księżyc

See also: Księżyc

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *kъnęžiťь. First attested in the 14th century.

The meaning of “moon” is the result of a great moon cult among the Slavs; compare Polabian ťėnąʒ (“king, nobleman; moon”), Serbo-Croatian кне̑з／knȇz (“prince; moon”), ца̏р／cȁr (“tsar; moon”), Belarusian малады́ князь (maladý knjazʹ, “young prince; moon”). Compare also a Ukrainian vocative мі́сяцю кня́зю (mísjacju knjázju) (used, e.g., in a spell against toothache and Ivan Franko's poetry).

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /kɕæ̃ʒʲɨt͡s/
• IPA^(key): (15^th CE) /kɕæ̃ʒʲɨt͡s/

Noun

księżyc m animacy unattested

1. (hapax, attested in Lesser Poland) son of a prince
   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎^[1], Miechów, page cv 18:

     Troiaky skutek znameniti pocazuie v tih ue threh croleh poganskih: gih zødne croleuicha... pitane, gih verne kzøzicha pocoynego posnane

     [Trojaki skutek znamienity pokazuje w tych we trzech krolech pogańskich: jich żądne krolewica... pytanie, jich wierne księżyca pokojnego poznanie]

2. Moon (Earth's natural satelite)
   • 1874-1891 [End of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXV, page 266:

     Zorza czudna, xanzycz

     [Zorza cudna, księżyc]

   1. (attested in Greater Poland) moon (representation or shape of the Moon on something)
      • 1878-1889 [1426], Archiwum Komisji Historycznej‎^[5], volume III, Greater Poland, page 335:

        Clenody dwa xąsycza a krzys, proclamacio Ostoya

        [Clenodii dwa księżyca a krzyż, proclamacio Ostoja]

3. (attested in Masovia) month (period into which a year is divided based on the phases of the Moon)
   • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 289:

     I myaszkala Maria sz nyą yacoby przes trzy kzyazycze (quasi mensibus tribus Luc 1, 56)

     [I mięszkała Maryja z nią jakoby przez trzy księżyce (quasi mensibus tribus Luc 1, 56)]

Derived terms

nouns

• nastanie księżyca
• nowy księżyc

 

Descendants

• Masurian: ksziénzÿc
• Polish: księżyc
• Silesian: ksiynżyc

References

• Boryś, Wiesław (2005) “księżyc”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “księżyc”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “księżyc”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “księżyc”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “księżyc”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “księżyc”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish księżyc. Partially displaced Old Polish miesiąc.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈkɕɛw̃.ʐɨt͡s/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈkɕɛ̃.ʐɨt͡s/

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɛw̃ʐɨt͡s
• Syllabification: księ‧życ
• Homophone: Księżyc

Noun

księżyc m inan (related adjective księżycowy)

1. Alternative letter-case form of Księżyc (“Moon”).

   Synonyms: miesiąc, Srebrny Glob

2. moon (any natural satellite of a planet)

   Synonym: satelita

3. (figuratively) moonlight (light from the Moon)
4. moon (object shaped like the Moon; figure of the Moon)
5. (Middle Polish) month (period into which a year is divided based on the phases of the Moon)

   Synonym: miesiąc

Declension

Declension of księżyc

	singular	plural
nominative	księżyc	księżyce
genitive	księżyca	księżyców
dative	księżycowi	księżycom
accusative	księżyc	księżyce
instrumental	księżycem	księżycami
locative	księżycu	księżycach
vocative	księżycu	księżyce

Derived terms

adverbs

• pod księżycem

 

nouns

• księżycówka
• półksiężyc
• wiek Księżyca

 

verbs

• spaść z księżyca pf

 

Related terms

adjectives

• bezksiężycowy

 

Further reading

• księżyc in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• księżyc in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “księżyc”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “księżyc”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “księżyc”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1902), “księżyc”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 2, Warsaw, page 609