La Granda Ludo
"La Granda Ludo" estas termino uzita de historiistoj por priskribi politikan kaj diplomatan kontraŭstarojn kiuj ekzistis dum plej el la 19a jarcento inter Britio kaj Rusio ĉe Afganio kaj najbaraj teritorioj en Centra kaj Suda Azio. Rusio timis pri la britaj komercaj kaj militaj vojoj internen en Centran Azion, kaj Britio timis ke Rusio aldonu "la juvelon en la kronon", nome Hindio, al la ampleksega imperio kiun Rusio estis konstruinta en Azio. Tio rezultis en atmosfero de malfido kaj konstanta minaco de milito inter la du imperioj.[1][2][3]
La Granda Ludo ekis la 12an de Januaro 1830 kiam Lord Ellenborough, nome Prezidento de la Stabanaro de Hindio taskis Lord William Bentinck, Ĝenerala Guberniestro, establi novan komercvojon al la Buĥara emirlando.[2][3][4] Britio klopodis akiri kontrolon super la Emirlando Afganio kaj fari ĝin protektorato, kaj uzi Turkion, Persion, la Ĥanlandon de Ĥiva kaj la Emirlandon de Buĥaro kiel bufroŝtatoj inter ambaŭ imperioj. Tio protektus Hindion kaj ankaŭ la britajn marajn komercvojojn haltigante Rusion akirante havenon en la Persa Golfo aŭ la Hinda Oceano.[2][3] Rusio proponis Afganion kiel la neŭtrala zono.[5] La rezulto estis la malsukcesa Unua Angl-Afgana Milito de 1838, la Unua Angla-Sika Milito de 1843, la Dua Angla-Sika Milito de 1848, la Dua Angl-Afgana Milito de 1878, kaj la aligo de Ĥivo, Buĥaro kaj Koklando fare de Rusio.
Historiistoj konsideras ke la Granda Ludo finis la 10an de Septembro 1895 per la subskribo de protokoloj pri limoj ĉe Pamiro,[6] kiam la limo inter Afganio kaj la Rusa Imperio estis difinita.[7][8][9][10] La novelo de 1901 nome Kim de Rudyard Kipling, faris la terminon populara kaj enmetis novajn nuancojn pri la granda povorivaleco. Ĝi iĝis eĉ pli populara post 1979.[11]
Partoprenantoj
[redakti | redakti fonton]Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Ewans 2004, p. 1.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Edward Ingram. The International History Review, Vol. 2, No. 2 (Apr., 1980), pp. 160-171. Publikigita de: Taylor & Francis, Ltd. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/40105749 Great Britain's Great Game: An Introduction
- ↑ 3,0 3,1 3,2 In Defence of British India: Great Britain in the Middle East, 1775-1842 By Edward Ingram. Frank Cass & Co, London, 1984. ISBN 0714632465. p 7-19
- ↑ Secret committee to governor-general in council, 12 Jan. 1830, India Office Records, Ltes/5/543
- ↑ Becker 2005, p. 47.
- ↑ Gerard, M. G., "Report on the proceedings of the Pamir Boundary Commission (1897)". Digitized Afghanistan Materials in English from the Arthur Paul Afghanistan Collection. Paper 25.
- ↑ William C. Rowe (2010). "Chapter 4: The Wakhan Corridor – The endgame of The Great Game". In Alexander C. Diener, Joshua Hagen. Borderlines and Borderlands: Political Oddities at the Edge of the Nation-state. Rowman & Littlefield. p. 64. "(..) "In setting these boundaries, the final act of the tense game played out by the British and Russian governments came to a close.""
- ↑ Gebb, Michael (1983). "Review:Anglo-Russian Rivalry in Central Asia, 1810-1895.". UCLA Historical Journal 4(0): 130–132. "(..) "The final balance was formalized by the Joint Pamirs Boundary Commission in 1895.""
- ↑ Morgan 1981, p. 231.
- ↑ Middleton, Robert (2005). "The Earl of Dunmore 1892-93" (PDF). Pamirs Org. a commentary on "The Pamirs; being a Narrative of a Year's Expedition on Horseback and Foot through Kashmir, Western Tibet, Chinese Tartary and Russian Central Asia" de Charles Adolphus Murray, the Eighth Earl of Dunmore.
- ↑ Seymour Becker, "The ‘great game’: The history of an evocative phrase." Asian Affairs 43.1 (2012): 61-80.