Μενέλαος Λουντέμης

Μενέλαος Λουντέμης
Ψευδώνυμο	Μενέλαος Λουντέμης
Γέννηση	14 Ιανουαρίου 1912 Αγία Κυριακή Αιγιαλού Μικράς Ασίας Οθωμανική Αυτοκρατορία
Θάνατος	22 Ιανουαρίου 1977 (65 ετών) Αθήνα Αττική Ελλάδα
Εθνικότητα	Ελληνική
Χώρα πολιτογράφησης	Ελληνική
Ιδιότητα	συγγραφέας
Είδος τέχνης	συγγραφέας, ποιητής
Σημαντικά έργα	Ένα παιδί μετράει τ' άστρα, Θυμωμένα στάχυα, Οδός Αβύσσου αριθμός 0
Βραβεύσεις	Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία (1938)
Υπογραφή

Ο Μενέλαος Λουντέμης (πραγματικό ονοματεπώνυμο Δημήτριος Βαλασιάδης) (14 Ιανουαρίου 1912, Αγία Κυριακή Αιγιαλού Μικράς Ασίας - 22 Ιανουαρίου 1977, Αθήνα) ήταν Έλληνας συγγραφέας και ποιητής.

Βιογραφικό

Ο Μενέλαος Λουντέμης γεννήθηκε στο χωριό Αγία Κυριακή του Αιγιαλού (Γιάλοβα) Μικράς Ασίας το 1912. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Μακεδονία. Το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο το εμπνεύστηκε από τον ποταμό Λουδία της μετέπειτα πατρίδας του. Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα σε πολύ νεαρή ηλικία, δημοσιεύοντας ποιητικές συλλογές στην «Αγροτική Ιδέα» της Έδεσσας το 1927 και το 1928, τις οποίες υπέγραφε με το πραγματικό του όνομα (Δημήτριος Βαλασιάδης). Γύρω στο 1930 δημοσιεύει ποιήματα και διηγήματα του στο περιοδικό «Νέα Εστία». Η πρώτη φορά που χρησιμοποίησε το ψευδώνυμό του ήταν το 1934 στο διήγημα «Μια νύχτα με πολλά φώτα κάτω από μια πόλη με πολλά αστέρια». Τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο Πεζογραφίας το 1938 για τη συλλογή διηγημάτων του. Τα πλοία δεν άραξαν και με τη Χρυσή Δάφνη Πανευρώπης στο Παρίσι το 1951. Επίσης τιμήθηκε και με το βραβείο «Μενέλαου Λουντέμη» που το καθιέρωσε προς τιμήν του η Ελληνική Εταιρία Λογοτεχνών και απονέμεται κάθε χρόνο στο καλύτερο πεζογράφημα του προηγούμενου έτους.

Πρόσφυγας από την Αγία Κυριακή της Γιάλοβας (Αιγιαλός) της Μικράς Ασίας μετά τον Μεγάλο Ξεριζωμό της Μικρασιατικής Καταστροφής, εγκαθίσταται με την οικογένεια του πρώτα στην Αίγινα, μετά στην Έδεσσα και τελικά στο χωριό Εξαπλάτανος της Πέλλας, στο οποίο έζησε από το 1923 μέχρι το 1932 που έφυγε για την Κοζάνη. Έζησε για λίγο στο κρατικό οικοτροφείο της Έδεσσας. Η οικογένεια του ήταν εύπορη, αλλά χρεοκόπησε κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή και ο Λουντέμης αναγκάστηκε να εργαστεί σκληρά στην εφηβεία του ως λαντζιέρης, λούστρος, ψάλτης, δάσκαλος σε χωριά της Αλμωπίας, ακόμη και ως επιστάτης στα υπό κατασκευή την εποχή εκείνη, έργα του Γαλλικού ποταμού. Στην Δ΄ τάξη του - εξατάξιου τότε - Γυμνασίου «αποσύρθηκε» για πολιτικούς λόγους και απεβλήθη απ' όλα τα Γυμνάσια της χώρας. (Η στράτευσή του στην Αριστερά και η πολιτική δράση μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ του στοίχισε την αποβολή του απ' όλα τα γυμνάσια της χώρας.)

Μέσα από συνεχείς μετακινήσεις, από την Έδεσσα σε ένα οικοτροφείο της Κοζάνης κι από εκεί στο Βόλο, ακολουθώντας κάποιο περιφερόμενο «μπουλούκι» της εποχής, φτάνει τελικά στην Αθήνα και συνδέεται στενά με τους Κώστα Βάρναλη, Άγγελο Σικελιανό και Μιλτιάδη Μαλακάση. Ο τελευταίος θα τον βοηθήσει να διοριστεί βιβλιοθηκάριος της «Αθηναϊκής Λέσχης» το 1938 και να ανασάνει κάπως οικονομικά. Την ίδια εποχή, η φιλία του με τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Νικόλαο Βέη, θα τον βοηθήσει να παρακολουθήσει ως ακροατής μαθήματα στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Θα ακολουθήσουν αρκετές συγγραφικές επιτυχίες και θα γίνει μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, με πρόεδρο τότε τον Nίκο Καζαντζάκη.

Κατοχή και Εμφύλιος

Στην κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση στο πλευρό του ΕΑΜ και διετέλεσε γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων. Κατά τον εμφύλιο συλλαμβάνεται και δικάζεται για εσχάτη προδοσία και καταδικάζεται σε θάνατο - ποινή του δεν εκτελέστηκε ποτέ. Αντ' αυτού, εξορίζεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μακρόνησο και στον Άι Στράτη, μαζί με τον Θεοδωράκη, τον Ρίτσο, τον Κατράκη, τον Θέμο Κορνάρο και πολλούς άλλους.

Εκπατρισμός στη Ρουμανία

Το 1956 δικάζεται εκ νέου για το βιβλίο του «Βουρκωμένες μέρες» και απαγορεύεται η κυκλοφορία των βιβλίων του. Μετά τη δίκη εκπατρίζεται στο Βουκουρέστι και το 1967 χάνει την ελληνική ιθαγένεια από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου. Το 1956 εξελέγη μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου της Ειρήνης. Στη Ρουμανία συνεχίζει το συγγραφικό του έργο, ως και λίγο μετά τη μεταπολίτευση. Την περίοδο της αυτοεξορίας ο Λουντέμης πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια, φτάνοντας μέχρι την Κίνα και το Βιετνάμ. Το οδοιπορικό του αυτό το αποτύπωσε το 1966 στο βιβλίο του «Μπατ-Τάι». Το 1976 επανακτά την ελληνική του ιθαγένεια και επιστρέφει στην Ελλάδα. Ένα χρόνο αργότερα, το 1977, πεθαίνει από καρδιακή προσβολή και η σορός του εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα.

Μεταφράσεις και μελοποιήσεις των έργων του

Βιβλία του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, κυρίως στις ανατολικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία κ.ά. Επίσης κάποια απ' αυτά μεταφράστηκαν στα κινεζικά και στα βιετναμέζικα. Στην Ευρώπη δημοσιεύθηκαν αρκετά αποσπάσματα από το έργο του, κυρίως σε καλλιτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Το μυθιστόρημα του «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» έχει μεταφραστεί και στα γερμανικά. Κάποια ποιήματα του μελοποιήθηκαν, με γνωστότερα το «Ερωτικό κάλεσμα» από τους αδερφούς Κατσιμίχα και το «Οι κερασιές θ’ ανθίσουνε και φέτος» που ερμηνεύει η Ελένη Βιτάλη, σε μουσική του Σπύρου Σαμοΐλη. Επίσης έχει μελοποιηθεί το ποίημα του "ΕΙΜΑΙ ΚΑΛΑ", από τον Σπύρο Σαμοΐλη, που κυκλοφορεί σε δίσκο, μαζί με άλλα ποιήματα, με τον γενικό τίτλο "ΚΡΑΥΓΗ ΣΤΑ ΠΕΡΑΤΑ" και ερμηνευτές τον Χρήστο Στυλιανέα και την Ισιδώρα Σιδέρη.

Πνευματική κληρονομιά

Ο Μενέλαος Λουντέμης άφησε πίσω του πνευματική κληρονομιά περίπου σαράντα πέντε βιβλίων, που τον καθιστούν έναν από τους πολυγραφότερους Έλληνες συγγραφείς και μια κόρη, τη Μυρτώ. Ο Λουντέμης ανήκει στους Έλληνες λογοτέχνες του μεσοπολέμου που στράφηκαν προς τον κοινωνικό ρεαλισμό. Το έργο του καθίσταται ιδιότυπο λόγω του "ερασιτεχνικού" τρόπου γραφής του συγγραφέα, τον οποίον υπηρέτησε με πλήρη συνείδηση, καθώς ο ίδιος υποστήριζε πως δεν τον ενδιαφέρει η Τέχνη. Αντίθετα, σκοπός του είναι η καταγραφή της πραγματικότητας και η κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας. Το έργο του εντάσσεται στο ρεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (Μαξίμ Γκόρκι, Κνουτ Χάμσουν): ρεαλιστική απεικόνιση τοπίων και προσώπων με έντονη αισθηματολογία, που αγγίζει κάποτε και το μελοδραματισμό, βιωματική γραφή, ηθογραφικά και συμβολικά στοιχεία. Ο Λουντέμης έχει την τάση να στρέφεται γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο - αφηγητή, που ανήκει στους περιθωριακούς τύπους των καταπιεσμένων κοινωνικά στρωμάτων.

Εργογραφία

1. «Τα πλοία δεν άραξαν», Αθήνα, εκδ. Γκοβόστης, διηγήματα (1938) ISBN 960-344-915-6
2. «Περιμένοντας το ουράνιο τόξο», Αθήνα, διηγήματα (1940)
3. «Γλυκοχάραμα», Αθήνα, διηγήματα (1944)
4. «Το τραγούδι των διψασμένων», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, διηγήματα (1966)
5. «Βουρκωμένες μέρες», Αθήνα, διηγήματα (1953) ISBN 960-344-914-8
6. «Αυτοί που φέρανε την καταχνιά», Αθήνα, διηγήματα (1946) ISBN 960-393-140-3
7. «Έκσταση», Αθήνα, εκδ. Αετός, μυθιστόρημα (1943) ISBN 960-393-139-X
8. «Καληνύχτα ζωή», Αθήνα, μυθιστόρημα (1946) ISBN 960-393-138-1
9. «Οι κερασιές θ' ανθίσουν και φέτος», Αθήνα, εκδ. Μόρφωση, μυθιστόρημα (1956) ISBN 960-393-978-4
10. «Συννεφιάζει», Αθήνα, μυθιστόρημα (1946) ISBN 960-344-837-0
11. «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα», μυθιστόρημα, Αθήνα, εκδ. Δίφρος, μυθιστόρημα (1956) ISBN 960-344-768-4
12. «Η φυλακή του Kάτω Kόσμου», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, μυθιστόρημα (1964) ISBN 960-393-312-0
13. «Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα», Αθήνα, εκδ. Κέδρος, μυθιστόρημα (1963) ISBN 960-344-888-5
14. «Τότε που κυνηγούσα τους ανέμους», Αθήνα, εκδ. Δίφρος, μυθιστόρημα (1956) ISBN 960-393-137-3
15. «Λύσσα», μυθιστόρημα
16. «Τρόπαια Α΄», (Η οπτασία του Μαραθώνα), μυθιστόρημα
17. «Τρόπαια Β΄», (Σαλαμίνα), μυθιστόρημα
18. «Κάτω απ' τα κάστρα της ελπίδας», μυθιστόρημα ISBN 960-393-183-7
19. «Το κρασί των δειλών», (Σαρκοφάγοι Ι), Αθήνα, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, μυθιστόρημα (1965) ISBN 960-393-023-7
20. «Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχα», (Σαρκοφάγοι ΙΙ), Αθήνα, εκδ. Δωρικός, μυθιστόρημα (1974)
21. «Ο άγγελος με τα γύψινα φτερά», (Σαρκοφάγοι ΙΙΙ), Αθήνα, εκδ. Δωρικός, μυθιστόρημα (1974)
22. «Οδός Αβύσσου αριθμός 0», Αθήνα, εκδ. Βιβλιοεκδοτική, μυθιστόρημα (1962) ISBN 960-344-820-6
23. «Θυμωμένα στάχυα», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, μυθιστόρημα (1965) ISBN 960-344-993-8
24. «Αγέλαστη Άνοιξη», μυθιστόρημα (1971) ISBN 960-393-024-5
25. «Της γης οι αντρειωμένοι...», Αθήνα, βιογραφίες (1976)
26. «Οι αρχιτέκτονες του τρόμου», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, σατυρικό (1966)
27. «Οι κεραυνοί ξεσπούν», Αθήνα, εκδ. Κάδμος, θεατρικό (1958)
28. «Θα κλάψω αύριο», (σκηνικό ρομάντσο), Αθήνα, εκδ. Δωρικός, θεατρικό (1975)
29. «Ανθισμένο όνειρο», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, θεατρικό (1975)
30. «Ταξίδια του χαμού», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, θεατρικό (1975)
31. «Πικρή θάλασσα», (ελληνική θαλασσογραφία), Αθήνα, εκδ. Δωρικός, θεατρικό (1976)
32. «Μπατ-Τάι», (Οδοιπορικό στο Βιετνάμ), Αθήνα, εκδ. Δωρικός, ταξιδιωτικό (1966)
33. «Ταξίδι στην απεραντοσύνη», (Οδοιπορικό), Αθήνα, εκδ. Δωρικός, πολ. δοκίμιο (1976)
34. «Οι Δήμιοι με τ’ άσπρα γάντια», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, θεατρικό δράμα (1978)
35. «Δαίδαλος», σε εικονογράφηση Γ.Πανετέα, Αθήνα, εκδ. Δωρικός, παιδικά διηγήματα ISBN 960-393-136-5
36. «Ίκαρος», παιδικά διηγήματα ISBN 960-344-835-4
37. «Ηρακλής», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, παιδικά διηγήματα (1976) ISBN 960-393-135-7
38. «Θησέας», παιδικά διηγήματα ISBN 960-344-771-4
39. «Ο μεγάλος Δεκέμβρης», Αθήνα, εκδ. Μαρής-Κοροντζής, παιδικά διηγήματα (1945)
40. «Κραυγή στα πέρατα», Αθήνα, εκδ. Παλμός, ποιητική συλλογή (1954)
41. «Θρηνολόι και άσμα για το σταυρωμένο νησί», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, ποιητική συλλογή (1975)
42. «Το σπαθί και το φιλί», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, ποιητική συλλογή (1967)
43. «Κοντσέρτο για δύο μυδράλια και ένα αηδόνι», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, ποιητική συλλογή (1973)
44. «Πυρπολημένη μνήμη», Αθήνα, εκδ. Δωρικός (1975)
45. «Οι εφτά κύκλοι της μοναξιάς», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, ποιητική συλλογή (1975)
46. «Τραγουδώ για την Κύπρο», Αθήνα, εκδ. Μόρφωση, ποιήμα (1956)
47. «Ο λυράρης (Μιλτιάδης Μαλακάσης)», Αθήνα, εκδ. Δωρικός (1974)
48. «Ο κονταρομάχος (Κώστας Βάρναλης)», Αθήνα, εκδ. Δωρικός (1974)
49. «Ο εξάγγελος (Άγγελος Σικελιανός)», Αθήνα, εκδ. Δωρικός, ποίηση (1976)
50. «Καραγκιόζης ο Έλληνας», Αθήνα, εκδ. Δωρικός
51. «Ο γολγοθάς μιας ελπίδας», Αθήνα, εκδ. Δωρικός
52. «Μενέλαος Λουντέμης Απανθίσματα», Αθήνα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα (2004) του Δαυίδ Ναχμία
53. «Μια Νύχτα με πολλά φώτα,κάτω από μια πόλη με πολλά Αστέρια», εκδ. Ελληνικά Γράμματα (1934)
54. " Κραυγή στα πέρατα " μελοποιημένο από τον Σπύρο Σαμοΐλη. Δίσκος LYRA (1976)

Μεταφράσεις

• «Το σπίτι της ομίχλης», Θεόδωρου Κωνσταντίν, μυθιστόρημα
• «Μορομέτε», Μαρίν Πρέντα, μυθιστόρημα
• «Και τους καταδικάσα όλους σε θάνατο», Τίτους Πόποβιτς, μυθιστόρημα
• «Πέρα απ' τς αμμόλοφους», Φάνους Νεάγκου, μυθιστόρημα
• «Πύρινα άλογα», Ίον Μπραντ, ποίηση
• «Το λουλούδι της στάχτης», Εουτζέν Ζεμπελεάνου, Αθήνα, εκδ. Δωρικός, ποίηση (1974)
• «Οι φρουροί των ανέμων», Βίρτζιλ Θεοδορέσκου, ποίηση
• «Ο ιππότης της μοναξιάς», Ζέο Ντιμιτρέσκου, ποίηση
• «Σαρκασμοί και εφιάλτες», Μαρίν Σορέσκου, ποίηση
• «Ένας άνθρωπος Οστην αγορά», Ντομίτρου Ποπέσκου, ποίηση
• «Άσπιλοι κι αμόλυντοι», Χόρια Λοβινέσκου, Αθήνα, εκδ. Δωρικός, θεατρικό-σατυρικό (1975)

Σημειώσεις

1. ^ Σύμφωνα με το Δήμο Εξαπλατάνου, φέρεται γεννημένος το 1911. Άλλες πηγές τον εμφανίζουν γεννημένο το 1906 ή το 1907.
   "Μενέλαος Λουντέμης" από το Δήμο Εξαπλατάνου.
2. ^ Η ιστοσελίδα του Δήμου Εξαπλατάνου
3. ^ "Πολιτισμός: Μενέλαος Λουντέμης" από τη Δημοτική Επιχείρηση "Καταρράκτες Έδεσσας" (ΔΕΚΕ).
4. ^ «Μεγάλος Ξεριζωμός»: ο βίαιος ξεριζωμός των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας και η εγκατάστασή τους ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών.
5. ^ "Λουντέμης Μενέλαος" - Ελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία από την ιστοσελίδα Logotexnia.com.
6. ^ "Μενέλαος Λουντέμης" από το 4ο Δημοτικό Σχολείο Αριδαίας.
7. ^ Σύμφωνα με άλλες πηγές χάνει την ελληνική του ιθαγένεια το 1962. BOOKSINFO.GR
8. ^ Κυκλοφόρησε και έκδοση γ’ εκ νέου επεξεργασμένη, Αθήνα, εκδ. Δωρικός (1966).
9. ^ Κυκλοφόρησε και έκδοση β΄με τίτλο "Οι τουρκοφάγοι - Το κρασί των δειλών", Αθήνα, εκδ. Δωρικός, (1966).

Πηγές

• "Λουντέμης Μενέλαος", Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τομ. 5, Αλέξανδρου Ζήρα, Αθήνα, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών, (1986).
• "Μενέλαος Λουντέμης", Η μεσοπολεμική πεζογραφία - Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), τόμ. Ε΄, σ.232-252, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Αθήνα, εκδ. Σοκόλης, (1992).
• "Έλληνες συγγραφείς", επιμ. Γιώργου Γούλη, Ινστιτούτο Επιμορφωτικών Βοηθημάτων, εκδ. Εταιρίας Λογοτεχνικών Εκδόσεων.
• Συλλογή με τα ποιήματα του κυκλοφορεί από τις εκδ. Ελληνικά Γράμματα, υπό τον τίτλο "Τα Ποιητικά του" ISBN 960-344-694-7.
• "Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης", Αθήνα, Φώτη Σιούμπουρα (2005).
  Συζητήσεις και συνεντεύξεις του δημοσιογράφου με το μεγάλο Έλληνα συγγραφέα.
• "Βόλος, ένας αιώνας. Από την ένταξη στο ελληνικό κράτος (1881) ές τους σεισμούς (1955)", Εκδόσεις Βόλος, Βόλος 1999, σ. 205-6.
• Μενέλαος Λουντέμης "Ένα παιδί μετράει τ'άστρα", Αθήνα, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα, (2012)
• "Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας - Η ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη", Δημήτρης Δαμασκηνός, Εκδόσεις Ραδάμανθυς, Χανιά, (2017).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Μενέλαος Λουντέμης του Δαυίδ Ναχμία (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ρεπορτάζ από την κηδεία του Μενέλαου Λουντέμη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)