Evea lingvo

La evea lingvo (Ɛ̀ʋɛ̀ gbè) estas la plej disvastiĝinta lingvo el la gbea lingvaro, parolata de 5 milionoj da parolantoj en Ganao kaj Togolando kaj Benino.

Evea lingvo
Ɛ̀ʋɛ̀ gbè
Distribuo de la ĉefaj lingvoj el la gbea lingvaro: flavas la regiono de la evea lingvo
natura lingvo • moderna lingvo
Gbea lingvaro • Kvaa lingvaro
Parolata en	sudorienta Ganao kaj Togolando
Parolantoj	3 000 000
Denaskaj parolantoj	proksimume 3 milionoj da homoj
Skribo	Latina skribo
Lingvistika klasifiko
Niĝerkonga lingvaro Atlantik-konga lingvaro Volta-niĝera lingvaro Kvaa lingvaro okcidenta Gbea lingvaro Evea lingvo
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	ee
ISO 639-2	ewe
ISO 639-3	ewe
SIL	EWE
Glottolog	ewee1241
Angla nomo	Ewe
Franca nomo	ewé

La lingvo nomiĝas ankaŭ Eibe, Ebwe, Eve, Efe, Eue, Vhe, Gbe, Krebi, Krebe aŭ Pape.

La gbea lingvaro apartenas al la kvaa lingvaro, branĉo de la niĝerkonga lingvofamilio, kaj dispartigeblas krom la evea al kvar pliaj ĉefaj lingvoj respektive dialektaroj: la gena (Gen), fonua (Fon) kaj aĝa (Aja) lingvoj, plus la grupo de fla-feraaj lingvoj (Phla-Pherá).

La evea lingvo apartenas al la tonaj lingvoj, analizaj lingvoj kaj la baza vortordo estas Subjekto Verbo Objekto.

La evea estas unu el la plej bone dokumentitaj afrikaj lingvoj, precipe danke al la laboro de la germana lingvisto Diedrich Westermann, kiu publikigis multajn vortarojn kaj gramatikajn traktatojn pri la evea kaj la aliaj Gbea-lingvoj.

Vikipedio en la evea

Estas vikipedia sekcio  en la evea lingvo, la unua redakto estis farita en 2004.. Ĝis la 29-an de marto 2023, la sekcio enhavas 819 artikolojn (totala nombro da paĝoj - 3585); 13.911 membroj estas registritaj en ĝi, du el ili havas administran statuson; 29 partoprenantoj faris ion en la lastaj 30 tagoj; la totala nombro da redaktoj dum la ekzisto de la sekcio estas 54 528.

Sintakso

La kutima vortordo estas Subjekto-Verbo-Objekto. En posedkonstruaĵoj, la nomo de la posedanto antaŭas la nomon de la posedaĵo. Adjektivoj, numeraloj, demonstrativoj kaj relativaj pronomoj sekvas la ĉefan substantivon.

La evea havas riĉan sistemon de seriaj verbokonstruoj (vidu Ansre 1961).

Alfabeto

Unua ortografio por la evea estis desegnita fare de germanaj misiistoj en la dua duono de la 19-a jarcento. La evea estas skribita en la afrika referenca alfabeto. Jen la latina alfabeto kun kelkaj IPA- signaro aldonita:

A a	B b	D d	Ɖ ɖ	Dz dz	E e	Ɛ ɛ	F f	Ƒ ƒ	G g	GB GB	Ɣ ɣ
[/a/] ?	[/b/] ?	[/d/] ?	[/ɖ/] ?	[/dz/] ?	[/e/, /ə/] ?	[/ɛ/] ?	[/f/] ?	[/ɸ/] ?	[/ɡ/] ?	[/ɡ͡b/] ?	[/ɣ/] ?
H h	Xx	mi i	K k	Kp kp	L l	M m	N n	Ny ny	Ŋ ŋ	Ho ho	Ɔ ɔ	P p
[/h/] ?	[/huh/] ?	[/i/] ?	[/k/] ?	[/k͡p/] ?	[/l/] ?	[/m/] ?	[/n/] ?	[/ɲ/] ?	[/ŋ/] ?	[/o/] ?	[/ɔ/] ?	[/p/] ?
R r	S s	T t	Ts ts	Vi vi	V v	Ʋ ʋ	W w	Xx	Y y	Z z
[/l/] ?	[/s/] ?	[/t/] ?	[/ts/] ?	[/u/] ?	[/v/] ?	[/β/] ?	[/w/] ?	[/x/] ?	[/j/] ?	[/z/] ?

N skribita post vokalo indikas nazaligo . Tonalto estas montrata skribe nur kiam necese por eviti ambiguecon. Tiel okazas, ekzemple, kun la vortoj mí "ni" kontraŭ mi "vi", kaj wò "vi/vi" kontraŭ wo "ili/ili/ili":

• ekpɔ wò [[ɛ́k͡pɔ̀ wɔ̀]] ^? — "li vidis vin"
• ekpɔ wo [[ɛ́k͡pɔ̀ wɔ́]] ^? — "li vidis ilin"

Eksteraj ligiloj

• (eo) Informoj pri la Evea lingvo en la vikio de UEA
• (eo) Pri novaj radikoj (neologismoj) en la evea lingvo, artikolo aperinta en Revuo Esperanto en aprilo 2017
• (eo) Literoj de la esperanta alfabeto laǔ la eveaj sonoj, filmeto