Χώρες του Τρίτου Κόσμου

Ο όρος Χώρες του Τρίτου Κόσμου χρησιμοποιήθηκε το 1952 από τον Γάλλο δημογράφο Αλφρέντ Σωβύ (Alfred Sauvy) για να περιγράψει τις χώρες που την εποχή του Ψυχρού Πολέμου δεν ήταν εντεταγμένες στις χώρες του δυτικού συνασπισμού ή σε αυτές του Σοβιετικού μπλοκ. Εντούτοις στις μέρες μας η χρήση του όρου αφορά τις χώρες του πλανήτη με χαμηλό δείκτη ανάπτυξης, ανεξάρτητα από το πολιτικό καθεστώς που κυριαρχεί σε αυτές και είναι συχνά ισοδύναμη με την έννοια "οι φτωχές χώρες". Οι χώρες στις οποίες αναφέρεται ο όρος συνιστούν κατά προσέγγιση τα δύο τρίτα του πλανήτη.

Η αμφισβήτηση του όρου

Η χρήση του όρου έχει οδηγήσει σε διαφωνίες όσον αφορά στη σημασία του, κάτι που διαφαίνεται και από το γεγονός ότι δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός 'αντικειμενικός' ορισμός των εννοιών 'χώρα του Τρίτου Κόσμου' ή 'Τρίτος Κόσμος'. Στους ακαδημαϊκούς κύκλους ο όρος χρησιμοποιείται σπάνια, θεωρώντας ότι είναι αναχρονιστικός, ανακριβής, ή ότι διατηρεί αποικιοκρατικές αντιλήψεις. Σε γενικές γραμμές οι χώρες που συνήθως περιγράφονται ως 'Τρίτου Κόσμου' παρουσιάζουν χαμηλούς δείκτες οικονομικής, βιομηχανικής ή τεχνολογικής ανάπτυξης. Με αυτή τη λογική, στους ακαδημαϊκούς κύκλους συνήθως προτιμάται ο όρος Αναπτυσσόμενες Χώρες.

Ιστορία του όρου

Οι πρώτες αναφορές σε παρόμοιους όρους, οι οποίοι παραπέμπουν σε κάποιο σύστημα 'ταξινόμησης' των κατοίκων του πλανήτη, μάλλον εμφανίζονται σε επιστημονικές εργασίες της κλασικής περιόδου του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Ουσιαστικά στις εργασίες αυτές υποστηρίζεται ένας 'στα τρία' διαχωρισμός των φυλών του πλανήτη:

Ο 'προηγμένος' Πρώτος Κόσμος των λευκών
Ο 'βάρβαρος' Δεύτερος Κόσμος των κίτρινων
Ο 'άγριος' Τρίτος Κόσμος των μαύρων.

Μία κάπως διαφορετική χρήση του όρου εντοπίζεται στη δουλειά του Γάλλου Αλφρέντ Σωβύ και πιο συγκεκριμένα σε ένα άρθρο στο γαλλικό περιοδικό L'Observateur, στις 14 Αυγούστου 1952. Στη γαλλική γλώσσα, ο όρος Tiers monde παραπέμπει ευθέως στον χρησιμοποιημένο στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης όρο Tiers etat. Ως Tiers etat (Τρίτη τάξη) αναφερόταν η κοινωνική τάξη που αποτελούταν από το μη προνομιούχο, αδικημένο τμήμα του πληθυσμού.

Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ευρέως στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, καθώς υιοθετήθηκε από χώρες που δεν επιθυμούσαν να ενταχθούν άμεσα στις χώρες του δυτικού συνασπισμού ή σε αυτές του Σοβιετικού μπλοκ. Η ευρεία χρήση του ευνοήθηκε από το γεγονός ότι αντικατόπτριζε την οπτική ενός πολιτικά όχι τόσο έντονα προσανατολισμένου 'κόσμου'. Από την άλλη, σε μικρότερο βαθμό χρησιμοποιήθηκαν οι όροι Πρώτος Κόσμος (αναφερόμενος στις Η.Π.Α. και τους συμμάχους τους κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου) και Δεύτερος Κόσμος (αναφερόμενος στο Ανατολικό μπλοκ).

Αρχηγικό ρόλο στις προσπάθειες δημιουργίας μιας 'τριτοκοσμικής' φωνής στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου είχαν χώρες όπως η τότε Γιουγκοσλαβία, η Ινδία, η Αίγυπτος, η Μάλτα και η Κύπρος^[1]. Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου θεωρούσαν ότι μπορούσαν επιτυχώς να διατηρούν επαφές συνεργασίας τόσο με τις κομμουνιστικές όσο και με τις καπιταλιστικές χώρες του πλανήτη, χωρίς αναγκαστικά να δέχονται την πολιτική επιρροή τους. Η ιστορία έδειξε πως κάτι τέτοιο μάλλον δεν ήταν εφικτό: Κάθε μία από τις δύο υπερδυνάμεις του Ψυχρού Πολέμου, ανησυχώντας ότι οποιαδήποτε ουδέτερη χώρα είναι μια εν δυνάμει σύμμαχος του εχθρού, χρησιμοποίησαν επανειλημμένα τις στρατιωτικές δυνάμεις ή τις μυστικές υπηρεσίες τους για να επηρεάσουν τις κυβερνήσεις των χωρών του Τρίτου Κόσμου. Τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους ποικίλουν. Ενδεικτικό πάντως είναι, το ότι στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι χώρες που υιοθέτησαν το χαρακτηρισμό 'χώρες του Τρίτου Κόσμου' βρίσκονταν συνήθως σε δυσχερή οικονομική θέση. Γενικά οι χώρες της λατινικής Αμερικής βρίσκονται σε καλύτερη οικονομική θέση από τις χώρες της Αφρικής^[2].

Αξίζει να αναφερθεί ότι την εποχή εκείνη ορισμένες χώρες θεωρούσαν ότι δεν μπορούσαν εύκολα να ενταχθούν σε κάποια από τις αυστηρά διαχωρισμένες κατηγορίες του Πρώτου, του Δεύτερου και του Τρίτου κόσμου. Παραδείγματα χωρών που επέλεξαν την ουδετερότητα ήταν ορισμένα κράτη της Ευρώπης, όπως η Ελβετία, το Λιχτενστάιν, η Αυστρία, η Ιρλανδία, η Σουηδία και η Φινλανδία, οι οποίες χώρες, που αν και στρατιωτικά ουδέτερες, κατείχαν καπιταλιστικές οικονομίες στον Ψυχρό Πόλεμο, ενώ αντίστοιχα, δεν εντάχθηκαν ποτέ στο ΝΑΤΟ, ενώ οι δύο τελευταίες (Σουηδία και Φινλανδία) είναι εν δυνάμει υποψήφιες να ενταχθούν σε αυτό, μετά από δεκαετίες ουδετερότητας.

Μετά την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ., το 1991, ο όρος 'Δεύτερος Κόσμος' έχασε το νόημα του. Έτσι ο όρος 'Πρώτος Κόσμος' εξαπλώθηκε προκειμένου να συμπεριλάβει όλες τις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες. Παράλληλα, ο όρος 'Τρίτος Κόσμος' έγινε συνώνυμος της μειωμένης οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης μιας χώρας. Είναι όμως γεγονός ότι οι συνθήκες του σήμερα (έντονα διαφορετικές από αυτές του Ψυχρού Πολέμου), καθιστούν δύσχρηστη την ορολογία του Πρώτου και του Τρίτου κόσμου. Για παράδειγμα η Κίνα, στην οποία έχει κατά καιρούς αποδοθεί ο όρος 'χώρα Τρίτου Κόσμου', έχει αναπτυχθεί σε ορισμένους τομείς της τεχνολογίας στον ίδιο βαθμό με αρκετές 'χώρες του Πρώτου Κόσμου'. Έτσι βαθμιαία προτιμούνται όροι όπως Ανεπτυγμένες ή Αναπτυσσόμενες Χώρες^[2].

Οι τέσσερις σύγχρονοι κόσμοι

Η σημερινή σημασία των τριών κόσμων είναι πλέον η εξής:

Πρώτος κόσμος: Χώρες με ελεύθερη, εκβιομηχανισμένη οικονομία^[2].
Δεύτερος κόσμος: Χώρες με συγκεντρωτική κρατικά ελεγχόμενη οικονομία^[2].
Τρίτος κόσμος: Χώρες με αγροτική οικονομία^[2] πρώην αποικίες^[1], γεγονός που παρεμποδίζει την οικονομική τους ανάπτυξη^[2].
Τέταρτος κόσμος: Τα φτωχά κοινωνικά στρώματα του πρώτου κόσμου^[3].

Παραπομπές

↑ ^1,0 ^1,1 Καλιόπουλος, Ιωάννης· Κωνσταντίνος Σβολόπουλος· Ευάνθης Χατζηβασιλείου· Θεόδωρος Νημάς· Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη (2008). «Η ΑΠΟΑΠΟΙΚΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ». Ιστορία του Νεώτερου και Σύγχρονου Κόσμου (από το 1815 έως σήμερα). Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Β΄ έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελίδες 152–3. ISBN 978-960-06-2150-1.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Κασιμάτη, Ρεγγίνα· Μαρία Παπαϊωάννου· Στράτος Γεωργούλας· Ιωάννης Πράνταλος (2008). «2.2.1 Τα στάδια ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών». Κοινωνιολογία Γ΄ Λυκείου Βιβλίο Μαθητή. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Γ΄ έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελίδες 36,8. ISBN 960-06-1955-7.
↑ Μπέγζος, Μάριος Π.· Αθανάσιος Ν. Παπαθανασίου (2008). «7. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ». Στο: Αθανάσιος Θ. Νίκας, επιμ. Θέματα Χριστιανικής Ηθικής (Θ΄ έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελ. 59. ISBN 960-06-0691-9.

[Σχολική_σύγχρονη_ιστορία-1] 1,0 ^1,1 Καλιόπουλος, Ιωάννης· Κωνσταντίνος Σβολόπουλος· Ευάνθης Χατζηβασιλείου· Θεόδωρος Νημάς· Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη (2008). «Η ΑΠΟΑΠΟΙΚΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ». Ιστορία του Νεώτερου και Σύγχρονου Κόσμου (από το 1815 έως σήμερα). Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Β΄ έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελίδες 152–3. ISBN 978-960-06-2150-1.

[Σχολικό_Κοινωνιολογίας-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Κασιμάτη, Ρεγγίνα· Μαρία Παπαϊωάννου· Στράτος Γεωργούλας· Ιωάννης Πράνταλος (2008). «2.2.1 Τα στάδια ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών». Κοινωνιολογία Γ΄ Λυκείου Βιβλίο Μαθητή. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Γ΄ έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελίδες 36,8. ISBN 960-06-1955-7.

[Θρησκευτικά_Γ΄Λυκείου-3] Μπέγζος, Μάριος Π.· Αθανάσιος Ν. Παπαθανασίου (2008). «7. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ». Στο: Αθανάσιος Θ. Νίκας, επιμ. Θέματα Χριστιανικής Ηθικής (Θ΄ έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελ. 59. ISBN 960-06-0691-9.

[1]

[2]

[3]