Jump to content

działać

From Wiktionary, the free dictionary

Old Polish

[edit]

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *dělati. By surface analysis, działo +‎ -ać. First attested in the fifteenth century.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /d͡ʑaɫat͡ɕ/
  • IPA(key): (15th CE) /d͡ʑaɫat͡ɕ/

Verb

[edit]

działać impf

  1. (attested in Lesser Poland) to work, to operate to be active
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 126, 1:
      Alysz gospodzyn wczyny dom, po prosznoszcy dzalayø (in vanum laboraverunt), gysz czynø gy
      [Aliż Gospodzin uczyni dom, po prozności działają (in vanum laboraverunt), jiż czynią ji]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[2], 35, 35:
      Obu nauczyl mødroszczy, abi dzyalaly dzalem czyeszelskym (ut faciant opera abietarii)
      [Obu nauczył mądrości, aby działali działem ciesielskim (ut faciant opera abietarii)]
    • 1880-1894 [Middle of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎[3], volume V, page 279:
      Schywoth dzalayączy a schywoth o bodze myslączy wyodla actiuam vitam et contemplatiuam sublimiter exercebat
      [Żywot działający a żywot o Bodze myślący wiodła actiuam vitam et contemplatiuam sublimiter exercebat]
  2. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca) to act, to behave
    • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎[4], Krakow, Brodnia, page 25b:
      Pyszny nyesprawiedliwie dzialali zawzdi (superbi inique agebant usquequaque Psal 118, 51)
      [Pyszni niesprawiedliwie działali zawżdy (superbi inique agebant usquequaque Psal 118, 51)]
    • 1892 [1484], Hieronim Łopaciński, editor, Reguła trzeciego zakonu św. Franciszka i drobniejsze zabytki języka polskiego z końca w. XV i początku XVI‎[5], Krakow, page 707:
      Napirzvey ma slubiczi, yze ma przykazanya boze... chovaczi..., aza przesthąpy, yestlyby kthorymi vystąpyl a gich sye dopusczyl zyvącz y tez dzyelayącz naprzeczyw obyczayovy zakonu thego (quas contra hunc vivendi modum commiserit), dossziczi vczynyczy
      [Napirzwej ma ślubić, iże ma przykazania boże... chować..., aza przestąpi, jestliby ktorymi wystąpił a jich sie dopuścił żywiąc i też dziełając naprzeciw obyczajowi zakonu tego (quas contra hunc vivendi modum commiserit), dosyć uczynić]
    • 1937 [15th century], Středověké listy ze Slovenska. Sbírka listů a listin, psaných jazykem národném.‎[6], volume I, Lesser Poland, page 20:
      A wszakoz Byenya them sobye nycz nye popravy, czo pyrvey myąl dzyelacz, o gedną rzecz tho bądzye dzyelyal, o [d]dvye abo o trzy
      [A wszakoż Bienia tem sobie nic nie poprawi, co pirwej miał dziełać, o jedną rzecz to będzie dziełał, o dwye abo o trzy]
  3. (attested in Lesser Poland, Masovia) to do, to perform, to execute, to commit; to make; to build
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[7], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 117, 21:
      Kamen, gen sø odrzvczyly dzalayøcz (lapidem, quem reprobaverunt aed ficantes), ten vczynon gest we glowø køta
      [Kamień, jen są odrzucili działając (lapidem, quem reprobaverunt aed ficantesy), ten uczynion jest we głowę kąta]
    • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[8], 9, 30:
      Sinowye kaplansci mascy [z] wonyaiøcich mascy dzalaly (unguenta ex aromatibus conficiebant)
      [Synowie kapłańszczy maści [z] woniających [maści] [rzeczy] działali (unguenta ex aromatibus conficiebant)]
    • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[9], 6, 3:
      Dzalo vyelykye ia dzalam (opus grande ego facio)
      [Działo wielikie ja działam (opus grande ego facio)]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[10], 16, 23:
      To, czso dzelano ma bicz, czynczye (quodcumque operandum est, facite)
      [To, cso dziełano ma być, czyńcie (quodcumque operandum est, facite)]
    • 1880-1894 [Fifteenth century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎[11], volume I, page 143:
      Vbostw (leg. ubostwu) ochloda dzyalacz (pauperes recreare)
      [Ubostwu ochłoda działać (pauperes recreare)]
    • 1874-1891 [Fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[12], [13], [14], volume XIX, page 89:
      Gdy nąsch Jesus yusz umyeral, testamenth tam kraszny dzalal
      [Gdy nasz Jesus już umierał, testament tam krasny działał]
    • 1902-2024 [c. 1450], Pamiętnik Literacki‎[15], volume IX, page 318:
      A czego by ssam nye rad myal, nykomv tego nye dzyalay
      [A czego by sam nie rad miał, nikomu tego nie działaj]
    • 1462-1463, Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego‎[16], line 13:
      Do wroczlawyanow poszlaly... a szkarzancz na zemyany, by gym gwalthy dzalaly
      [Do wrocławianow posłali... a skarżąc na ziemiany, by jim gwałty działali]
    • 1950 [1471], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 2955, Warsaw:
      Tho, gdze Katharzina y Malgorzatha dzela vydzenye, tho ya dzirszą sza prawem moym w pokoyv
      [To, gdzie Katarzyna i Małgorzata dzieła widzenie, to ja dzirżę za prawem moim w pokoju]
    • 1892 [1484], Hieronim Łopaciński, editor, Reguła trzeciego zakonu św. Franciszka i drobniejsze zabytki języka polskiego z końca w. XV i początku XVI‎[17], Krakow, page 719:
      Yakye modlythvy mayą za vmarle dzyelaczi y pelnyczy (de sepultura defunctorum et de oratione pro ipsis facienda)
      [Jakie modlitwy mają za umarłe dziełać i pełnić (de sepultura defunctorum et de oratione pro ipsis facienda)]
    • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 12:
      Jhus mathcze thą czescz dzyalal, gysze apostoly szebral
      [Jezus matce tę cześć działał, iże apostoły zebrał]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[18], page 289:
      Chczyal naslyadovacz Iesucrista, yszby szye navczyl czvd dzyalacz prze svoy zyssk (ut disceret signa facere ad lucrum)
      [Chciał naśladować Jesukrysta, iżby sie nauczył cud działać prze swoj zysk (ut disceret signa facere ad lucrum)]
  4. (agriculture, of land) to cultivate
    • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[19], 2, 5:
      Bo tegdi bog nye spuszczal dszdza na szemyø, a czlowyek nye bil, gez to bi dzalal szemyø (qui operaretur terram)
      [Bo tegdy Bog nie spuszczał dżdża na ziemię a człowiek nie był, jeż to by działał ziemię (qui operaretur terram)]
  5. (attested in Masovia) to make into, to turn into, to cause to be
    • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 304:
      Nye chczyeyczye dzyalacz domv oycza mego domv kvpyecztva (nolite facere domum patris mei domum negotiationis Jo 2, 16)
      [Nie chciejcie działać domu ojca mego domu kupiectwa (nolite facere domum patris mei domum negotiationis Jo 2, 16)]
  6. (reflexive with się) to act as, to pass as, to pass off as, to impersonate
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[20], page 429:
      O dobry czye vczynek nye kamyenvyemy, ale yze movysch przeczyw bogu, yze ty bądącz czlovyekyem dzyalasz szye bogyem (et quia tu homo cum sis, facis teipsum deum Jo 10, 33)
      [O dobry cie uczynek nie kamienujemy, ale iże mowisz przeciw Bogu i iże ty będąc człowiekiem działasz sie Bogiem (et quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum Jo 10, 33)]

Derived terms

[edit]
nouns
verbs

Descendants

[edit]
  • Polish: działać
  • Silesian: działać

References

[edit]
  • Boryś, Wiesław (2005) “działać”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • Sławski, Franciszek (1958-1965) “działać”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
  • Mańczak, Witold (2017) “działać”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “działać”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “działać”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish działać. By surface analysis, dzieło +‎ -ać.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio:(file)
  • Rhymes: -awat͡ɕ
  • Syllabification: dzia‧łać

Verb

[edit]

działać impf

  1. (intransitive) to act (to perform specific activities aimed at achieving a specific goal or goals)
    Synonym: operować
  2. (intransitive) to work (to function correctly)
    Synonyms: chodzić, funkcjonować
    Przychodzi programista do lekarza i mówi: "Panie doktorze, wątroba mnie boli". Lekarz odpowiada: "Dziwne, u mnie działa".
    A programmer goes to the doctor and says, "Doctor, my liver hurts." The doctor says, "Strange, it works for me."
  3. (intransitive) to work (to apply at a particular time or to a particular situation)
    Synonym: obowiązywać
  4. (intransitive) to work (to have a particular effect on) [with na (+ accusative) ‘on whom/what’]
    Synonym: skutkować
  5. (intransitive, chemistry) to apply (to use a specific substance to cause a chemical reaction) [with instrumental ‘what’]
  6. (transitive, obsolete) to churn butter
    Synonym: ubijać
  7. (transitive, obsolete) to create
    Synonym: wytwarzać
  8. (transitive, Middle Polish) to exercise; to be engaged in
    Synonyms: sprawować, zajmować się
  9. (transitive, Middle Polish) to celebrate, to observe
    Synonym: odprawiać
  10. (transitive, Middle Polish) to have, to throw, to hold (to be the host of i.e. a party)
    Synonym: urządzać
  11. (transitive, Middle Polish) to give, to grant, to submit
  12. (transitive, Middle Polish) to inflict
    Synonyms: wyrządzać, zadawać
  13. (intransitive, Middle Polish) to act, to behave
    Synonyms: postępować, zachowywać<zachowywać się>
  14. (transitive, Middle Polish) to cause; to bring about
    Synonym: sprawiać
  15. (transitive, Middle Polish) to perform a deed (to do something i.e. good or bad)
  16. (transitive, Middle Polish) to put together, to come up with
  17. (transitive, Middle Polish) to cause
    Synonym: powodować
  18. (transitive, Middle Polish) to change into, to transform (to give traits of something to something)
    Synonym: przemieniać
  19. (transitive, Middle Polish) to consider as
  20. (transitive, Middle Polish) to fulfill, to realize
    Synonyms: realizować, wypełniać
  21. (intransitive, Middle Polish, mathematics) to calculate (to perform calculations, to solve arithmetic tasks using an abacus)
  22. (intransitive, Middle Polish, law) to plead for something in court
    Synonym: występować
  23. (reflexive with się, Middle Polish) to come about
    Synonym: powstawać
  24. (reflexive with się, Middle Polish) to become, to pass as (to take on traits of a particular person)

Conjugation

[edit]
Conjugation of działać impf
person singular plural
masculine feminine neuter virile nonvirile
infinitive działać
present tense 1st działam działamy
2nd działasz działacie
3rd działa działają
impersonal działa się
past tense 1st działałem,
-(e)m działał 		działałam,
-(e)m działała 		działałom,
-(e)m działało 		działaliśmy,
-(e)śmy działali 		działałyśmy,
-(e)śmy działały
2nd działałeś,
-(e)ś działał 		działałaś,
-(e)ś działała 		działałoś,
-(e)ś działało 		działaliście,
-(e)ście działali 		działałyście,
-(e)ście działały
3rd działał działała działało działali działały
impersonal działano
future tense 1st będę działał,
będę działać 		będę działała,
będę działać 		będę działało,
będę działać 		będziemy działali,
będziemy działać 		będziemy działały,
będziemy działać
2nd będziesz działał,
będziesz działać 		będziesz działała,
będziesz działać 		będziesz działało,
będziesz działać 		będziecie działali,
będziecie działać 		będziecie działały,
będziecie działać
3rd będzie działał,
będzie działać 		będzie działała,
będzie działać 		będzie działało,
będzie działać 		będą działali,
będą działać 		będą działały,
będą działać
impersonal będzie działać się
conditional 1st działałbym,
bym działał 		działałabym,
bym działała 		działałobym,
bym działało 		działalibyśmy,
byśmy działali 		działałybyśmy,
byśmy działały
2nd działałbyś,
byś działał 		działałabyś,
byś działała 		działałobyś,
byś działało 		działalibyście,
byście działali 		działałybyście,
byście działały
3rd działałby,
by działał 		działałaby,
by działała 		działałoby,
by działało 		działaliby,
by działali 		działałyby,
by działały
impersonal działano by
imperative 1st niech działam działajmy
2nd działaj działajcie
3rd niech działa niech działają
active adjectival participle działający działająca działające działający działające
passive adjectival participle działany działana działane działani działane
contemporary adverbial participle działając
verbal noun działanie

Derived terms

[edit]
nouns
verbs
verbs

Further reading

[edit]

Silesian

[edit]

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish działać.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): /ˈd͡ʑa.wat͡ɕ/
  • Rhymes: -awat͡ɕ
  • Syllabification: dzia‧łać

Verb

[edit]

działać impf (perfective zdziałać)

  1. (intransitive) to act (to perform specific activities aimed at achieving a specific goal or goals)
    • 2018 – 2020 October 1, Redakcyjŏ, “Na kole ôd Herbōw do Uszyc, rŏz po jednej, rŏz po drugiyj strōnie ślōnskiyj granicy.”, in Wachtyrz.eu‎[21], Kotórz Mały, Poland: Silesia Progress:
      Jerzy Ochman – pochodzã ôd Ôlesna. Ôd bajtla jeżdżã na kole i tak mi ôstało. Sztudowołech matymatyka we Wrocławiu, terŏz robiã za informatyka. Działōm tyż w partii Cuzamyn.
      (please add an English translation of this quotation)
  2. (transitive) to churn butter
  3. (intransitive) to masturbate (to perform masturbation on oneself)

Conjugation

[edit]
Conjugation of działać impf
person singular plural
masculine feminine neuter virile nonvirile
infinitive działać
present tense 1st działōm działōmy
2nd działŏsz działŏcie
3rd działŏ działajōm
past tense 1st działołch,
działołech,
działoł żech 		działałach
działała żech 		działałoch1)
działało żech1) 		działalimy,
działalichmy 		działałymy,
działałychmy
2nd działołś,
działołeś,
działoł żeś 		działałaś
działała żeś 		działałoś1)
działało żeś1) 		działaliście,
działali żeście 		działałyście,
działały żeście
3rd działoł działała działało działali działały
future tense 1st bydã działoł,
bydã działać 		bydã działała,
bydã działać 		bydã działało,1)
bydã działać 		bydymy działali,
bydymy działać 		bydymy działały,
bydymy działać
2nd bydziesz działoł,
bydziesz działać 		bydziesz działała,
bydziesz działać 		bydziesz działało,1)
bydziesz działać 		bydziecie działali,
bydziecie działać 		bydziecie działały,
bydziecie działać
3rd bydzie działoł,
bydzie działać 		bydzie działała,
bydzie działać 		bydzie działało,
bydzie działać 		bydōm działali,
bydōm działać 		bydōm działały,
bydōm działać
pluperfect tense2)
 1st bōłch działoł,
bōłech działoł,
bōł żech działoł 		byłach działała
była żech działała 		byłoch działało1)
było żech działało1) 		byli my działali,
bylichmy działali 		były my działały,
byłychmy działały
2nd bōłś działoł,
bōłeś działoł,
bōł żeś działoł 		byłaś działała
była żeś działała 		byłoś działało1)
było żeś działało1) 		byliście działali,
byli żeście działali 		byłyście działały,
były żeście działały
3rd bōł działoł była działała było działało1)
 		były my działali,
byłychmy działali 		były działały
conditional 1st bych działoł bych działała byście działali by my działały,
bychmy działały
2nd byś działoł byś działała byście działali byście działały
3rd by działoł by działała by działało by działali by działały
imperative 1st niych działōm działejmy
2nd działej działejcie
3rd niych działŏ niych działajōm
active adjectival participle działajōncy działajōncŏ działajōnce działajōncy działajōnce
passive adjectival participle działany działanŏ działane działani działane
verbal noun działanie
1) Personal neuter forms might be considered nonstandard, protological, or nonce, appearing mostly in literature to refer to grammatically neuter nouns, however might also be used for people who prefer neuter forms.
2) The pluperfect is either archaic or obsolete and now used for conditional in the past.

Derived terms

[edit]
nouns

Further reading

[edit]
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=działać&oldid=82617139"