, "mezo" kaj terra, "tero") aŭ Mare Nostrum ("Maro Nia"), dum la helenoj nomis ĝin la "Interna Maro". Ĝi nomiĝas ankaŭ "Blanka Maro". Ĉirkaŭ ĝi aperis civilizoj (egipta, hebrea, helena, romia, kristana, islama, renesanca) kiuj influis la tutan mondon. Tiele oni ofte parolas pri la mediteraneaj regionoj. Ĝi estis grava vojo por komercistoj kaj veturantoj de antikvaj epokoj kiuj permesis komercon kaj kulturan interŝanĝon inter plej fruaj popoloj de la regiono. La historio de la Mediteranea regiono ludis gravan rolon por kompreni la originojn kaj disvolvigon de multaj modernaj socioj.

Biogeografie, Mediteraneo estas unu el la maraj provincoj laŭ la Monda Natur-Fonduso (WWF) kaj la organizaĵo Nature Conservancy. Mediteraneo estas ankaŭ en la listo de la tutmondaj 200 pro sia graveco pri la naturprotekto. Tutĉirkaŭ tiu maro regas iom simila klimato (mildaj kun pluvegaj vintroj kaj varmaj kaj sekaj someroj), kaj grandioza propraj kaj apartaj faŭno, flaŭro, kaj tipaj pejzaĝoj, kies limo (ĉefe ties norda limo) estas ofte nete difinebla.

Nomoj

[redakti | redakti fonton]

La esprimo Mediteraneo venas de la latina mediterraneus, signifas "en la mezo de tero" aŭ "inter teroj" (medi-; adj. medius, -um -a, "mezo, inter" + terra f., "tero"): ĉar ĝi estas inter la kontinentoj Afriko, Azio kaj Eŭropo. La greka nomo Mesogeios (μεσόγειος), estas simile, nome deriva de μέσο, "meza" + γη, "tero").

Mediteranea Maro historie havis plurajn nomojn. Ekzemple la romianoj ofte nomis ĝin Mare Nostrum (en latina, "nia maro"), kaj foje Mare Internum (Salustio, Jug. 17).

En la Biblio, ĝi estis ĉefe konata kiel hebree הים הגדול, HaYam HaGadol, signifante la "Granda Maro", (Nom. 34:6,7; Jos. 1:4, 9:1, 15:47; Jeĥ. 47:10,15,20), aŭ simple "La Maro" (1 Reĝoj 5:9; komp. 1 Mak. 14:34, 15:11); tamen, ĝi ankaŭ estis nomita la "Bara Maro", pro ĝia loko sur la okcidenta marbordo de la Sankta Lando, kaj tial malantaŭ persono turniĝanta al la oriento, foje tradukita kiel "Okcidenta MAro", (Rea. 11:24; Joel 2:20). Alia nomo estis la "Maro de la Filiŝtoj" (Eliro. 23:31), nome de la homoj okupantaj grandan parton de ĝiaj marbordoj proksime de la hebreoj.

En moderna hebrea, ĝi estis nomita hebree הַיָּם הַתִּיכוֹן, HaYam HaTikhon, signifante "la Meza Maro", reflektante la nomon de la Maro en malnovgreka antikve-greke Μεσόγειος Θάλασσα, Mesogeios), latine Mare internum, germane Mittelmeer, kaj modernaj lingvoj en kaj Eŭropo kaj la Proksima Oriento (Mediteranea, ktp.). Simile, en moderna araba, ĝi estas konata kiel arabe البحر [الأبيض] المتوسط, al-Baḥr [al-Abyaḍ] al-Mutawassiṭ, "la [blanka] Meza Maro", dum en islama kaj pli malnova arablingva literaturo, ĝi estis referencita kiel arabe بحر الروم, Baḥr al-Rūm), aŭ "la romia/ bizanca maro aŭ pordo". En turka, ĝi estas konata kiel Akdeniz,[1] nome "Blanka Maro" ĉar inter turkoj la blanka koloro (ak) reprezentas la okcidenton.

Historio

[redakti | redakti fonton]
Grekaj kaj Feniciaj kolonioj en antikveco.
La Batalo de Lepanto, 1571, finis en venko por la Sankta Ligo estrita de Venecio kontraŭ la Otomanaj Turkoj
La Bombardado de Alĝero (1816) fare de la angla-nederlanda ŝiparo, por liberigo de eŭropaj sklavoj, Aŭgusto de 1816

Pluraj pratempaj kulturoj situiĝis ĉirkaŭ ĝiaj marbordoj; tiel ĝi havis gravan influon sur tiuj kulturoj. Ĝi disponigis itinerojn por komerco, koloniigo kaj milito, kaj disponigis manĝaĵon (de fiŝkaptado kaj el la rikolto de aliaj marmanĝaĵoj) por multaj komunumoj laŭlonge de la epokoj.[2] La dividado de simila klimato, geologio kaj aliro al ofta maro kondukis al multaj historiaj kaj kulturaj ligoj inter la maljunegaj kaj modernaj socioj ĉirkaŭ Mediteranea Maro.

Du el la plej famaj mediteraneaj civilizoj en grek-romia antikvo estis la grekaj urboŝtatoj kaj la fenicoj. Kiam Aŭgusto Cezaro fondis la Romian Imperion, la Mediteranea Maro komencis esti nomita Mare Nostrum (latine: "nia maro") fare de la romianoj.

Dario la 1-a, kiu konkeris antikvan Egiption, konstruis kanalon ligantan Mediteranean Maron al Ruĝa Maro. La kanalo de Dario estis sufiĉe larĝa por ke du triremuloj pasus unu ĉe la alia per remiloj etenditaj, kaj postulis kvar tagojn por esti laŭirita.[3] La okcidenta romia imperio kolapsis ĉirkaŭ la jaro 476. Provizore la oriento denove estis domina kiel la Orientromia imperio formita de la orienta duono de la romia imperio. Alia potenco baldaŭ ekestis en la oriento: Islamo. Ĉe ĝia plej granda amplekso, la Araba Imperio kontrolis 75% de la mediteranea regiono.

Eŭropo revivigis, aliflanke, ĉar pli fakorganizitaj kaj alcentrigitaj ŝtatoj komencis formiĝi en la pli posta Mezepoko post la frua Renesanco de la 12-a jarcento. Otomana potenco daŭre kreskis, kaj en 1453, la Orientromia imperio estis ekstingita pro la Konkero de Konstantinopolo. Otomanoj akiris kontrolon de granda parto de la maro en la 16-a jarcento kaj konservis marameajn bazojn en suda Francio, Alĝerio kaj Tunizio. Barbarossa, la fama otomana kapitano estas simbolo de tiu dominado kun la venko de la Batalo de Preveza. La Batalo de Ĝerbao markis la apekson de otomana maramea dominado en Mediteranea Maro. Tamen, ĉar maramea lerteco de la eŭropaj potencoj kreskis, ili alfrontis otomanan etendon en la regiono kiam la Batalo de Lepanto kontrol-bremsis la potencon de la Otomana Mararmeo. Tio estis la lasta marbatalo kontraŭbatalita ĉefe inter galeroj.

La barbareskaj piratoj de Nordafriko atakis ŝipojn de kristanoj en la okcidenta Mediteraneo.[4] Laŭ Robert Davis, de la 16-a ĝis la 19-a jarcento, piratoj kaptis 1 milionon al 1.25 milionoj da eŭropanoj kiel sklavoj.[5]

La evoluo de oceana kargado komenciĝis influi la tutan Mediterranean. Siatempe, ĉiu komerco de la oriento pasis tra la regiono, sed nun la ĉirkaŭnavigado de Afriko permesis al spicoj kaj al aliaj varoj esti importitaj tra la atlantikaj havenoj de okcidenta Eŭropo.[6][7][8]

La prezidanto de Malto priskribis la mediteranean maron kiel "tombejo" pro la grandaj kvantoj de migrantoj kiuj dronas tie.[9] Post la 2013-datita migrantovrako ĉe Lampedusa, la itala registaro decidis fortigi la nacian sistemon por la patrolado de Mediteranea Maro aprobante "Mare Nostrum", nome armea kaj humanitara misio por savi la migrantojn kaj aresti la ŝakristojn de enmigrintoj.[10]

Konceptaj dividoj

[redakti | redakti fonton]

Estas multaj manieroj koncepti tiun internan maron: nome el geografia, historia, kultura, politika vidpunktoj ktp. El geografia vidpunkto pro influo de la abunde montritaj mapoj estas evidenta la konsidero inter la norda bordo sudeŭropa kaj la suda bordo nordafrika, kun pli ne tiom ampleksa mondoregiono oriente, nome la okcidentazia marbordo. Tiu rigardo ne temas nur pri geografio, sed ankaŭ montras klarajn nuancojn en historio, politiko, ktp.: sudeŭropaj landoj de kristana kulturo, nordafrikaj landoj de islamaraba kulturo.

Alia pli nur geografia ofta konsidero estas la divido de la maro kaj ties bordoj en du duonoj laŭ vertikala akso inter okcidento kaj oriento, kiu pli malpli koincidos kun la linio el Italio al Tunizio.

[14][15] La landoj sub la termino Nordorienta Mediteraneo povus foje esti Bosnio kaj Hercegovino, Bulgario, Kroatio, Grekio (kutime inkluditaj ene de Orienta Mediteraneo)[13][14] Slovenio, Norda Makedonio, Serbio, Montenegro, Rumanio, kaj Ukrainio.[12]

Mediteraneaj maroj

[redakti | redakti fonton]
La Egea Maro

Mediteranea maro konsistas el pliaj pli malgrandaj internaj maroj:

Mediteraneaj insuloj

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de insuloj en la Mediteraneo.
Mapo de la Insuloj Balearoj.

De okcidento al oriento indas mencii:

Situo de la ioniaj insuloj (jen intense blue markitaj) en Grekio.

Regnoj en Mediteraneo

[redakti | redakti fonton]
Elkosma bildo de Kipro.

Regnoj ĉe Mediteraneo

[redakti | redakti fonton]
Topografia mapo; el iama Jugoslavio kvar landoj akiris aliron al Mediteraneo (nome Slovenio, Kroatio, Bosnio kaj Hercegovino kaj Montenegro), sed ne Serbio.

Riveroj enfluantaj Mediteraneon

[redakti | redakti fonton]
La Nila Delto kun la ĉefaj tieaj urboj de Antikva Egiptio. Tiu rivero estas la plej grava el tiuj kiuj elfluas al Mediteraneo.

Listo de riveroj enfluantaj Mediteraneon pli longaj ol 400 km:

Klimato

[redakti | redakti fonton]
Mapo de klimatzonoj en la lokoj ĉirkaŭantaj Mediteranean Maron, laŭ la Köppen-klimatklasifiko

Granda parto de la mediteranea marbordo ĝuas varma-someran mediteranean klimaton. Tamen, la plej granda parto de ĝia sudorienta marbordo havas varman dezertklimaton, kaj multe de la orienta (mediteranea) marbordo de Hispanio havas malvarman duon-aridan klimaton. Kvankam ili estas raraj, tropikaj ciklonoj foje formiĝas en Mediteranea Maro, tipe en septembro-novembro.

Geologio

[redakti | redakti fonton]
Legendo: 1 - Kalipso profundaĵo; 2 - Ĝibraltara Markolo; 3 - Markolo de Sicilio; 4 - oriente de la mediteranea kresto; 5 - Egea Maro; 6 - la Tirena Maro; 7 - La levantina plato; 8 - La arabia plato; 9 - La afrika plato; 10 - Eŭrazia plato; 11 - Anatolia plato. Punktoj: Blankaj - Vulkana Arko de la Suda Egea Maro; Flavaj - arko de insuloj en [1].

La geologia historio de Mediteranea Maro estas kompleksa. Proksime de oceankrusto, la marbaseno iam laŭsupoze estis tektona resto de la maljunega Tetiso; ĝi estas nun konate strukture kiel pli juna baseno, nomita la Neotethys, kiu unue estis formita per la konverĝo de la afrikaj kaj eŭraziaj platoj dum la Malfrua triasa kaj Liaso. Ĉar ĝi estas preskaŭ-senelira akvoareo en normale seka klimato, Mediteranea Maro estas kondiĉigita de intensa vaporiĝo kaj la precipitaĵo de vaporiĝaj sedimentoj. La Mesiniana saleckrizo komenciĝis antaŭ proksimume ses milionoj da jaroj (Mya) kiam Mediteranea Maro iĝis senelira, kaj tiam esence sekiĝis. Ekzistas saladsorboj akumulitaj sur la fundo de la baseno de pli ol miliono da kubaj kilometroj - en kelkaj lokoj pli ol tri kilometrojn dikaj.

Rigardo tra la Ĝibraltara Markolo el la montetoj de Tarifa, Hispanio.

Sciencistoj taksas, ke la maro laste estis plenigita antaŭ proksimume 5.3 milionoj da jaroj (Mya) en malpli ol du jaroj per la Zanklean-inundo. Akvo fluis enen de Atlantiko tra lastatempe rompita enirejo nun nomita la Ĝibraltara Markolo kun laŭtaksa rapideco de proksimume tri grandecoj pli granda ol la aktuala fluo de la rivero Amazono.

Mediteranea Maro havas mezan profundon de 1,500 m (4,900 ft) kaj la plej profunda registrita punkto estas 5,267 m (17,280 ft) en la Kalipsa Profundo en la Ionia Maro. La marbordo etendas por 46,000 km (29,000 mejl.). Malprofunda submara kresto (la Markolo de Sicilio) inter la insulo Sicilio kaj la marbordo de Tunizio disigas la maron en du ĉefaj subregionoj: la okcidenta Mediterraneo, kun areo de proksimume 850 mil km² (330 mil mi²); kaj la orienta Mediteraneo, de proksimume 1.65 milionoj da km² (640 mil mi²). Karakterizaĵo de la marborda Mediteraneo estas submaraj reelfluejoj aŭ vrulja, kiuj eligas premitan grundakvon en la marbordan marakvon de malsupre la surfacon; la kloakaĵo estas kutime freŝa, kaj foje povas esti termika.

Tektoniko kaj paleomedia analizo

[redakti | redakti fonton]
En Triaso Mediteraneo, kiel angulo de Tetiso jam apartigis Laŭrazion kaj Gondvanon.

La mediteranea baseno kaj marsistemo estis establitaj per la praa afrik-araba kontinento kolizianta kun la eŭrazia kontinento. Ĉar Afrik-Arabio drivis norden, ĝi fermiĝis super la maljunega Tetiso kiu pli frue apartigis la du superkontinentajn Laŭrazion kaj Gondvanon. Ĉe koncerne tiun tempon en la meza ĵurasa epoko multe pli malgranda marbaseno, sinkronigis la Neotethys, estis formita baldaŭ antaŭ ol la Tetiso fermiĝis ĉe sia okcidenta (araba) fino. La larĝa vico de kolizioj puŝis supren tre longan sistemon de montoj Pireneoj en Hispanio ĝis la Zagros-montaro en Irano en epizodo de mont-konstrua tektoniko konata kiel la Alpa orogenio. La Neotethys kreskis pli granda dum la epizodoj de kolizioj (kaj rilataj faldiĝadoj kaj subdukcioj) kiuj okazis dum la Oligoceno- kaj Mioceno (34 ĝis 5,33 Mya). Sekve, la mediteranea baseno konsistas el pluraj kontinentplatoj el subdukcio kiuj estas la fundamento de la orienta parto de Mediteranea Maro. Diversaj zonoj de subdukcio enhavas kaj formas la plej profundajn kaj la plej multajn majestajn oceanajn krestojn, oriente de la Ionia Maro kaj sude de la Egeo. La Centra Hinda Kresto estas oriente de la Mediteranea Sud-Orienta trans interne de Afriko kaj Arabio en la Hindan Oceanon. Tamen, dum homfarita geopolitika maltrankvilo regis la marbordojn de multaj diversaj mediteraneaj nacioj dum la kursoj de maljunega, moderna, nuntempa - kaj antaŭvidebla historio, la Platotektonan statuson de nacioj limantaj Mediteranean Maron eblos dividi la samajn geologiajn rezultojn kaj sorton.

Mesiniana saleckrizo

[redakti | redakti fonton]
Mesiniana saleckrizo antaŭ la Zankleana inundo.

Dum mezozoikaj kaj kenozoikaj tempoj, ĉar la nordorienta angulo de Afriko konverĝis al Iberio, ĝi levis la Betik-Rifajn montzonojn trans suda Iberio kaj nordokcidenta Afriko. Tien la evoluo de la intramontaj Betikaj kaj Rif-montaraj basenoj kondukis al kreado de du malglate-paralelaj maraj enirejoj inter Atlantiko kaj Mediteranea Maro. Sinkronigis la Betikan kaj Rifan koridorojn, ili laŭstadie fermiĝis dum mezaj kaj malfruaj Mioceno-tempoj; eble plurajn fojojn. Dum malfrua Mioceno tempigas la finon de la Betika Koridoro ekigis la tielnomitan Mesinianan saleckrizon (MSC), kiam Mediteranea Maro preskaŭ tute sekiĝis. La tempo de komenco de la MSC ĵus estis taksita astronome je 5.96 Mya, kaj ĝi daŭris por proksimume 630 000 jarojn ĝis proksimume 5.3 Mya.

Post la komenca malaltiĝo kaj re-inundado tie sekvis pli da epizodoj - la tutsumo estas diskutita - de marmalaltiĝoj kaj re-inundadoj por la tempodaŭro de la MSC. Ĝi kiam finiĝis Atlantiko laste re-inundita la baseno - kreante la Ĝibraltaran Markolon kaj kaŭzante la Zanklean-inundon - ĉe la fino de la Mioceno (5.33 Mya). Iu esplorado indikis ke elsekiĝ-inundad-elsekiĝa ciklo eble ripetiĝis plurajn fojojn, kio povis klarigi plurajn okazaĵojn de grandaj kvantoj de saldemetado. Lastatempaj studoj, aliflanke, montras ke ripeta elsekiĝo kaj re-inundado estas neverŝajnaj de geomovforta perspektivo.

Elsekiĝo kaj interŝanĝoj de flaŭro kaj faŭno

[redakti | redakti fonton]
Iam simioj trairis la limon inter Afriko kaj Eŭropo. Nun nur magotoj vivas nature kaj en Nordorienta Afriko kaj en Ĝibraltaro. Tie sur la ŝultro de turisto.

La aktuala atlantika enirejo, t.e. la Ĝibraltara Markolo, originiĝis de la frua Plioceno per la Zanklea Inundo. Kiel menciite, du aliaj enirejoj iris antaŭ Ĝibraltaro: la Betika Koridoro trans suda Hispanio kaj la Rifa Koridoro trans norda Maroko. La antaŭa enirejo fermiĝis proksimume ses Myan, kaŭzante la Mesinianan saleckrizon (MSC); ĉi-lasta aŭ eventuale ambaŭ enirejoj fermiĝis dum la pli fruaj Tortonianaj tempoj, kaŭzantaj Tortonianan saleckrizon (de 11.6 ĝis 7.2 Mya), kiu okazis bone antaŭ la MSC kaj daŭris multe pli longe. Ambaŭ "krizoj" rezultigis larĝajn ligojn de la kontinentoj de Afriko kaj Eŭropo, kiuj tiel normaligis migradojn de flaŭro kaj faŭno - aparte grandaj mamuloj inkluzive de primatoj - inter la du kontinentoj. La Valesiana krizo indikas tipan formorton kaj anstataŭigon de mamulspecioj en Eŭropo dum Tortonianaj tempoj sekvigis klimatan renversiĝon kaj transterajn migradojn de novaj specioj.

La preskaŭ-tute enfermita konfiguracio de la mediteranea baseno ebligis la oceanajn enirejojn domini marakvocirkuladon kaj la median evoluon de la maro kaj baseno. Cirkuladaj modeloj ankaŭ estas trafitaj per pluraj aliaj faktoroj - inkluzive de klimato, batimetrio, kaj akvokemio kaj temperaturo - kiuj estas interagantaj kaj povas indukti precipitaĵon de vaporiĝsedimentoj. Demetaĵoj de vaporiĝsedimentoj pli frue akumuliĝis en la proksima karpata antaŭprofundo dum la Meza Mioceno, kaj la apuda Baseno de la Ruĝa Maro (dum la Malfrua Mioceno), kaj en la tuta mediteranea baseno (dum la MSC kaj la Mesiniana aĝo). Diatomitoj estas regule trovitaj sub la vaporiĝsedimentenpagoj, sugestante ligon inter siaj genezoj.

Hodiaŭ, vaporiĝo de surfacmarakvo (produktaĵo) estas pli ol la liverado (enigaĵo) de dolĉakvo de precipitaĵo kaj marbordaj senakvigsistemoj, igante la salecon de Mediteranea Maro esti multe pli alta ol tiu de Atlantiko - tiel multe kiel la ENG pli salaj mediteraneaj akvoj sinkas sub la akvojn inkomeantajn de Atlantiko, kaŭzante du-tavolan fluon trans la Ĝibraltara markolo: t.e., elflua submarfluo de varma saloza mediteranea akvo, kontraŭpezita per enflua surfacfluo de malpli saloza malvarma oceana akvo de Atlantiko. La Atlantropa projektpropono de Herman Sörgel en la 1920-aj jaroj proponis konstrui akvoenergian centralon tra la Ĝibraltara Markolo, uzante la enfluon por disponigi grandan kvanton de hidroelektra energio. La subesta energireto estis ankaŭ intencita por apogi politikan union inter Eŭropo kaj, minimume, la Magrebo de Afriko (komparu Eŭrafrikon por la pli posta efiko kaj dezertecon por pli posta projekto kun kelkaj paraleloj en la laŭplana krado).

Bildaro

[redakti | redakti fonton]

Notoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ Özhan Öztürk postulas, ke en malnova turkia ĝi signifas ankaŭ "okcidento" kaj ke Akdeniz de tio signifas "Okcidenta Maro", dum Karadeniz (Nigra Maro) signifas "Norda Maro". Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi Genesis Yayınları. Ankara. 2011. pp. 5–9.
  2. ↑ David Abulafia. (2011) 'The Great Sea: A Human History of the Mediterranean'. Oxford University Press.
  3. ↑ Rappoport, S. (Doctor of Philosophy, Basel). History of Egypt (undated, early 20th century), Volume 12, Part B, Chapter V: "The Waterways of Egypt", paĝoj 248-257. London: The Grolier Society.
  4. ↑ Robert Davis. (5-a de decembro 2003) Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500–1800. Palgrave Macmillan. ISBN 9780333719664.
  5. ↑ British Slaves on the Barbary Coast. Bbc.co.uk. Alirita 17a de Januaro 2013 .
  6. ↑ C.I. Gable - Constantinople Falls to the Ottoman Turks - Boglewood Timeline - 1998 - Konsultita la 3an de Septembro 2011.
  7. ↑ "History of the Ottoman Empire, an Islamic Nation where Jews Lived" - Sephardic Studies and Culture - Konsultita la 3an de Septembro 2011.
  8. ↑ Robert Guisepi - The Ottomans: From Frontier Warriors To Empire Builders Arkivigite je 2015-03-11 per la retarkivo Wayback Machine - 1992 - History World International - Konsultita la 3an de Septembro 2011.
  9. ↑ http://www.aljazeera.com/news/europe/2013/10/migrant-deaths-prompt-calls-eu-action-2013101361646517233.html
  10. ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2014-07-18. Alirita 2014-09-19 .
  11. ↑ The Report: Egypt 2010. Oxford Business Group.
  12. ↑ 12,0 12,1 Security and Environment in the Mediterranean: conceptualising security and environmental conflicts : with 177 figures and 144 tables. Springer Science & Business Media (28-a de septembro 2018).
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 . The European Union and the Cyprus Conflict: Modern Conflict, Postmodern Union. Manchester University Press (28-a de septembro 2018).
  14. ↑ 14,0 14,1 . Mediterranean Climate: Variability and Trends. Springer Science & Business Media (28a de septembro 2018).
  15. ↑ External Perceptions of the European Union as a Global Actor. Routledge (16a de oktobro 2009).

Bibliografio

[redakti | redakti fonton]
  • David Abulafia: Das Mittelmeer: eine Biographie. (Originaltitel: The Great Sea, übersetzt von Michael Bischoff). Fischer, Frankfurt am Main 2013, ISBN 978-3-10-000904-3 (Rezension)
  • Andreas Bärtels: Pflanzen des Mittelmeerraumes. Ulmer, 2003, ISBN 3-8001-3287-7.
  • Matthias Bergbauer, Bernd Humberg: Was lebt im Mittelmeer? Franckh-Kosmos, Stuttgart 1999, ISBN 3-440-07733-0.
  • Fernand Braudel, La Méditerranée et le monde méditerranéen à l'époque de Philippe II, 1a eldono, Paris : Armand Colin, 1949.
  • Fernand Braudel: Das Mittelmeer und die mediterrane Welt in der Epoche Philipps II. (Originala titolo: La méditerranée et le monde méditerranéen à l'époque de Philippe II. übersetzt von Günter Seib). 3 Bände, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1990, ISBN 3-518-58056-6. (als Taschenbuch: Suhrkamp-Taschenbuch Wissenschaft ; 1354, Frankfurt am Main 2001, ISBN 3-518-28954-3)
  • Christian Bromberger: L’anthropologie de la Méditerranée. Maisonneuve et Larose; Aix-en-Provence, Maison méditerranéenne des sciences de l’homme, Paris 2001.
  • Robert Hofrichter: Das Mittelmeer, Bd. 1: Allgemeiner Teil. Spektrum Akademischer Verlag, 2002, ISBN 3-8274-1050-9.
  • Robert Hofrichter: Das Mittelmeer, Bd. 2/2: Bestimmungsführer. Spektrum Akademischer Verlag, März 2006, ISBN 3-8274-1170-X.
  • Manfred Leier: Weltatlas der Ozeane – mit den Tiefenkarten der Weltmeere. Frederking und Thaler, München 2001, ISBN 3-89405-441-7, S. 226–241.
  • Horst-Günter Wagner: Mittelmeerraum. Geographie, Geschichte, Wirtschaft, Politik. 2. Auflage. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2011, ISBN 978-3-534-23179-9.
  • Alain Blondy, Bibliographie du monde méditerranéen. Relations et échanges (1453-1835), Paris, Presses de l’université de Paris-Sorbonne, 2003, 301 p. (ISBN 2-84050-272-0)
  • Bouchra Benhida kaj Younes Slaoui, Géopolitique de la Méditerranée, PUF, 2013
  • Yves Lacoste, Géopolitique de la Méditerranée, Armand Colin, 2006
  • Gérard Claude, La Méditerranée. Géopolitique et relations internationales, Ellipses, 2006
  • Germaine Tillion, Le Harem et les cousins, Paris : éditions du Seuil, 1966.
  • Christian Bromberger et al., L'Anthropologie de la Méditerranée, Paris : Maisonneuve et Larose ; Aix-en-Provence : Maison méditerranéenne des sciences de l'homme, 2001.
  • Fabio Maniscalco, Mediterraneum. Protection, conservation and valorization of cultural and environmental patrimony, Naples : Université L'Orientale, collection monographique 2002.
  • Dominique Borne kaj J. Scheibling (dir.), La Méditerranée, Paris, Carré-Géographie, 2002
  • Jacques Bethemont, Géographie de la Méditerranée
  • Béatrice Patrie kaj Emmanuel Espanol, Méditerranée… sur les tensions en Orient, Actes-sud/Sindbad, 2008 (ISBN 978-2-7427-7366-4)
  • Paulet Jean Pierre, 2007, Les Villes et la mer, Ellipses.

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]


Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Mediteraneo&oldid=8854123"