Παλαιά πολωνική γλώσσα
| Παλαιά πολωνική γλώσσα | |
|---|---|
| Προφορά | [ˈjɛ̃zɨk ˈpɔlskʲi] |
| Περιοχή | Κεντρική Ευρώπη |
| Μητρική σε | ięzyk Polſki |
| Εποχή | αναπτύχθηκε στη μέση πολωνική γλώσσα μέχρι τον 16ο αιώνα |
| Ταξινόμηση | Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες |
| Σύστημα γραφής | λατινική γραφή |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | — |
| Linguist list | 0gi |
| Glottolog | oldp1256[1] |
Η παλαιά πολωνική γλώσσα (πολωνικά: język staropolski) είναι η περίοδος στην ιστορία της πολωνικής γλώσσας μεταξύ του 10ου και του 16ου αιώνα, ακολουθούμενη από τη μέση πολωνική γλώσσα.[2]
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η πολωνική γλώσσα άρχισε να αλλάζει μετά το βάπτισμα της Πολωνίας, το οποίο προκάλεσε εισροή λατινικών λέξεων, όπως kościół «εκκλησία» (λατινικά: castellum, «κάστρο»), anioł «άγγελος» (λατινικά: angelus). Πολλές από αυτές δανείστηκαν μέσω της τσεχικής γλώσσας, η οποία επίσης επηρέασε την πολωνική γλώσσα εκείνη την εποχή (εξ ου και π.χ. το wiesioły «χαρούμενο, εύθυμο» μεταμορφώθηκε στο σύγχρονο πολωνικό wesoły, με τα αρχικά φωνήεντα και τα σύμφωνα του τσεχικού veselý). Επίσης, σε μεταγενέστερους αιώνες, με την έναρξη των πόλεων που βασίζονταν στο γερμανικό δίκαιο (δηλαδή, τα λεγόμενα Δικαιώματα του Μαγδεβούργου), οι αστικές και νομικές λέξεις της μέσης υψηλής γερμανικής γλώσσας φιλτραρίστηκαν στα παλαιά πολωνικά. Γύρω στον 14ο ή 15ο αιώνα, ο αόριστος και ο παρατατικός έγιναν ξεπερασμένοι. Τον 15ο αιώνα ο δυϊκός αριθμός έπεσε σε αχρηστία, εκτός από μερικές σταθερές εκφράσεις (παροιμίες, ρητά). Σε σχέση με τις περισσότερες άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ της παλιάς και της σύγχρονης πολωνικής είναι συγκριτικά μικρές. Η πολωνική γλώσσα είναι κάπως συντηρητική σε σχέση με άλλες σλαβικές γλώσσες. Τούτου λεχθέντος, οι σχετικά μικρές διαφορές μεταξύ της παλιάς και της σύγχρονης πολωνικής γλώσσας δεν είναι αξιοσημείωτες, δεδομένου ότι τα χρονολογικά στάδια άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών με τα οποία συμβάδισε η παλιά πολωνική δεν είναι γενικά πολύ διαφορετικά από τα μοντέρνα στάδια και πολλά από αυτά έχουν ήδη επισημανθεί ως «πρώιμα σύγχρονα». Η παλιά πολωνική περιλαμβάνει κείμενα που γράφτηκαν τόσο αργά όσο η Αναγέννηση.
Ορθογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η δυσκολία που οι μεσαιωνικοί αντιγραφείς είχαν να αντιμετωπίσουν στην προσπάθεια να κωδικοποιήσουν τη γλώσσα ήταν η ανεπάρκεια του λατινικού αλφαβήτου σε ορισμένους ήχους της πολωνικής γλώσσας, όπως για παράδειγμα τα cz, sz. Έτσι, η παλιά πολωνική δεν έχει τυπική ορθογραφία. Ένα γράμμα θα μπορούσε να δώσει αρκετούς ήχους - π.χ. το s μπορεί να διαβαστεί ως s, sz ή ś. Η γραφή λέξεων ήταν σχεδόν απολύτως σύμφωνη με την ορθογραφία των λατινικών, για παράδειγμα. Bichek - Byczek, Gneuos - Gniewosz, κ.λπ..
Πρώτη γραπτή πρόταση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Βιβλίο του Χενρίκουφ (πολωνικά: Księga henrykowska, λατινικά: Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichau) περιέχει την πρώτη γνωστή πρόταση γραμμένη στην πολωνική γλώσσα: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai (αρχικά προφερόταν ως: Daj, uć ja pobrusza, a ti pocziwaj, σύγχρονα πολωνικά: Daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj ή Pozwól, że ja będę mielił, a ty odpocznij, δηλαδή: «Άφησε με, θα αλέσω και εσύ ξεκουράσου»), γραμμένο γύρω στο 1270.
Ο μεσαιωνικός καταγραφέας αυτής της φράσης, ο Κιστερκιανός μοναχός Πέτρος του Μοναστηριού του Χενρίκουφ, σημείωσε ότι «Hoc est in polonico» («Αυτό είναι στα πολωνικά»).[3][4][5]
Αλφάβητο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παρκοσόβιτς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Περίπου το 1440, ο Γιάκουμπ Παρκοσόβιτς, καθηγητής του Γιαγκιελόνιου Πανεπιστημίου, προσπάθησε να κωδικοποιήσει το πολωνικό αλφάβητο. Έγραψε το πρώτο κομμάτι για πολωνικούς ορθογραφικούς κανόνες (στα λατινικά) και το ρήμα Obiecado (στα πολωνικά). Η μεταρρύθμιση συνίστατο στην εισαγωγή στρογγυλών και μη στρογγυλοποιημένων γραμμάτων σχετικά με τη διάκριση μεταξύ σκληρών και μαλακών (ουρανικών) συμφώνων. Περιείχε επίσης συγχώνευση διπλών φωνηέντων σε μακρύ φωνήεν, για παράδειγμα: aa - / aː /. Η πρόταση του Parkoszowic δεν εγκρίθηκε και οι θεωρητικές του έννοιες δεν είχαν ακόλουθους.
Φωνητική
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Με την πάροδο των αιώνων η προφορά της παλιάς πολωνικής γλώσσας υπέστη πολλές τροποποιήσεις. Παρακάτω είναι μόνο τα πιο βασικά.
Το σύστημα συμφώνων μεταφέρθηκε στα μαλακά στεφανιαία σύμφωνα, για παράδειγμα [/tʲ, dʲ, sʲ, zʲ/] αντί για [/t͡ɕ, d͡ʑ, ɕ, ʑ/]. Απλοποιήθηκαν πολλές ομάδες συμφώνων, όπου στη διαδικασία έκανε την αφομοίωση να αντιστρέψει πολλά σύμφωνα με λέξεις, όπου πριν από αυτό ακολουθούσε ένα φωνητικό σύμφωνο.
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Διάταγμα του Γκνιέζνο (πολωνικά: Bulla gnieźnieńska), ένα παπικό διάταγμα που περιέχει 410 πολωνικά ονόματα, που δημοσιεύθηκε στις 7 Ιουλίου 1136 (Αυτό το έγγραφο μπορεί να προβληθεί στην πολωνική wikisource)
- Μπογκουροντζίτσα («Θεοτόκος», πολωνικά: Bogurodzica), 10ος-13ος αιώνας, ο παλαιότερος γνωστός πολωνικός εθνικός ύμνος
- Βιβλίο του Χενρίκουφ (πολωνικά: Księga henrykowska, λατινικά: Liber fundationis), περιέχει την πρώτη γνωστή πρόταση γραμμένη στην πολωνική γλώσσα.
- Κηρύγματα Τιμίου Σταυρού (πολωνικά: Kazania świętokrzyskie), 14ος αιώνας
- Ψαλμοί του Αγίου Φλωριανού (πολωνικά: Psałterz floriański), 14ος αιώνας - μια ψαλμολογία, που αποτελείται από παράλληλα κείμενα λατινικών, πολωνικών και γερμανικών
- Διάλογος του Αφέντη Πολύκαρπου με το Θάνατο (πολωνικά: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze iermiercią, λατινικά: De morte prologus, Dialogus inter Mortem et Magistrum Polikarpum), στίχος ποίησης, αρχές 15ου αιώνα
- Θρήνος του Τιμίου Σταυρού (πολωνικά: Lament świętokrzyski, επίσης γνωστό ως: Żale Matki Boskiej pod krzyżem ή Posłuchajcie Bracia Miła), στα τέλη του 15ου αιώνα
- Βίβλος της Βασίλισσας Σοφίας (πολωνικά: Biblia królowej Zofii), πρώτη πολωνική μετάφραση της Βίβλου, 15ος αιώνας
Παράδειγμα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ach, Królu wieliki nasz
- Coż Ci dzieją Maszyjasz,
- Przydaj rozumu k'mej rzeczy,
- Me sierce bostwem obleczy,
- Raczy mię mych grzechów pozbawić
- Bych mógł o Twych świętych prawić.
*Η εισαγωγή στο Ο Θρύλος του Αγίου Αλεξίου, του 15ου αιώνα.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Hammarström, Harald· Forkel, Robert· Haspelmath, Martin· Bank, Sebastian, επιμ. (2016). «{{{name}}}». Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ↑ Ντουούγκος-Κουρτσαμπόβα, Κριστίνα· Ντούμπις, Στανίσουαφ (2006). Gramatyka historyczna języka polskiego (στα Πολωνικά). Βαρσοβία: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. σελ. 56, 57. ISBN 83-235-0118-1.
- ↑ Ψηφιακή έκδοση του Βιβλίου του Χενρίκουφ στα λατινικά
- ↑ Μπαρμπάρα & Άνταμ Ποντρούρστσι: Słownik gwar śląskich. Κατοβίτσε: Wydawnictwo KOS, 2008, (ISBN 978-83-60528-54-9)
- ↑ Μπόγκνταν Βάλτσακ: Zarys dziejów języka polskiego. Βρότσουαφ: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, (ISBN 83-229-1867-4)