Saltu al enhavo

Amri Wandel: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
(Rigardi ŝanĝojn inter stabila kaj nuna versioj)
[nekontrolita versio][atendante kontrolon]
← Iru al antaŭa ŝanĝo
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
→‎Eksteraj ligiloj: Pri Amri Wandel en Verkoj.com
Etikedoj: Poŝtelefona redakto Redakto de poŝaparata retejo Altnivela poŝaparata redaktado
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
 
(18 mezaj versioj de 7 uzantoj ne montriĝas)
Linio 1: Linio 1:
{{Informkesto homo
{{Informkesto sciencisto
|dosiero=Torino, UK 2023, Wandel k Fössmeier, 2 (stucita).jpeg
| nomo = Amri Wandel
|priskribo de dosiero=Amri Wandel ĉe la [[UK 2023]]. [[Torino]], Italio.
| dosiero = [[Dosiero:Amri Wandel en aprilo 2005.jpg|140px]]
}}
| priskribo = Amri Wandel en aprilo 2005
'''Amri Shraga Wandel ''' ({{lang-he|עמרי שרגא ונדל}}; [[Tel-Avivo]], [[1954]]<ref name=wandel2005>{{citaĵo el retejo|url=http://www.esperanto.org.il/dosieroj/wandel2005.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato, 58-a sekcio|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|eldoninto=[[Universala Esperanto Asocio]]|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}</ref>) estas [[israela]] [[astrofiziko|astrofizikisto]] kaj [[esperantisto]].
| pseŭdonomo =
| dato de naskiĝo = [[1954]]
| loko de naskiĝo =
| nacieco = israela
| tradukis =
| dato de morto =
| loko de morto =
| verkis = vidu la liston tekste
| aliaj aktivaĵoj = vidu tekste
| akademiano =
| denaska esperantisto =
| esperantistiĝis en =
}}


Profesoro ĉe la [[Universitato de Jerusalemo]], li esploras [[astrobiologio]]n, [[nigra truo|nigrajn truojn]] kaj [[aktiva galaksio|aktivajn galaksiojn]].<ref name=sezonoj /><ref>{{citaĵo el la reto|url=https://kern.punkto.info/2015/08/12/kp039-teorio-de-relativeco/|titolo=KP039 Teorio de relativeco|aŭtoro=Eva|aŭtoro2=Johannes|aŭtoro3=Amri Wandel|eldoninto=kern.punkto|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}</ref>
'''Amri WANDEL''' (naskiĝis en [[1954]]) estas [[Israelo|israela]] [[esperantisto]]. Profesie li estas doktoro (supera sciencisto) pri [[astrofiziko]] en la [[Hebrea Universitato de Jerusalemo]] kaj gastprofesoro en [[Universitato de Kalifornio ĉe Los-Anĝeleso|UCLA]]. Amri Wandel estas specialisto pri aktivaj [[galaksio]]j, [[Nigra truo|nigraj truoj]] kaj [[astrobiologio]], kaj estas membro de la [[Internacia Astronomia Unio]]. Li doktoriĝis pri [[astrofiziko]] en [http://www.stonybrook.edu/ Stony Brook], Novjorko, estis docento en la universitatoj de [[Princeton (Nov-Ĵerzejo)|Princeton]], [[Marilando]] kaj [[Universitato Stanford]]. Kun sia familio li loĝas en [[Israelo]].


Kiel esperantisto, li estis unu el la ĉefaj redaktintoj de [[Manifesto de Raŭmo]] kun [[Jouko Lindstedt]] kaj [[Giorgio Silfer]].<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.esperantio.net/index.php?id=10|titolo=Manifesto de Raŭmo|eldoninto=[[Esperanta Civito]]|alirdato=12-a de parilo 2024|lingvo=eo}}</ref> Li estis prezidanto de [[TEJO]] (1981-1983)<ref name=torino>{{citaĵo el libro|url=https://uea.org/pdf/uk2023/Kongresa_Libro_2023_Torino.pdf|titolo=Kongresa Libro 2023, Torino|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}</ref> kaj ano de la [[Akademio de Esperanto]] ekde [[1992]]<ref name=sezonoj>{{citaĵo el novaĵo|url=https://sezonoj.ru/2022/01/bet-114/|titolo=BET-56: Amri Wandel gvidos sesion de AIS en Klajpedo|eldoninto=[[La Ondo de Esperanto]]|dato= 15-a de januaro 2022|lingvo=eo}}</ref><ref name=wandel2005 />. Inter 1995-2022 li estis plurfoje estrarano de UEA kaj de 2022 ĝia dua vicprezidanto. Li deĵoris kiel prezidanto de la [[Akademio Internacia de la Sciencoj]] (AIS) de [[San-Marino]] ekde 2016 kaj ĝis la malfondo de AIS en 2020.<ref>{{citaĵo el la reto| url=https://www.liberafolio.org/2020/12/31/la-sanmarina-ais-estas-malfondita/| titolo=La Sanmarina AIS estas malfondita | eldoninto=Libera Folio |dato=2020-12-31 |alirdato=2024-02-02| |lingvo=eo}}</ref>
== Agado en la Esperanto-komunumo ==
Amri Wandel aktivis en la [[Junulara Esperanto-Ligo Israela]] <ref>http://www.esperanto.org.il/jeli.html</ref> en la 1970-aj jaroj, estis Estrarano de [[TEJO]] (de 1977) kaj TEJO-prezidanto (1981-1983) kaj honora prezidanto. Li estas prezidanto de [[Esperanto-Ligo en Israelo]] (1990-1996, 2009 ĝis [[nun en 2014|nun]]). Krome li funkcias/funkciis kiel
[[Komitato de UEA|Komitatano de UEA]] ekde 1989, [[Estraro de UEA|estrarano de UEA]] en la periodoj 1995-1998, 2004-2007 2010-2013 kaj 2019-2022, ekde 2007 estas sekretario de [[Internacia Kongresa Universitato|IKU]], kaj estas fondinto kaj rektoro de la [[Internacia Vintra Universitato]] <ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.internacia-festivalo.de/30a-2013/fotoj/30-IVU-prelegoj.pdf |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2014-07-19 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160304192822/http://www.internacia-festivalo.de/30a-2013/fotoj/30-IVU-prelegoj.pdf |arkivdato=2016-03-04 }}</ref>. Nacie krome li aktivis kiel organizanto kaj prezidanto de la [[LKK]] de la [[UK 2000|UK en Tel Avivo]] en [[2000]], kaj plu aktivas kiel redaktoro de la periodaĵo ''[[Israela Esperantisto]]'' (ekde [[2008]]) <ref>[http://www.esperanto.org.il/ie.html]</ref>


== Studoj kaj universitata kariero ==
Aldone Amri Wandel estas membro de la [[Akademio de Esperanto]] ekde [[1992]] kaj prezidanto de la [[AIS|Akademio Internacia de la Sciencoj]] (ekde 2016).
En 1974 li atingis la bakalaŭron pri fiziko kaj [[Informadiko|informadikon]] ĉe la [[Universitato de Tel-Avivo|Tel-Aviva Universitato]]. En la jaroj 1974-1980 li servis en la [[Israelaj Defendaj Fortoj|IDF]]. Li poste daŭrigis siajn studojn kaj atingis la gradon de magistro pri fiziko, refoje ĉe la Tel-Aviva Universitato, en 1978. En 1983 doktoriĝis pri astrofiziko ĉe la [[Universitato de Stony Brook]]. De 1983 al 1988, li post-doktoriĝis pri astrofiziko ĉe la [[Universitato Princeton]], la [[Universitato de Marilando]] kaj la [[Universitato Stanford]].


Li poste revenis al Israelo kaj ek-deĵoris kiel esploristo ĉe la [[Scienca Instituto Weizmann|Instituto Weizmann]] en 1988. Wandel restis ĉe la Instituto Weizmann ĝis 1990, kiam li eklaboris ĉe la Hebrea Universitato. En 1999 li kreis kurson titole «Astrofiziko kaj vivo en la Universo», kiun li ankaŭ instruis ĝis 2023.
En la jaro [[2007]] en esperantista "''Parko de la mondo''" en [[Malbork]] / [[Pollando]] li inaŭguris [[ZEO]]n "[[Israelo]]" kaj plantis [[cedro]]n omaĝe al sia patro kiu naskiĝis en apuda urbeto [[Skórcz]], la ceremonion ĉeestis i.a. la urbestroj de [[Malborko]] kaj [[Skórcz]] (<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.malbork.pl/um//index2.php?option=content&task=view&id=1996&pop=1&page=0 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2016-10-06 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160505080101/http://www.malbork.pl/um//index2.php?option=content&task=view&id=1996&pop=1&page=0 |arkivdato=2016-05-05 }}</ref>; <ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.szkola.skorcz.pl/szpak/018/index.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2016-10-06 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20161009113302/http://www.szkola.skorcz.pl/szpak/018/index.html |arkivdato=2016-10-09 }}</ref>, <ref>http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=434</ref>).


Dum la sabata jaro 1998–1999 li estis vizitanta profesoro ĉe la Departemento pri Astronomio ĉe la [[Universitato de Kalifornio]], [[Los-Anĝeleso]] (UCLA),<ref name=iku2013/> kie li instruis kvar astrofizikajn kursojn. Dum tiu jaro Wandel kunlaboris ĉe UCLA pri esploro de Aktiva galaksiaj kernoj kune kun Profesoro [[Math Malkan]], eldonante tri artikolojn sur la temo de masivaj nigraj truoj. Unu el liaj artikoloj,<ref>{{citaĵo el gazeto|aŭtoro1=A. Wandel|aŭtoro2=B. M. Peterson|aŭtoro3=M. A. Malkan|titolo=Central Masses and Broad-Line Region Sizes of Active Galactic Nuclei. I. Comparing the Photoionization and Reverberation Techniques"|gazeto=The Astrophysical Journal|jaro=1999|monato=decembro|volumo = 526|numero=2|doi =10.1086/308017| lingvo=en}}</ref> kiu estis la unua prezentanta la interrilaton inter la amaso kaj brileco de masivaj nigraj truoj en aktivaj galaksioj, estas citita pli ol 600 fojoj. Sekve, Wandel kaj Malkan gajnis esploran stipendion de la [[Usona – Israelo Binational Scienca Fundamento|Fondaĵo BSF]]. Ekde tiam, Wandel instruadas iujn jarojn en someraj kursoj ĉe UCLA, kaj havas tie esplorajn kunlaborojn.
=== Priscienca agado ===
Amri Wandel, en sia artikolo ''Du jardekoj de Internacia Kongresa Universitato'', resumas la agadon de IKU: jam en 17-a UK en Ĝenevo (1925) ekis "Somera Universitato", [[Internacia Kongresa Universitato]] (IKU) ekde la 66-a UK en Brazilio. Komunaj sesioj AIS-IKU ekis en 1992. La formato konsistas el ok ĝis dek fakaj prelegoj el diversaj terenoj, el kiuj tri estas parto de AIS-kurso. Tiuj prelegoj estas elektita de speciala komisiono, iam tripersona, nun kvinpersona. El la 82-a UK en Adelajdo (1997) oni eldonis broŝuron kun la IKU-tekstoj. El 2005 oni konstruis IKU retejon kadre de la retpaĝro de UEA. El 2007 Wandel iniciatis la "Internacian Vintran Universitaton", kadre de la jarfinaj eventoj. Tiuj ĉiuj iniciatoj kongruas kun aliaj prisciencaj esperantaj agadoj, kiel tiuj de [[ISAE]], "Scienca Revuo", [[Vikipedio]], biblioteko [[STEB]] de [[Eventoj]], terminaroj ktp.<ref>Amri Wandel, ''Du jardekoj de Internacia Kongresa Universitato'', en [[La arto labori kune: festlibro por Humphrey Tonkin]], Roterdamo, 2010, UEA (ISBN 978-92-9017-113-3). pp. 636-643.</ref>


Ekde 2018, li estas la prezidanto de la Israela Asocio pri astrobiologio kaj komenco de la vivo.<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://www.ilasol.org.il/contactus |titolo=Contact us - ILASOL| alirdato=11-a de aprilo 2024|lingvo=en}}</ref>
=== Verkaro ===
* ''Venis Vespero'' (Infanlibro, tradukita el la hebrea, Palo Alto 1988)
* ''La Krabo kiu ludis kun la Maro'' (infanlibro, tradukita de [[Rudyard Kipling]], Edistudio 1993, premiiĝis "infanlibro de la jaro")
* ''La Kosmo kaj Ni'' (baza lernolibro pri astronomio, kun [[David Galadí-Enríquez]], [[FEL]] 2001 dua eldono 2005, gajnis la [[Premio Pirlot|premion Pirlot]])
* Redaktis la sonkasedojn ''"Israelo Kantas"'' (1982) kaj ''"Israelo ne ĉesas kanti"'' (1992) kaj la KDn ''"Venu Paco"'' (2001) kaj ''"Kanti gefratoj kune"'' (2011) de hebreaj kaj jidaj kantoj, tradukis plurajn kantojn en ili.
* Kunverkinto de la [[hejma vortaro]] (hebrelingvaj terminoj)
* Kunverkinto de la [[Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto|Nova PIV]] (terminoj pri astrofiziko)
* ''"Du jardekoj de Internacia Kongresa Universitato"'' en ''La Arto Labori Kune'', (2010), red. U.Lins kaj D.Blanke, eld. UEA.
* Scienca redaktoro de ''"Origino de la vivo sur la Tero"'' de Nikolao Gudskov (Moskvo: Impeto, 2011) [http://impeto.trovu.com/diversa/origino]
* Universitata 33-leciona video-kurso pri Astronomio kaj Astrofiziko en [[Universitato de Esperanto]] [http://www.universitato.info/astronomio.htm]
* Redaktis la jenajn librojn de [[Internacia Kongresa Universitato]]
[https://uea.org/pdf/IKU1998.pdf IKU-libro 1998]
[https://uea.org/pdf/IKU2005.pdf IKU-libro 2005]
[https://uea.org/pdf/IKU2006.pdf IKU-libro 2006]
[https://uea.org/pdf/IKU2007.pdf IKU-libro 2007]
[https://uea.org/pdf/IKU2011.pdf IKU-libro 2011]
IKU-libro 2013.[https://uea.org/pdf/IKU/IKU2013.pdf] kaj IKU-libroj 2017-2021


Wandel deĵoras kiel supera sciencisto ĉe la Instituto Racah pri Fiziko ĉe la Hebrea Universitato de Jerusalemo.<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://phys.huji.ac.il/AmriWandel|titolo=Amri Wandel| eldoninto=The Racah Institute of Physics|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=en}}</ref><ref>{{citaĵo el novaĵo|url=https://www.jpost.com/science/article-772438|titolo=This liquid is a pivotal element for the boundaries of 'habitable zones'|eldoninto=The Jerusalem Post|persona nomo= Judy |familia nomo=Siegel-Itzkovich |dato=9-a de novembro 2023| alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=en}}</ref> En [[Scopus]], li havas H-indekson 16 (aprilo 2023).<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=7004501028| titolo=Wandel, Amri|eldoninto=[[Scopus]]|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=en}}</ref> Li estas membro de la [[Internacia Astronomia Unio]].
=== Prelegoj ===
La spacmisio al Marso <ref>{{Retarkivo|2005|http://ourworld.compuserve.com/homepages/profcon/a_mars.htm La spacmisio al Marso}} en [[Internacia Kongresa Universitato]] de [[82-a UK 1997]]</ref>


== Esperanto ==
Eklipso 1999 : la lasta suneklipso de la jarmilo (speciala prelego en la 84a UK 1999)
[[Dosiero:Uk2003-07-29-kongresa-temo-wandel.jpg|eta|Wandel ĉe la [[UK 2003|Universala Kongreso de 2003]] en [[Göteborg]]]]
[[Dosiero:2005-04-29_estraro.jpg|eta|Amri Wandel (dekstre) kun aliaj estraranoj de [[UEA]], fronte de la [[Centra Oficejo de UEA]]. 2005.]]
[[Dosiero:L6400645 Estraro de UEA.jpg|eta|Amri Wandel (dekstre) kun aliaj estraranoj de [[UEA]]. [[UK 2019|Universala Kongreso de Esperanto 2019]], [[Lahti]], Finnlando.]]


=== Rolo en la Esperanta movado ===
''"Esperanto en la ombro de la angla"'' en la Esperantologia konferenco, Havano 2010, [http://www.slideshare.net/amriw]
Wandel lernis Esperanton en 1974. Li aktivis en la [[Junulara Esperanto-Ligo Israela]] en la 1970-aj jaroj kaj estis estrarano de [[TEJO]] (de 1977), TEJO-prezidanto (1981-1983) kaj, poste, honora prezidanto.<ref name=sezonoj />
;Prelegoj dum la [[Internacia Kongresa Universitato]]
1985 Jen Nia Universo <ref>Ankaŭ aperis en: Heroldo de Esperanto, 1987, n-ro 2 (1773), p. 3; n-ro 3 (1774), p. 3.</ref>


Li servis kiel prezidanto de la [[Esperanto-Ligo en Israelo]] (1990-1996, 2008-2020).<ref name=sezonoj /> Li deĵoris kiel
1987 De Koperniko ghis Einstein : la evoluo de moderna astronomio
[[Komitato de UEA|Komitatano de UEA]] ekde 1989, [[Estraro de UEA|estrarano de UEA]] (1995-1998, 2004-2007, 2010-2013 kaj 2019-2022, 2-a vicprezidanto 2022-2025). Ekde 2007, li estas sekretario de [[Internacia Kongresa Universitato|IKU]], kaj estas fondinto kaj rektoro de la [[Internacia Vintra Universitato]]<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.internacia-festivalo.de/30a-2013/fotoj/30-IVU-prelegoj.pdf |titolo=Prelega enkonduko, 7-a IVU - Internacia Vintra Universitato |alirdato=2014-07-19 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160304192822/http://www.internacia-festivalo.de/30a-2013/fotoj/30-IVU-prelegoj.pdf |arkivdato=2016-03-04 |lingvo=eo}}</ref>. Nacie, li krome aktivis kiel organizanto kaj prezidanto de la [[LKK]] de la [[UK 2000|Universala Kongreso de 2000]] en [[Tel-Avivo]]. Li estis redaktoro de la periodaĵo ''[[Israela Esperantisto]]'' ( [[2008]] - 2018)<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.esperanto.org.il/ie.html|titolo=Esperanto-Ligo en Israelo - האגודה לאספרנטו בישראל|alirdato=14-a de parilo 2024|lingvo=eo}}</ref>


En 1992 li aliĝis al la [[Akademio de Esperanto]].<ref name=sezonoj /><ref name=wandel2005 /> Ekde 1995 estas li UEA-estrarano pri Scienca kaj Faka Agado.<ref name=sezonoj /> En Israelo, li servis kiel prezidanto de la [[Esperanto-Ligo en Israelo]] (1990-1996; 2008-2020) kaj redaktisto de ties bulteno titole «Israela Esperantisto» (2008–2019).<ref name=sezonoj />
1992 La Universo kaj moderna astrofiziko


Li estis, kune kun [[Jouko Lindstedt]] kaj [[Giorgio Silfer]], unu el la ĉefaj redaktintoj de la [[Manifesto de Raŭmo]] (1980),<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.esperantio.net/index.php?id=10|titolo=Manifesto de Raŭmo|eldoninto=[[Esperanta Civito]]|alirdato=12-a de parilo 2024|lingvo=eo}}</ref> kiu startigis la bazojn por la [[raŭmismo]]. Li estis prezidanto de [[TEJO]] (1981-1983)<ref name=torino>{{citaĵo el libro|url=https://uea.org/pdf/uk2023/Kongresa_Libro_2023_Torino.pdf|titolo=Kongresa Libro 2023, Torino|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}</ref> kja ĝia honora prezidanto.<ref name=sezonoj /> Li estas ano de la [[Akademio de Esperanto]] ekde [[1992]]<ref name=sezonoj>{{citaĵo el novaĵo|url=https://sezonoj.ru/2022/01/bet-114/|titolo=BET-56: Amri Wandel gvidos sesion de AIS en Klajpedo|eldoninto=[[La Ondo de Esperanto]]|dato= 15-a de januaro 2022|lingvo=eo}}</ref><ref name=wandel2005 />. Li deĵoris kiel prezidanto de la [[Akademio Internacia de la Sciencoj]] (AIS) de [[San-Marino]] ekde 2016 kaj ĝis la malfondo de AIS en 2020.<ref>{{citaĵo el la reto| url=https://www.liberafolio.org/2020/12/31/la-sanmarina-ais-estas-malfondita/| titolo=La Sanmarina AIS estas malfondita | eldoninto=Libera Folio |dato=2020-12-31 |alirdato=2024-02-02| |lingvo=eo}}</ref> Li estas ofta kontribuanto de la [[Internacia Kongresa Universitato]] (IKU), ĝia sekretario kaj redaktis multajn IKU-librojn.<ref name=sezonoj/>{{noto|Wandel redaktis la IKU-librojn de 1998,<ref name=iku1998 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU1998.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato - Montpeliero 1998|alirdato=13-a de parilo 2024|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|lingvo=eo}}</ref> 2005,<ref name=iku2005 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU2005.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato - 58a sesio, Vilno, 23-30 julio 2005|alirdato=13-a de parilo 2024|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|lingvo=eo}}</ref> 2006,<ref name=iku2006 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU2006.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato - 59a sesio, Florenco, Italio, 29 julio – 5 aŭgusto 2006|alirdato=13-a de parilo 2024|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|lingvo=eo}}</ref> 2007,<ref name=iku2007 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU2007.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato - 60a sesio, Jokohamo, Japanio, 4 – 11 aŭgusto 2007|alirdato=13-a de parilo 2024|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|lingvo=eo}}</ref> 2011,<ref name=iku2011 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU2011.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato - 64a sesio, Kopenhago, Danio, 23 ― 30 julio 2011|alirdato=13-a de aprilo 2024|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|lingvo=eo}}</ref> 2013<ref name=iku2013 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU2013.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato - 66a sesio, Rejkjaviko, Islando, 20-27 julio 2013|alirdato=13-a de aprilo 2024|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|lingvo=eo}}</ref> kaj tiuj inter 2017 kaj 2021.<ref name=iku2021 >{{citaĵo el retejo|url=http://iku2.trovu.com/images/iku2021.pdf|titolo=Internacia Kongresa Universitato - 2-a Virtuala Kongreso de Esperanto, 17 – 24 de julio 2021|alirdato=13-a de aprilo 2024|aŭtoro1=Anna Striganova|aŭtoro2=Dmitrij Ŝevĉenko|aŭtoro3=Amri Wandel|lingvo=eo|arkivurl=https://web.archive.org/web/20210717170041/http://iku2.trovu.com/images/iku2021.pdf|arkivdato=2021-07-17}}</ref>}} Ĉe IKU-konferencoj, li prelegis pri diversaj temoj inkluzive de la serĉo de ekstertera vivo,<ref name=iku2005 /><ref name=iku2011 /> la inkaa astronomio,<ref name=iku2002 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU2002.pdf |titolo=Internacia Kongresa Universitato - 55a sesio, Fortaleza, Brazilo, julio 2002|alirdato=13-a de aprilo 2024|familia nomo=McCoy|persona nomo=Roy|lingvo=eo}}</ref> ĉina kaj orienta astronomio,<ref name=iku2007 /> la evoluo de teleskopoj de Galileo al Hubble,<ref name=iku2009 >{{citaĵo el retejo|url=https://uea.org/pdf/IKU2009.pdf | titolo=Internacia Kongresa Universitato - Bjalistoko, Pollando, 25 julio ― 1 aŭgusto 2009|alirdato=13-a de aprilo 2024|familia nomo=Antonio Vergara |persona nomo=José | lingvo=eo}}</ref> la fenomeno de la aŭroro,<ref name=iku2013 /> la scienca revolucio de [[Albert Einstein]],<ref name=iku2015_wandel>{{citaĵo el la reto|url=https://www.slideshare.net/amriw/relativeco-iku1b| titolo=La Scienca Revolucio de Einstein 1 IKU 2015| persona nomo=Amri| familia nomo=Wandel| alirdato=13-a de aprilo 2024| lingvo=eo}}</ref> astrobiologio,<ref name=iku2016 >{{citaĵo el retejo|url=http://www.eventoj.hu/steb/miksitaj/iku2016.pdf | titolo=Internacia Kongresa Universitato - 69-A sesio|alirdato=13-a de aprilo 2024|familia nomo=Antonio Vergara |persona nomo=José |familia nomo2=André | persona nomoe2=Alexandre | lingvo=eo}}</ref> kaj nigraj truoj kaj gravitaj ondoj.<ref name=iku2021 />
1995 Enkonduko en Astrofizikon kaj Astronomion (AIS-IKU kurso, kun H.M. Maitzen)


Dum 1996-1998 kaj en 2006, kiel tiama estrarano de UEA pri scienca kaj faka agado, Amri Wandel vizitis plurfoje la sidejojn de [[Unesko]] kaj de la Internacia Asocio de Universitatoj (IAU)
1998 Ĉu ni estas solaj ? La serĉo de ekstertera civilizacio <ref>https://uea.org/pdf/IKU1998.pdf</ref>
en Parizo, informante pri IKU kaj AIS.<ref>{{citaĵo el retejo|url=http://esperanto.org.il/dosieroj/wandel2010.pdf|titolo=Du jardekoj de Internacia Kongresa Universitato|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}</ref>


En 2015, li eldonis studon pri la nombro de Esperanto-parolantoj en la sociaj retejoj, kiu taksis proksimumon de du milionoj da parolantoj tutmonde.<ref>{{citaĵo el gazeto|familia nomo=Wandel| persona nomo=Amri |jaro=2015 | monato=aprilo| titolo= How Many People Speak Esperanto? Esperanto on the Web|volumo = 13 | gazeto=Interdisciplinary Description of Complex Systems|doi = 10.7906/indecs.13.2.9|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=en}}</ref> Ĉi tiu studo iĝis dum kelkaj jaroj referenco por la nombro de Esperanto-parolantoj en la retejo ''[[Ethnologue]]''.<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.ethnologue.com/language-of-the-day/2018-10-21|titolo=Language of the Day for 21 October 2018|dato=21-a de octobro 2018|arkivurl=https://web.archive.org/web/20210710191452/https://www.ethnologue.com/language-of-the-day/2018-10-21|arkivdato=2021-07-10|lingvo=en|alirdato=2024-04-15}}</ref>{{noto|Poste, ''[[Ethnologue]]'' korektis tiun nombron kaj taksis la nombron de esperanto-parolantoj en la mondo esti inter 10 mil kaj 1 miliono.<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://www.ethnologue.com/language/epo/|titolo=Esperanto|eldoninto=[[Ethnologue]]|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=en}}</ref>}}
2000 Ses tagoj de kreado : de la praeksplodo ghis la homo


En 2012, li registris enretan 33-lecionan Esperanta versio de sia astrofizika kurso ĉe la [[Hebrea Universitato de Jerusalemo]] kiel parto de la «Universitato de Esperanto».<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.universitato.info/astronomio.htm |titolo= Profesoro Amri Wandel, Israelo| alirdato=12-a de aprilo 2024| lingvo=eo}}</ref>
2001 SETI : dialogo kun ekstertera kulturo


Dum intervjuo de 2023<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.jns.org/world-news/italy/23/6/22/297266/|titolo=Speakers of Esperanto, which has Jewish origins, to convene in Italy |familia nomo=Kumar|persona nomo=Avi|dato=22-a de junio 2023|eldoninto=[[Jewish News Syndacate]]|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=en}}</ref> al ''[[Jewish News Syndacate]]'', li klarigis, ke «Esperanto naskiĝis dum la sama epoko, kiam estis la reviviĝo de la [[moderna hebrea]] [lingvo]», pludirante, ke «Kelkaj judoj elektis la hebrean, dum aliaj elektis Esperanton.»
2002 La Inkaa astronomio <ref>[https://uea.org/pdf/IKU2002.pdf IKU-libro 2002]</ref>


=== Opinio pri la estonteco de Esperanto ===
2004 Supernovaoj : la plej grandaj eksplodoj en la Universo
Dum konferenco okaze de la [[UK 2010|Universala Kongreso de Esperanto de 2010]] ĉe [[Havano]], Wandel asertis ke la neŭtraleco de Esperanto, kiu estis grava argumento en la dividita mondo de la [[malvarma milito]], perdis poste sian gravecon dum la nova erao de supernacia [[tutmondiĝo]].<ref name=uk2010>{{citaĵo el la reto|url=https://www.slideshare.net/amriw/esperanto-en-la-ombro-de-la-angla| titolo=Esperanto en la ombro de la angla| persona nomo=Amri |familia nomo=Wandel | jaro=2010| lingvo=eo}}</ref> Laŭ Wandel, dank'al aŭtomataj traduksistemoj, kiu ebligas facilan tradukon inter lingvoj, ankaŭ la facileco de la lernado de Esperanto estas malpli grava ol en la pasinteco.<ref name=uk2010 /> En tiu okazo, li ankaŭ sugestis, ke Esperanto kaj la angla lingvo ne nepre endas esti rivaloj.<ref name=uk2010 />


En aliaj okazoj, Wandel asertis, ke la nuntempa lingva ''status quo'' povas ŝanĝi favore al Esperanto, se, kaj kiam, la internaciaj, ekonomiaj kaj politikaj fortoj ŝanĝos en la direkton de pli granda ekvilibro inter la gravaj lingvoj, dum la bezono de ununura lingvo por komunikados pliiĝas.<ref name=roy /> Laŭ Wandel, en tia situacio neŭtrala kaj facile lernebla lingvo probable elektiĝos kaj li taksas Esperanton natura kandidato por ĉi tiu pozicio.<ref name=roy>{{citaĵo el retejo|persona nomo=Roy |familia nomo=Ben Dor Cohen|url=https://www.tau.ac.il/~excell/beintchumit/docs/bentchumit11.pdf|titolo=ניסיון לחזור לתקופת מגדל בבל?|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=he}}</ref>
2005 – La Lakta vojo – nia hejmo en la universo (AIS-IKU kurso, kun H.M. Maitzen)<ref>[https://uea.org/pdf/IKU2005.pdf IKU-libro 2005]</ref>


== En la amasa kulturo ==
2007 - Orienta Astronomio: Gasto-steloj en la Lakta Fervojo (AIS-IKU kurso) <ref>[https://uea.org/pdf/IKU2007.pdf IKU-libro 2007]</ref>
Artikolo de Amri Wandel titole «אֶסְפֶרְנְטו ובעיית התקשורת הבין-לאומית» (Esperanto kaj la problemo de internacia komunikado) aperis en 2009 en la israela ŝtata ekzameno pri hebreaj esprimoj kaj lingvo;<ref>{{citaĵo el retejo|arkivurl=https://web.archive.org/web/20201007092022/learn.snunit.k12.il/snunit/lashon/upload/.st/shelonameyuchd.pdf| arkivdato=7-a de oktobro 2020| url= http://learn.snunit.k12.il/snunit/lashon/upload/.st/shelonameyuchd.pdf| titolo= עברית: הבנה, הבעה ולשון| lingvo=he}}</ref> la artikolo estis origine publikigita en la revuo pri scienco kaj teĥnologio «כמעט 2000» (numero 7, somero de 1995).


Ekstrakto de lekcio de Amri Wandel titole «החיים בעולמות רחוקים» (Vivo en foraj mondoj) fermas la kanton «אין בינינו חלל» (Ne estas spaco inter ni) de la israela repisto Tuna en lia albumo «ועכשיו לחלק האינטרגלקטי» (Kaj nun por la inter-galaksia parto).<ref>{{YouTube|video=3tD-AMdlNDE|nomo= Tuna - No Space Between Us \\ טונה - אין בינינו חלל }}</ref> La disko estas registrita kvazaŭ ĝi venintus de [[promenradio]]; Wandel fine de la kanto diras:
2009 - Teleskopoj: de Galileo ĝis Hubble (AIS-IKU kurso) <ref>[https://uea.org/pdf/IKU2009.pdf]</ref>
{{citaĵo
|origina teksto=למעשה כמה אנשים חושבים
שזה על גבול המדע הבדיוני
אבל כמו שנראה,
יש הרבה מאוד מדע לא בדיוני
שמכין אותנו לענות על השאלה
שהאדם שאל את עצמו מאז ומתמיד
האם אנחנו לבד?
|teksto=Fakte iuj pensas, ke tio estas ĉe la limo de sciencfikcio. Tamen, kiel ni vidos, estas multe da nefikcio, kiu preparas nin respondi la demandon, kiun la homo demandis sin mem ekde antikvaj tempoj: ĉu ni estas solaj?
}}


== Persona vivo ==
2011 - SETI post 50 jaroj - astrobiologio kaj serchado de ekstertera inteligenteco (AIS-IKU kurso) <ref>[https://uea.org/pdf/IKU2011.pdf]</ref>
Wandel estas geedziĝita kaj loĝas ekde 2000 en la planita urbo [[Modiino]]. Li havas tri infanojn al kiu li instruis Esperanton.


En [[2007]] ĉe esperantista «Parko de la mondo» en [[Malbork]] ([[Pollando]] )li inaŭguris [[Zamenhof/Esperanto-objekto]]n «[[Israelo]]» kaj plantis [[cedro]]n omaĝe al sia patro kiu naskiĝis en apuda urbeto [[Skórcz]]. La ceremonion ĉeestis interalie la urbestroj de [[Malborko]] kaj [[Skórcz]]<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.malbork.pl/um//index2.php?option=content&task=view&id=1996&pop=1&page=0 |titolo=Malbork Urząd Miasta |alirdato=2016-10-06 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160505080101/http://www.malbork.pl/um//index2.php?option=content&task=view&id=1996&pop=1&page=0 |arkivdato=2016-05-05|lingvo=pl}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.szkola.skorcz.pl/szpak/018/index.html |titolo=Spotkanie z profesorem Armi Wandel |alirdato=2016-10-06 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20161009113302/http://www.szkola.skorcz.pl/szpak/018/index.html |arkivdato=2016-10-09 |lingvo=pl}}</ref>
2013 - Auroro - la nordia lumo [https://uea.org/pdf/IKU/IKU2013.pdf]


Li estas instruisto de persporta navigado kaj ano de la israela asocio pri navigado. Entuziasmulo pri [[fotografio]],<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://www.picshare.co.il/view_member.asp?id=735| titolo=Amri Wandel| eldoninto=Picshare|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=he}}</ref> liaj fotoj aperis en la loka amaskomunikilaro.
2015 - La revolucio de Einstein [https://uea.org/pdf/IKU/IKU2015.pdf]


== Verkoj ==
2016 - Astrobiologio (<ref>http://sezonoj.ru/2017/06/wandel/</ref>)
=== Tradukoj ===
;El la hebrea
* {{citaĵo el libro|titolo=Venis vespero|persona nomo=Fanya |familia nomo=Bergstein |loko=Stanford |jaro=1987 |redaktinto= Amri Wandel|url=https://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=516|lingvo=eo}}
* {{citaĵo el libro|familia nomo=Wandel|persona nomo=A.S.|titolo=Israelo Kantas: Modernaj Kaj Malnovaj Israelaj Kantoj En Esperanto| eldoninto=Jeli| jaro=1982| lingvo=eo}}
* {{citaĵo el la reto|titolo=Israelo ne ĉesas kanti|url=https://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=4393|aŭtoro=Tova Ben-Cvi |eldoninto=[[Esperanto-Ligo en Israelo]] | redaktinto=J. Kohen-Cedek|redaktinto2=J. Murĵan| redaktinto3=A. Wandel |loko=[[Tel-Avivo]]| jaro=1993 |lingvo=eo}}
* {{citaĵo el retejo|url=https://www.poezio.net/export/poem-998_versions-,2016,2018_landscape.pdf?poem-id=998&version-id=,2016,2018&layout=landscape&format=PDF|familia nomo=Wandel|persona nomo=Amri|titolo=Venu paco|alrdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}
* {{citaĵo el retejo|url=http://verkoj.com/dn/Amri/Kanti%20gefratoj%20kune%20kun%20enkonduko.pdf|titolo=Kanti gefratoj kune|alirdato=13-a de aprilo 2024}}


;El la angla
2021 - Nigraj truoj kaj gravitaj ondoj (http://iku2.trovu.com/images/iku2021.pdf)
* {{citaĵo el libro|titolo=La krabo kiu ludis kun la maro|persona nomo=Rudyard |familia nomo=Kipling|redaktinto=Amri Wandel|eldoninto=[[Edistudio]]|jaro=1993|loko=[[Pizo (Italio)|Pizo]]|url=https://www.edistudio.it/articolo.php?id=38|lingvo=eo}}


== Vidu ankaŭ ==
=== Libroj ===
* {{citaĵo el libro|aŭtoro1=David Galadí-Enríquez|aŭtoro2=Amri Wandel| titolo=La Kosmo kaj Ni|loko=Antverpeno| jaro=2022| eldono=4| eldoninto=[[Flandra Esperanto-Ligo]]|url=https://katalogo.uea.org/?inf=6428|lingvo=eo}} La unuan eldonon premiis la [[Akademio Internacia de la Sciencoj]] de [[San-Marino]] (premio Pirlot 2001).<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.sea-astronomia.es/libro/la-kosmo-kaj-ni-galaksioj-steloj-planedoj-kaj-vivo-en-la-universo|titolo=La kosmo kaj ni: galaksioj, steloj, planedoj kaj vivo en la universo|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=es}}</ref>
* [[Prezidantoj de TEJO]]
* [[Astronomia Esperanto-Klubo]]


== Notoj kaj referencoj ==
=== Vortaroj ===
* {{citaĵo el libro|titolo=Hejma vortaro|loko=[[Roterdamo]]|jaro=1999|url=https://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=6036|isbn=9290170654|eldoninto=[[Universala Esperanto-Asocio]]|lingvo=eo}} Okupiĝis pri hebrelingvaj terminoj.<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://dvd.ikso.net/vortaro/Hejma_vortaro.html| titolo=Hejma vortaro|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}</ref>
* {{citaĵo el libro|titolo=La nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto| isbn=2950243258|lingvo=eo}} Kunlaboris pri terminoj rilataj al [[astrofiziko]].<ref>{{citaĵo el retejo|url=https://www.akademio-de-esperanto.org/akademio/index.php?title=Amri_Wandel| titolo=Amri Wandel| eldoninto=[[Akademio de Esperanto]]|lingvo=eo}}</ref>

== Notoj ==
{{Notoj}}

== Referencoj ==
{{Referencoj}}
{{Referencoj}}


== Eksteraj ligiloj ==
== Eksteraj ligiloj ==
* {{citaĵo el retejo|url=https://phys.huji.ac.il/AmriWandel|titolo=Amri Wandel| eldoninto=The Racah Institute of Physics|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=en}}
{{Projektoj}}
* {{citaĵo el la reto|url=https://kern.punkto.info/2015/08/12/kp039-teorio-de-relativeco/|titolo=KP039 Teorio de relativeco|aŭtoro=Eva|aŭtoro2=Johannes|aŭtoro3=Amri Wandel|eldoninto=kern.punkto|alirdato=12-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}
* [http://verkoj.com/verkistoj/amri-wandel/ Pri Amri Wandel en Verkoj.com]
* {{citaĵo el la reto|url=http://verkoj.com/verkistoj/amri-wandel/|titolo=Amri Wandel|alirdato=13-a de aprilo 2024|lingvo=eo}}
* [http://shum.cc.huji.ac.il/~amri/ Persona TTTejo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20031206223851/http://shum.cc.huji.ac.il/~amri/ |date=2003-12-06 }}
* [http://www.esperanto.org/AEK/aw.htm Amri Wandel] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20040118011700/http://esperanto.org/AEK/aw.htm |date=2004-01-18 }} en la TTT-ejo de AEK
* [http://www.huji.ac.il/huji/eng/index_e.htm retejo de la Hebrea Universitato de Jerusalemo]
* [http://moodle.huji.ac.il/hu10/ kurso en la Univ. de Jerusalemo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20180701152556/http://moodle.huji.ac.il/hu10/ |date=2018-07-01 }}
* [http://ccle.ucla.edu/course/view.php?name=081C-ASTR5-1 kurso en la Univ. de Los Anĝeleso]{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.esperanto.org.il/ retejo de la Esperanto-Ligo en Israelo]
* [http://www.esperanto.org/uk2000/ retejo de la UK 2000 en Tel Avivo]
* [http://www.liberafolio.org/2010/amri-wandel-volas-aktivigi-landajn-asociojn-kaj-varbi-membrojn-en-la-reto artikolo "Amri Wandel volas aktivigi landajn asociojn kaj varbi membrojn en la reto" de marto 2010 en la retejo] [[libera folio]]
* [https://uea.org/dokumentoj/IKU/index.html UEA-retejo pri la Internacia Kongresa Universitato]


{{Bibliotekoj}}
{{Bibliotekoj}}
{{Unua}}
{{Unua}}
{{Vivtempo|Wandel, Amri}}
{{Vivtempo|Wandel, Amri}}

[[Kategorio:AIS]]
[[Kategorio:AIS]]
[[Kategorio:Akademio de Esperanto]]
[[Kategorio:Akademio de Esperanto]]

Nuna versio ekde 20:48, 24 jun. 2024

Amri Wandel
Amri Wandel ĉe la UK 2023. Torino, Italio.
Amri Wandel ĉe la UK 2023. Torino, Italio.
Persona informo
עמרי ונדל
Naskiĝo 20-an de januaro 1954 (1954-01-20) (70-jaraĝa)
en Tel-Avivo
Lingvoj Esperanto • hebrea vd
Ŝtataneco Israelo Redakti la valoron en Wikidata vd
Profesio
Okupo esperantisto (1974–) Redakti la valoron en Wikidata vd
Laborkampo Astrofiziko Redakti la valoron en Wikidata vd
vd Fonto: Vikidatumoj
v • d • r

Amri Shraga Wandel (hebree עמרי שרגא ונדל; Tel-Avivo, 1954[1]) estas israela astrofizikisto kaj esperantisto.

Profesoro ĉe la Universitato de Jerusalemo, li esploras astrobiologion, nigrajn truojn kaj aktivajn galaksiojn.[2][3]

Kiel esperantisto, li estis unu el la ĉefaj redaktintoj de Manifesto de Raŭmo kun Jouko Lindstedt kaj Giorgio Silfer.[4] Li estis prezidanto de TEJO (1981-1983)[5] kaj ano de la Akademio de Esperanto ekde 1992[2][1]. Inter 1995-2022 li estis plurfoje estrarano de UEA kaj de 2022 ĝia dua vicprezidanto. Li deĵoris kiel prezidanto de la Akademio Internacia de la Sciencoj (AIS) de San-Marino ekde 2016 kaj ĝis la malfondo de AIS en 2020.[6]

Studoj kaj universitata kariero

[redakti | redakti fonton]

En 1974 li atingis la bakalaŭron pri fiziko kaj informadikon ĉe la Tel-Aviva Universitato. En la jaroj 1974-1980 li servis en la IDF. Li poste daŭrigis siajn studojn kaj atingis la gradon de magistro pri fiziko, refoje ĉe la Tel-Aviva Universitato, en 1978. En 1983 doktoriĝis pri astrofiziko ĉe la Universitato de Stony Brook. De 1983 al 1988, li post-doktoriĝis pri astrofiziko ĉe la Universitato Princeton, la Universitato de Marilando kaj la Universitato Stanford.

Li poste revenis al Israelo kaj ek-deĵoris kiel esploristo ĉe la Instituto Weizmann en 1988. Wandel restis ĉe la Instituto Weizmann ĝis 1990, kiam li eklaboris ĉe la Hebrea Universitato. En 1999 li kreis kurson titole «Astrofiziko kaj vivo en la Universo», kiun li ankaŭ instruis ĝis 2023.

Dum la sabata jaro 1998–1999 li estis vizitanta profesoro ĉe la Departemento pri Astronomio ĉe la Universitato de Kalifornio, Los-Anĝeleso (UCLA),[7] kie li instruis kvar astrofizikajn kursojn. Dum tiu jaro Wandel kunlaboris ĉe UCLA pri esploro de Aktiva galaksiaj kernoj kune kun Profesoro Math Malkan, eldonante tri artikolojn sur la temo de masivaj nigraj truoj. Unu el liaj artikoloj,[8] kiu estis la unua prezentanta la interrilaton inter la amaso kaj brileco de masivaj nigraj truoj en aktivaj galaksioj, estas citita pli ol 600 fojoj. Sekve, Wandel kaj Malkan gajnis esploran stipendion de la Fondaĵo BSF. Ekde tiam, Wandel instruadas iujn jarojn en someraj kursoj ĉe UCLA, kaj havas tie esplorajn kunlaborojn.

Ekde 2018, li estas la prezidanto de la Israela Asocio pri astrobiologio kaj komenco de la vivo.[9]

Wandel deĵoras kiel supera sciencisto ĉe la Instituto Racah pri Fiziko ĉe la Hebrea Universitato de Jerusalemo.[10][11] En Scopus, li havas H-indekson 16 (aprilo 2023).[12] Li estas membro de la Internacia Astronomia Unio.

Esperanto

[redakti | redakti fonton]
Wandel ĉe la Universala Kongreso de 2003 en Göteborg
Amri Wandel (dekstre) kun aliaj estraranoj de UEA, fronte de la Centra Oficejo de UEA. 2005.
Amri Wandel (dekstre) kun aliaj estraranoj de UEA. Universala Kongreso de Esperanto 2019, Lahti, Finnlando.

Rolo en la Esperanta movado

[redakti | redakti fonton]

Wandel lernis Esperanton en 1974. Li aktivis en la Junulara Esperanto-Ligo Israela en la 1970-aj jaroj kaj estis estrarano de TEJO (de 1977), TEJO-prezidanto (1981-1983) kaj, poste, honora prezidanto.[2]

Li servis kiel prezidanto de la Esperanto-Ligo en Israelo (1990-1996, 2008-2020).[2] Li deĵoris kiel Komitatano de UEA ekde 1989, estrarano de UEA (1995-1998, 2004-2007, 2010-2013 kaj 2019-2022, 2-a vicprezidanto 2022-2025). Ekde 2007, li estas sekretario de IKU, kaj estas fondinto kaj rektoro de la Internacia Vintra Universitato[13]. Nacie, li krome aktivis kiel organizanto kaj prezidanto de la LKK de la Universala Kongreso de 2000 en Tel-Avivo. Li estis redaktoro de la periodaĵo Israela Esperantisto ( 2008 - 2018)[14]

En 1992 li aliĝis al la Akademio de Esperanto.[2][1] Ekde 1995 estas li UEA-estrarano pri Scienca kaj Faka Agado.[2] En Israelo, li servis kiel prezidanto de la Esperanto-Ligo en Israelo (1990-1996; 2008-2020) kaj redaktisto de ties bulteno titole «Israela Esperantisto» (2008–2019).[2]

Li estis, kune kun Jouko Lindstedt kaj Giorgio Silfer, unu el la ĉefaj redaktintoj de la Manifesto de Raŭmo (1980),[15] kiu startigis la bazojn por la raŭmismo. Li estis prezidanto de TEJO (1981-1983)[5] kja ĝia honora prezidanto.[2] Li estas ano de la Akademio de Esperanto ekde 1992[2][1]. Li deĵoris kiel prezidanto de la Akademio Internacia de la Sciencoj (AIS) de San-Marino ekde 2016 kaj ĝis la malfondo de AIS en 2020.[16] Li estas ofta kontribuanto de la Internacia Kongresa Universitato (IKU), ĝia sekretario kaj redaktis multajn IKU-librojn.[2][noto 1] Ĉe IKU-konferencoj, li prelegis pri diversaj temoj inkluzive de la serĉo de ekstertera vivo,[18][21] la inkaa astronomio,[23] ĉina kaj orienta astronomio,[20] la evoluo de teleskopoj de Galileo al Hubble,[24] la fenomeno de la aŭroro,[7] la scienca revolucio de Albert Einstein,[25] astrobiologio,[26] kaj nigraj truoj kaj gravitaj ondoj.[22]

Dum 1996-1998 kaj en 2006, kiel tiama estrarano de UEA pri scienca kaj faka agado, Amri Wandel vizitis plurfoje la sidejojn de Unesko kaj de la Internacia Asocio de Universitatoj (IAU) en Parizo, informante pri IKU kaj AIS.[27]

En 2015, li eldonis studon pri la nombro de Esperanto-parolantoj en la sociaj retejoj, kiu taksis proksimumon de du milionoj da parolantoj tutmonde.[28] Ĉi tiu studo iĝis dum kelkaj jaroj referenco por la nombro de Esperanto-parolantoj en la retejo Ethnologue.[29][noto 2]

En 2012, li registris enretan 33-lecionan Esperanta versio de sia astrofizika kurso ĉe la Hebrea Universitato de Jerusalemo kiel parto de la «Universitato de Esperanto».[31]

Dum intervjuo de 2023[32] al Jewish News Syndacate, li klarigis, ke «Esperanto naskiĝis dum la sama epoko, kiam estis la reviviĝo de la moderna hebrea [lingvo]», pludirante, ke «Kelkaj judoj elektis la hebrean, dum aliaj elektis Esperanton.»

Opinio pri la estonteco de Esperanto

[redakti | redakti fonton]

Dum konferenco okaze de la Universala Kongreso de Esperanto de 2010 ĉe Havano, Wandel asertis ke la neŭtraleco de Esperanto, kiu estis grava argumento en la dividita mondo de la malvarma milito, perdis poste sian gravecon dum la nova erao de supernacia tutmondiĝo.[33] Laŭ Wandel, dank'al aŭtomataj traduksistemoj, kiu ebligas facilan tradukon inter lingvoj, ankaŭ la facileco de la lernado de Esperanto estas malpli grava ol en la pasinteco.[33] En tiu okazo, li ankaŭ sugestis, ke Esperanto kaj la angla lingvo ne nepre endas esti rivaloj.[33]

En aliaj okazoj, Wandel asertis, ke la nuntempa lingva status quo povas ŝanĝi favore al Esperanto, se, kaj kiam, la internaciaj, ekonomiaj kaj politikaj fortoj ŝanĝos en la direkton de pli granda ekvilibro inter la gravaj lingvoj, dum la bezono de ununura lingvo por komunikados pliiĝas.[34] Laŭ Wandel, en tia situacio neŭtrala kaj facile lernebla lingvo probable elektiĝos kaj li taksas Esperanton natura kandidato por ĉi tiu pozicio.[34]

En la amasa kulturo

[redakti | redakti fonton]

Artikolo de Amri Wandel titole «אֶסְפֶרְנְטו ובעיית התקשורת הבין-לאומית» (Esperanto kaj la problemo de internacia komunikado) aperis en 2009 en la israela ŝtata ekzameno pri hebreaj esprimoj kaj lingvo;[35] la artikolo estis origine publikigita en la revuo pri scienco kaj teĥnologio «כמעט 2000» (numero 7, somero de 1995).

Ekstrakto de lekcio de Amri Wandel titole «החיים בעולמות רחוקים» (Vivo en foraj mondoj) fermas la kanton «אין בינינו חלל» (Ne estas spaco inter ni) de la israela repisto Tuna en lia albumo «ועכשיו לחלק האינטרגלקטי» (Kaj nun por la inter-galaksia parto).[36] La disko estas registrita kvazaŭ ĝi venintus de promenradio; Wandel fine de la kanto diras:

Citaĵo
„ למעשה כמה אנשים חושבים

שזה על גבול המדע הבדיוני אבל כמו שנראה, יש הרבה מאוד מדע לא בדיוני שמכין אותנו לענות על השאלה שהאדם שאל את עצמו מאז ומתמיד

האם אנחנו לבד? ”		 „ Fakte iuj pensas, ke tio estas ĉe la limo de sciencfikcio. Tamen, kiel ni vidos, estas multe da nefikcio, kiu preparas nin respondi la demandon, kiun la homo demandis sin mem ekde antikvaj tempoj: ĉu ni estas solaj? ”

Persona vivo

[redakti | redakti fonton]

Wandel estas geedziĝita kaj loĝas ekde 2000 en la planita urbo Modiino. Li havas tri infanojn al kiu li instruis Esperanton.

En 2007 ĉe esperantista «Parko de la mondo» en Malbork (Pollando )li inaŭguris Zamenhof/Esperanto-objekton «Israelo» kaj plantis cedron omaĝe al sia patro kiu naskiĝis en apuda urbeto Skórcz. La ceremonion ĉeestis interalie la urbestroj de Malborko kaj Skórcz[37][38]

Li estas instruisto de persporta navigado kaj ano de la israela asocio pri navigado. Entuziasmulo pri fotografio,[39] liaj fotoj aperis en la loka amaskomunikilaro.

Verkoj

[redakti | redakti fonton]

Tradukoj

[redakti | redakti fonton]
El la hebrea
El la angla

Libroj

[redakti | redakti fonton]

Vortaroj

[redakti | redakti fonton]

Notoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ Wandel redaktis la IKU-librojn de 1998,[17] 2005,[18] 2006,[19] 2007,[20] 2011,[21] 2013[7] kaj tiuj inter 2017 kaj 2021.[22]
  2. ↑ Poste, Ethnologue korektis tiun nombron kaj taksis la nombron de esperanto-parolantoj en la mondo esti inter 10 mil kaj 1 miliono.[30]

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Wandel, Amri. Internacia Kongresa Universitato, 58-a sekcio (esperante). Universala Esperanto Asocio. Alirita 12-a de aprilo 2024.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 "BET-56: Amri Wandel gvidos sesion de AIS en Klajpedo", La Ondo de Esperanto, 15-a de januaro 2022. (esperante)
  3. ↑ Eva. KP039 Teorio de relativeco (esperante). kern.punkto. Alirita 12-a de aprilo 2024.
  4. ↑ Manifesto de Raŭmo (esperante). Esperanta Civito. Alirita 12-a de parilo 2024.
  5. ↑ 5,0 5,1 Kongresa Libro 2023, Torino (esperante).
  6. ↑ La Sanmarina AIS estas malfondita (esperante). Libera Folio (2020-12-31). Alirita 2024-02-02.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Wandel, Amri. Internacia Kongresa Universitato - 66a sesio, Rejkjaviko, Islando, 20-27 julio 2013 (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  8. ↑ (decembro 1999) “Central Masses and Broad-Line Region Sizes of Active Galactic Nuclei. I. Comparing the Photoionization and Reverberation Techniques"”, The Astrophysical Journal (en) 526 (2). doi:10.1086/308017. 
  9. ↑ Contact us - ILASOL (angle). Alirita 11-a de aprilo 2024.
  10. ↑ Amri Wandel (angle). The Racah Institute of Physics. Alirita 12-a de aprilo 2024.
  11. ↑ Siegel-Itzkovich, Judy, "This liquid is a pivotal element for the boundaries of 'habitable zones'", The Jerusalem Post, 9-a de novembro 2023. Kontrolita 12-a de aprilo 2024. (angle)
  12. ↑ Wandel, Amri (angle). Scopus. Alirita 13-a de aprilo 2024.
  13. ↑ Prelega enkonduko, 7-a IVU - Internacia Vintra Universitato (esperante). Arkivita el la originalo je 2016-03-04. Alirita 2014-07-19.
  14. ↑ Esperanto-Ligo en Israelo - האגודה לאספרנטו בישראל (esperante). Alirita 14-a de parilo 2024.
  15. ↑ Manifesto de Raŭmo (esperante). Esperanta Civito. Alirita 12-a de parilo 2024.
  16. ↑ La Sanmarina AIS estas malfondita (esperante). Libera Folio (2020-12-31). Alirita 2024-02-02.
  17. ↑ Wandel, Amri. Internacia Kongresa Universitato - Montpeliero 1998 (esperante). Alirita 13-a de parilo 2024.
  18. ↑ 18,0 18,1 Wandel, Amri. Internacia Kongresa Universitato - 58a sesio, Vilno, 23-30 julio 2005 (esperante). Alirita 13-a de parilo 2024.
  19. ↑ Wandel, Amri. Internacia Kongresa Universitato - 59a sesio, Florenco, Italio, 29 julio – 5 aŭgusto 2006 (esperante). Alirita 13-a de parilo 2024.
  20. ↑ 20,0 20,1 Wandel, Amri. Internacia Kongresa Universitato - 60a sesio, Jokohamo, Japanio, 4 – 11 aŭgusto 2007 (esperante). Alirita 13-a de parilo 2024.
  21. ↑ 21,0 21,1 Wandel, Amri. Internacia Kongresa Universitato - 64a sesio, Kopenhago, Danio, 23 ― 30 julio 2011 (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  22. ↑ 22,0 22,1 Internacia Kongresa Universitato - 2-a Virtuala Kongreso de Esperanto, 17 – 24 de julio 2021 (esperante). Arkivita el la originalo je 2021-07-17. Alirita 13-a de aprilo 2024.
  23. ↑ McCoy, Roy. Internacia Kongresa Universitato - 55a sesio, Fortaleza, Brazilo, julio 2002 (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  24. ↑ Antonio Vergara, José. Internacia Kongresa Universitato - Bjalistoko, Pollando, 25 julio ― 1 aŭgusto 2009 (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  25. ↑ Wandel, Amri. La Scienca Revolucio de Einstein 1 IKU 2015 (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  26. ↑ Antonio Vergara, José. Internacia Kongresa Universitato - 69-A sesio (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  27. ↑ Wandel, Amri. Du jardekoj de Internacia Kongresa Universitato (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  28. ↑ Wandel, Amri (aprilo 2015). “How Many People Speak Esperanto? Esperanto on the Web”, Interdisciplinary Description of Complex Systems (en) 13. doi:10.7906/indecs.13.2.9. Alirita 12-a de aprilo 2024.. 
  29. ↑ Language of the Day for 21 October 2018 (angle) (21-a de octobro 2018). Arkivita el la originalo je 2021-07-10. Alirita 2024-04-15.
  30. ↑ Esperanto (angle). Ethnologue. Alirita 13-a de aprilo 2024.
  31. ↑ Profesoro Amri Wandel, Israelo (esperante). Alirita 12-a de aprilo 2024.
  32. ↑ Kumar, Avi. Speakers of Esperanto, which has Jewish origins, to convene in Italy (angle). Jewish News Syndacate (22-a de junio 2023). Alirita 12-a de aprilo 2024.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Wandel, Amri. Esperanto en la ombro de la angla (esperante) (2010).
  34. ↑ 34,0 34,1 Ben Dor Cohen, Roy. ניסיון לחזור לתקופת מגדל בבל? (hebree). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  35. ↑ עברית: הבנה, הבעה ולשון (hebree). Arkivita el la originalo je 7-a de oktobro 2020.
  36. ↑ Tuna - No Space Between Us \\ טונה - אין בינינו חלל ĉe YouTube
  37. ↑ Malbork Urząd Miasta (pole). Arkivita el la originalo je 2016-05-05. Alirita 2016-10-06.
  38. ↑ Spotkanie z profesorem Armi Wandel (pole). Arkivita el la originalo je 2016-10-09. Alirita 2016-10-06.
  39. ↑ Amri Wandel (hebree). Picshare. Alirita 13-a de aprilo 2024.
  40. ↑ La kosmo kaj ni: galaksioj, steloj, planedoj kaj vivo en la universo (hispane). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  41. ↑ Hejma vortaro (esperante). Alirita 13-a de aprilo 2024.
  42. ↑ Amri Wandel (esperante). Akademio de Esperanto.

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
Bibliotekoj
Ĉi tiu artikolo estas verkita en Esperanto-Vikipedio kiel la unua el ĉiuj lingvoj en la tuta Vikipedia projekto.
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Amri_Wandel&oldid=8787284"