Faŭno de Nov-Zelando

La faŭno de Nov-Zelando (ankaŭ nomata faŭno de Aotearoo) havas unikan historion, interalie ĉar antaŭ ol la homo alvenis en la areo, verŝajne antaŭ malpli ol 1300 jaroj ^[1], ekzistis neniuj mamuloj sur la insuloj entute, krom tiuj kiuj povis flugi de areo al areo (tri specioj de vespertoj (kiropteroj) el la familio de Mystacinidae, unu el kiuj estis formortinta), tiuj kiuj povis atingi ilin per naĝado kaj resti sur la strandoj (ekzemple marleonoj) aŭ tiuj kiuj vivis en la akvoj proksimaj al la insuloj (ekzemple balenoj); la ekologia rolo ludita de mamuloj en la plej multaj partoj de la mondo estis ludita per birdoj en Nov-Zelando, kaj iom pli malgranda mezuro per insektoj.

La keo estas la ununura papago en la mondo kiu vivas en glaciregionoj kaj la ununura kiu regule manĝas viandon.

Tuataro, foje priskribita kiel "viva fosilio"

Tiu unika ekosistemo kaŭzis la evoluon de granda nombro da neflugantaj birdoj, kiel ekzemple la Kivio (Apteryx), la dinornitoj, la Kakapo (Strigops habroptilus), kaj la Takaheo (Porphyrio hochstetteri). Pro la "manko" de predantoj, multaj bestoj pasigis la plej grandan parton de sia tempo surgrunde, eĉ la vespertoj. En Nov-Zelando ekzistas ankaŭ proksimume 60 specioj de lacertoj (30 el kiuj estas gekoj kaj giboj (Skinkedoj)) kaj kvar Anuroj specioj, ĉiuj raraj kaj en danĝero de formorto. Krome, balenoj de diversaj specioj estas foje observitaj sur la marbordoj de Nov-Zelando kaj en ĝiaj akvoj.

En la Nov-Zelanda areo, ekzistas du el la plej malnovaj reptiliaj specioj en la mondo, nomitaj sphenodon punctathoes (nomita en la maoria: tuatra) kaj sphenodon guntheri. Tiuj specioj estas endemiaj al la Nov-Zelanda regiono, kaj estas rilataj al serio de kiuj ĉiuj aliaj specioj estas formortintaj, la rhynchocephalia. La aĝo de ambaŭ specioj de sphenodon estas taksita je 250 milionoj da jaroj kaj ili estas difinitaj kiel vivantaj fosilioj. Efektive ili datas de antaŭ ĉiuj dinosaŭroj.

La origino de kelkaj el la bestoj de Nov-Zelando estas en la najbaraj regionoj - Aŭstralio kaj Sud-Orienta Azio: ili alvenis en Nov-Zelando per naĝado aŭ flugado, kaj tie, en la unika medio kun preskaŭ neniuj predantoj, la procezo de evolucio dum milionoj da jaroj ŝanĝiĝis ilia korpostrukturo kaj konduto tiel ke ili pli taŭgas al sia nova medio. Tiel, ekzemple, la kakapo perdis sian kapablon flugi kaj ĝiaj korpodimensioj pliiĝis. Simile al la aŭstralia faŭno, ankaŭ en la nov-zelanda faŭno la plej multaj el la bestoj estas endemiaj al la nov-zelandaj insuloj: 70% de la terbirdoj kaj akvobirdoj; ĉiuj vespertoj (du specioj nuntempe); ĉiuj amfibioj; ĉiuj reptilioj; kaj 90% de la dolĉakvaj fiŝoj.

Invadintaj specioj

La unuaj homoj kiuj alvenis al Nov-Zelando estis la maorioj. Ili alvenis tra la insuloj de la Pacifika Oceano, kaj kunportis la polinezian raton Kioreo (Rattus exulans; "Kyora") kaj la malsovaĝan hundon. Poste la eŭropanoj alportis porkojn, katojn, ermenojn, erinacojn, kampmusojn, valabiojn, furojn, ĉevalojn, bovinojn, kaprojn, lamojn, ŝafojn, alpakojn kaj aliajn hundojn kaj ratojn. Ĉio el tiuj, la plej granda parto de kiuj estis invadaj specioj, ĝenis la ekologian ekvilibron de la nov-zelanda faŭno, kaj kondukis multajn speciojn al la rando de formorto. Kuskusoj [1] Phalangeridae (Phalangeriformes, "didelfoj"; malsama al didelfedoj) estis alportita de najbara Aŭstralio por la peltindustrio, kaj aldone cervedoj (de la specio timora cervo (Rusa timorensis), kanada cervo, ruĝa cervo akvocervo, blankvosta cervo kaj la makula cervo) kaj montokaproj, (ĉamo kaj hemitrago) el Eŭropo kaj Azio por ĉasado kaj distraj celoj. Tiuj bestoj invadis la arbarojn kaj arbaretojn kiuj estis vivejo por multaj birdoj kaj grave difektis ilin ^[2].

En la lastaj jaroj, multaj sukcesaj klopodoj estis faritaj por forigi la ratojn, furojn, ermenojn kaj brosvostajn didelfojn (vulpoposumojn) trovitajn en multaj naturaj areoj kaj insuloj de Nov-Zelando, kaj ĉe la grandaj kaj la ĉe malgrandaj, en provo restarigi la ekologian ekosistemon tie proksime al ĝia originala formo kaj tiel redukti la damaĝon kaŭzita de la invada specio alportita de la homo. Ekzemple, proksimume 30 tunoj da morta kuskusoj estis forigitaj de Kapiti insulo. En la sama maniero, klopodoj estas faritaj por kontroli kaj malplenigi la populacion de enpenetraj specioj en difinitaj teraj areoj. En pli progresinta stadio oni planas tute forigi la predantojn el certaj regionoj kaj areoj kaj bari ilin, tiel kreante ekologiajn insulojn, kie la lokaj bestoj povas sendanĝere reproduktiĝi. Ekzemplo de la apliko de ĉi tiu paŝo estas la Karori Wildlife Sanctuary en la urbo Velingtono.

Nov-Zelando ankaŭ estas hejmo al multaj fiŝoj, kaj estas konata kiel la hejmo de la tielnomata delfeno de Wilson, bunta lagenorinĥo, rara specio de delfeno.

En Esperanto aperis

Frank van Hertrooij, LA FAŬNO DE AOTEAROO ĉe la blogo Scivolemo, 12-a de marto 2023

Vidu ankaŭ

Birdoj de Nov-Zelando
Papilioj de Nov-Zelando
Kraboj de Nov-Zelando
Ranoj de Nov-Zelando
Gekoj de Nov-Zelando
Mamuloj de Nov-Zelando
Ne-maraj kaj maraj moluskoj de Nov-Zelando
Rampuloj de Nov-Zelando
Araneoj de Nov-Zelando
Bastonaj insektoj de Nov-Zelando

Bruteca bonfaro en Nov-Zelando
Biodiverseco de Nov-Zelando
Invadaj specioj en Nov-Zelando
Flora de Nov-Zelando
Faŭno de Aŭstralio

Referencoj

↑ "Rat remains help date New Zealand's colonisation". New Scientist. la 4an de June 2008.
↑ T. T. Veblen and G. H. Stewart (1982). "The effects of introduced wild animals on New Zealand forests". Annals of the Association of American Geographers, Vol. 72, No. 3, pp. 372 397.

Por plia legado

King, Carolyn M.. (2005) The Handbook of New Zealand Mammals. Oxford University Press. ISBN 9780195584776.

Abourachid, A., Castro, I., & Provini, P. (2019). How to walk carrying a huge egg? Trade-offs between locomotion and reproduction explain the special pelvis and leg anatomy in kiwi (Aves; Apteryx spp.). Journal of Anatomy, 235(6), 1045–1056. https://doi.org/10.1111/JOA.13072
Campbell, D. R., Bischoff, M., Lord, J. M., & Robertson, A. W. (2010). Flower color influences insect visitation in alpine New Zealand. Ecology, 91(9), 2638–2649. https://doi.org/10.1890/09-0941.1
DOC. (n.d.-a). Kākāpō: New Zealand native land birds. Retrieved March 4, 2023, de https://www.doc.govt.nz/nature/native-animals/birds/birds-a-z/kakapo/
DOC. (n.d.-b). Takahē: NZ native land birds. Retrieved March 4, 2023, de https://www.doc.govt.nz/nature/native-animals/birds/birds-a-z/takahe/
Griffin, M. J., Trewick, S. A., Wehi, P. M., & Morgan-Richards, M. (2011). Exploring the concept of niche convergence in a land without rodents: the case of weta as small mammals. Zealand Journal of Ecology, 35(3), 302–307.
Worthy, T. H., Tennyson, A. J. D., Archer, M., Musser, A. M., Hand, S. J., Jones, C., Douglas, B. J., McNamara, J. A., & Beck, R. M. D. (2006). Miocene mammal reveals a Mesozoic ghost lineage on insular New Zealand, southwest Pacific. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 103(51), 19419. https://doi.org/10.1073/PNAS.0605684103

Faŭno de Nov-Zelando en Vikimedia Komunejo

Eksteraj ligiloj

Indiĝenaj bestoj ĉe la Departemento de Konservado
Bestaro de Nov-Zelando Arkivigite je 2012-05-11 per la retarkivo Wayback Machine Enarkivigita ĉe Landcare Esploro
Bestaj datumaroj Arkivigite je 2012-05-27 per la retarkivo Wayback Machine Enarkivigitaj ĉe Landcare Esploro

Bibliotekoj

PeEnEo: 814481

[1] "Rat remains help date New Zealand's colonisation". New Scientist. la 4an de June 2008.

[2] T. T. Veblen and G. H. Stewart (1982). "The effects of introduced wild animals on New Zealand forests". Annals of the Association of American Geographers, Vol. 72, No. 3, pp. 372 397.

[1]

[2]