Εκκλησία της Ελλάδος

Αυτή η σελίδα αφορά την επίσημη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας. Για την Ορθόδοξη Εκκλησία ανά τον κόσμο δείτε Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η Εκκλησία της Ελλάδος είναι μία από τις δεκαπέντε αυτοκέφαλες Εκκλησίες που συναποτελούν την Ορθόδοξη Εκκλησία. Αριθμείται ενδέκατη στην τάξη των πρεσβείων των Εκκλησιών και ως ιδρυτές της θεωρούνται οι μαθητές του Απόστολου Παύλου.

Εκκλησία της Ελλάδος
Το έμβλημα της Εκκλησίας της Ελλάδος
Ιδρυτής	Απόστολος Παύλος το 50 μ.Χ.
Ανεξαρτησία	1833 Βασίλειο της Ελλάδας
Αναγνώριση	1850 Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως
Προκαθήμενος	Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Β´
Έδρα	Αθήνα, Ελλάδα
Επικράτεια	Ελλάδα
Κυριότητες	Ελλάδα (εκτός Νέων Χωρών, Κρήτης, Δωδεκανήσων)
Γλώσσα	Ελληνιστική Κοινή
Δικτυακός τόπος	Εκκλησία της Ελλάδος

Η διοικητική της μορφή αποτελεί συνδυασμό του Μητροπολιτικού και του Πατριαρχικού συστήματος σε αναφορά στον παλαιό αποστολικό τρόπο διοίκησης με κεφαλή της Σύνοδο Ιεραρχών και τιμητικά πρόεδρο της Συνόδου, τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος.

Η ποιμαντική της περιφέρεια υπαγόταν αρχικά στον επίσκοπο Ρώμης και από τον 8ο αιώνα έως και το 1833 στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Το 1833 η Αντιβασιλεία του Όθωνα του Α΄ διακήρυξε την ανεξαρτησία της ελλαδικής Εκκλησίας ακολουθώντας τη γραμμή του λόγιου κληρικού Θεόκλητου Φαρμακίδη. Ο Οικουμενικός Θρόνος αρνήθηκε να αποδεχτεί αυτή την κίνηση απόσχισης κανονικών του εδαφών και μόνο το 1850 εξέδωσε Τόμο Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Για την ελληνική πολιτεία είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, ενώ κατά το Κανονικό Δίκαιο (εκκλησιαστικούς κανόνες) αποτελεί θείο καθίδρυμα. Αναγνωρίζεται από το Σύνταγμα της Ελλάδας ως επικρατούσα θρησκεία της χώρας και ο καταστατικός της χάρτης είναι νόμος του κράτους. Βρίσκεται σε κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και τις άλλες ομόδοξες της Εκκλησίες.

Ιστορία

Πρωτοχριστιανικοί χρόνοι και Βυζάντιο

Ο βυζαντινός Ναός της Αγίας Σοφίας στη Δράμα (10ος αιώνας).

Η ίδρυση χριστιανικής Εκκλησίας στον ελλαδικό χώρο ανάγεται στην πρώτη ιεραποστολική περιοδεία του Αποστόλου Παύλου στα 49 μ.Χ. Ο ίδιος μετά από όραμα που φέρεται να του παρουσιάστηκε στην Τρωάδα πέρασε στην Ελλάδα και ίδρυσε εκκλησίες στους Φιλίππους, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Αθήνα, Κόρινθο και Αρχαία Νικόπολη. Στην Εκκλησία της Θεσσαλονίκης μάλιστα απέστειλε και τις δύο πρώτες του επιστολές, που είναι τα παλαιότερα κείμενα του Κανόνα της Καινής Διαθήκης.

Σημαντικό γεγονός των πρώτων χριστιανικών χρόνων είναι η επίσκεψη στην Αθήνα του μεγάλου Εκκλησιαστικού Πατέρα και Θεολόγου Ωριγένη. Ο Ωριγένης άφησε δυνατές εντυπώσεις στην Αθήνα και βοήθησε στην επίλυση των εσωτερικών ζητημάτων της τοπικής Εκκλησίας.

Οι διωγμοί εναντίον των Χριστιανών ανέκοψαν την πρόοδο του Χριστιανισμού στην Ελλάδα. Υπήρξε μεγάλο πλήθος Χριστιανών μαρτύρων σε όλη την επικράτεια, με ιδιαίτερα εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, πρώτος επίσκοπος Αθηνών, ο Θεσσαλονικεύς μεγαλομάρτυς Δημήτριος, ο Λεωνίδας, επίσκοπος Αθηνών και πολλοί άλλοι. Στους διωγμούς έθεσε οριστικά τέρμα ο Μέγας Κωνσταντίνος με το Διάταγμα των Μεδιολάνων.

Από τον 4ο αιώνα η επικράτεια του Ανατολικού Ιλλυρικού εξαρτάται κανονικά από την Εκκλησία της Ρώμης, αν και πολιτικά υπάγεται στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Την περίοδο της Εικονομαχίας, λόγω της αντίθεσης της Ρώμης προς την εικονομαχική πολιτική του Αυτοκράτορα Λέοντα Ισαύρου, ο ίδιος υπάγει το Ανατολικό Ιλλυρικό στην Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης. Η διοικητική υπαγωγή στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως θα κρατήσει 1100 χρόνια, όλη τη βυζαντινή περίοδο και τα χρόνια της οθωμανικής κατοχής.

Νεοελληνικό κράτος και Αυτοκεφαλία

Δείτε επίσης: Εκκλησιαστική ιστορία της Ελλάδας (1821-1827)

Ο λόγιος κληρικός Θεόκλητος Φαρμακίδης.

Η Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου στα 1821 και η Γ' της Τροιζήνας στα 1827 όρισαν τρόπους προσωρινής λειτουργίας της εκκλησιαστικής διοίκησης του αρτισύστατου νεοελληνικού κράτους. Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας διόρισε εκκλησιαστική επιτροπή στα 1828 και η Δ' Εθνική συνέλευση του Άργους κατέστησε Γραμματεία Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Παιδείας.

Ο αρμόδιος για τα Εκκλησιαστικά του Συμβουλίου της Οθωνικής Αντιβασιλείας Μάουρερ το 1833 συγκρότησε κληρικολαϊκή Νομοπαρασκευαστική επιτροπή στις 27 Μαρτίου 1833, υπό την προεδρία του Σπυρίδωνα Τρικούπη, με σκοπό την εκπόνηση οριστικού σχεδίου διοίκησης. Βάσει της γνωμοδότησης αυτής της Επιτροπής, ο αντιβασιλέας Μάουρερ και ο διαφωτιστής ιερωμένος Θεόκλητος Φαρμακίδης προχώρησαν στη σύνταξη Καταστατικού Χάρτη για τη διοίκηση της Εκκλησίας, ο οποίος όμως δεν επικυρώθηκε ποτέ. Συγχρόνως συνέταξαν κείμενο βασιλικού διατάγματος για την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με την απόσπασή της από την κανονική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Στις 25 Ιουλίου 1833 επικυρώθηκε από τον βασιλιά Όθωνα το βασιλικό διάταγμα με τον τίτλο «Διακήρυξις περί της Ανεξαρτησίας της Εκκλησίας της Ελλάδος» και διορίστηκε η πρώτη πενταμελής Διαρκής Σύνοδος Ιεραρχών. Η «Διακήρυξις» αυτή αποτέλεσε στην πράξη και τον πρώτο Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος, με βάση τις διατάξεις του οποίου αυτή διοικήθηκε ουσιαστικά από την Πολιτεία μέχρι το 1852. Η μονομερής ενέργεια της Πολιτείας να προχωρήσει στην ανακήρυξη του αυτοκεφάλου εξόργισε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο διέκοψε την κανονική κοινωνία με την ελλαδική εκκλησία, χωρίς όμως και να την κηρύξει σχισματική. Για κάποιους η αυτοκεφαλία ήταν αναγκαία για την Εκκλησία τη Ελλάδος, προκειμένου να απαλλαγεί διοικητικά από το ευρισκόμενο εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ενδεχομένως ελεγχόμενο από αυτήν Οικουμενικό Πατριαρχείο, για άλλους αντίθετα θεωρείται ότι ήταν τέχνασμα του Μάουρερ για να τη θέσει υπό τον έλεγχό του και απαρχή της «κρατικοποίησής» της.

Μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1844 η Εθνοσυνέλευση επικύρωσε τον Καταστατικό Χάρτη με ελάχιστες αλλαγές. Στα 1850 οι ιεράρχες της ελλαδικής εκκλησίας απευθύνουν επιστολή προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο ζητώντας την ανακήρυξη αυτοκεφαλίας. Έτσι στις 29 Ιουνίου 1850 το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξέδωσε τον Συνοδικό Τόμο (απόφαση) ανακήρυξης, μην αναγνωρίζοντας το διάστημα των ετών 1833-1850 ως κανονικό χρόνο αυτοκέφαλης διοίκησης.

Την πολιτική ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα το 1864 ακολούθησε και εκκλησιαστική ένωση σύμφωνα με τον Τόμο που εξέδωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το ίδιο συνέβη με τις Μητροπόλεις της Θεσσαλίας και ενός τμήματος της Ηπείρου όταν απελευθερώθηκαν στα 1882.

Νέες Χώρες

Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν δύο εκκλησιαστικές διοικήσεις. Μία της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος και μία των Επαρχιών του Οικουμενικού Θρόνου στις νεοαπελευθερωθείσες περιοχές με κύριο μοχλό διοίκησης τη Σύνοδο Ιεραρχών υπό τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο Αλεξιάδη.

Το πρόβλημα διευθετήθηκε με την έκδοση, στα 1927, νόμου της ελληνικής πολιτείας, καθώς και δύο Πράξεων από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Εκκλησία της Ελλάδος το 1928, με τις οποίες παραχωρήθηκαν «επιτροπικώς» οι Μητροπόλεις των λεγομένων Νέων Χωρών στην Εκκλησία της Ελλάδος, πνευματικά όμως παρέμειναν υπό τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Θρόνου. Οι Μητροπολίτες των Νέων Χωρών θα μνημόνευαν τον Πατριάρχη ως προκαθήμενο της Εκκλησίας κατά τη Θεία Λειτουργία και, ενώ θα εκλέγονταν από την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας της Ελλάδος, ο Πατριάρχης θα είχε λόγο στην εκλογή τους, διατηρώντας το δικαίωμα να διαγράφει υποψηφίους από το σχετικό κατάλογο. Το καθεστώς αυτό προκάλεσε κατ' επανάληψιν προστριβές μεταξύ των δύο εκκλησιών, κατά τις οποίες το Πατριαρχείο κατηγορούσε την Εκκλησία της Ελλάδος για αθέτηση των υποχρεώσεών της και αγνωμοσύνη προς τη «Μητέρα Εκκλησία», ενώ η Εκκλησία της Ελλάδος κατηγορούσε τον Οικουμενικό Θρόνο για ανάμιξη στα εσωτερικά της και προσπάθεια επιβολής εμπίστων του στις Μητροπόλεις.

Περίοδος 1930-1974

Στις 31 Αυγούστου 1936 ιδρύθηκε η Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Οργανωτικές αναπροσαρμογές έγιναν με τους Α.Ν. 2169/1940, και 976/1946, το Ν.Δ. 126/1969 (άρθρο 36) και τον Κανονισμό 3/1969. Σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκκλησίας της Ελλάδος, (Ν. 590/1977, άρθρο 40) "η Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, τελούσα υπό την εποπτείαν και τον έλεγχον της Δ.Ι.Σ. μεριμνά διά τον προγραμματισμόν, της διοργάνωσιν και την εκτέλεσιν του καθ' όλου ιεραποστολικού και μορφωτικού έργου της Εκκλησίας".

Ο Δαμασκηνός Παπανδρέου, που διώχθηκε από τη δικτατορία Μεταξά για τα δημοκρατικά του φρονήματα. Μετέπειτα, ως Αρχιεπίσκοπος ανέπτυξε επί Κατοχής σημαντική ανθρωπιστική δράση για Εβραίους και Χριστιανούς.

Επί δικτατορίας Μεταξά, μετά τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου στις 23 Απριλίου του 1938, προωθήθηκε με παρέμβαση του δικτατορικού καθεστώτος στον αρχιεπισκοπικό θρόνο ο Χρύσανθος Φιλιππίδης ενώ ο συνυποψήφιός του Δαμασκηνός Παπανδρέου είχε λάβει την πλειοψηφία στην αρχιεπισκοπική εκλογή. Ο Χρύσανθος αποτελούσε προσωπική επιλογή του Μεταξά. Έτσι προκρίθηκε έναντι του Δαμασκηνού, ο οποίος ήταν γνωστός για τα δημοκρατικά του φρονήματα. Σκοπός του Μεταξά ήταν ο απόλυτος έλεγχος της Ελλαδικής Εκκλησίας μέσω της αρχιεπισκοπικής εκλογής. Ο Δαμασκηνός περιορίζεται, φρουρούμενος από τη Χωροφυλακή, στην Ι. Μονή Φανερωμένης στη Σαλαμίνα όπου παραμένει καθ’ όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μεταξά και του ελληνοϊταλικού πολέμου.

Ο Δαμασκηνός Παπανδρέου εξελέγη Αρχιεπίσκοπος το 1941. Η δράση του Αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού την περίοδο της Κατοχής χαρακτηρίζεται από τολμηρές πρωτοβουλίες και αγωνιώδες ποιμαντικό ενδιαφέρον για τον χειμαζόμενο ελληνικό λαό. Ενόψει του επαπειλούμενου λιμού, καταβάλει προσπάθειες για την αξιοποίηση δύο ανεκτέλεστων, λόγω του πολέμου, συμβάσεων που είχε συνάψει η κυβέρνηση Μεταξά με άλλα κράτη, την αγορά, δηλαδή, 370.000 τόνων σταριού από την Αυστραλία και την πίστωση της Τουρκίας με 600.000 τουρκικές λίρες για αγορά τροφίμων. Οι προσπάθειές του, όμως, προσκρούουν στην άρνηση της Μεγάλης Βρετανίας να επιτρέψει τον ανεφοδιασμό της κατεχόμενης Ελλάδος εξ αιτίας των πολεμικών συγκρούσεων, ενώ η σύμβαση με την Τουρκία επιφέρει ποσότητα τροφίμων, που καλύπτει ελάχιστα τις ανάγκες επισιτισμού.

Στη συνέχεια ο Αρχιεπίσκοπος οργανώνει τον Εθνικό Οργανισμό Χριστιανικής Αλληλεγγύης (Ε.Ο.Χ.Α.) με παραρτήματα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και επίνοια την προώθηση τροφίμων. Παράλληλα συνέταξε το νέο Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος που δημοσιεύθηκε ως Νόμος 671/1943 στις 25 Σεπτεμβρίου 1943 και κυρώθηκε μετακατοχικά με την υπ. αριθ. 184/26-3-1946 πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου. Αυτός ο Κ.Χ. συνέχισε να ισχύει με ελάχιστες τροποποιήσεις έως το 1977.

Η μέριμνά του για τη διάσωση των Ιουδαίων στο θρήσκευμα Ελλήνων πολιτών και των Ρομά, οι οποίοι από το 1943 άρχισαν μαζικά να οδηγούνται σε στρατόπεδα εξολόθρευσης, είναι από τις μεγαλύτερες στιγμές του και για τη δράση του αυτή τιμήθηκε αργότερα από την Ισραηλιτική κοινότητα. Κατ’ εντολή του εκδίδονταν πιστοποιητικά βαπτίσεως για τους Εβραίους ώστε να εμφανίζονται ως Χριστιανοί και να αποφεύγεται η σύλληψη και απέλασή τους. Επανειλημμένα διαμαρτυρήθηκε στους Γερμανούς ανώτερους διοικητές για τη συνεχιζόμενη πρακτική της δολοφονίας Εβραίων. Για τη δράση του αυτή και τη συμβολή του στη διάσωση εκατοντάδων Ελλήνων Εβραίων τιμήθηκε από το ίδρυμα Γιαντ Βασσέμ με τον τίτλο του Δίκαιου των Εθνών.

Κατά την Εθνική Αντίσταση συμμετείχαν στο ΕΑΜ ως εθνοσύμβουλοι ο Κοζάνης Ιωακείμ και ο Ηλείας Αντώνιος. Επίσης στην ηπειρωτική Ελλάδα συνεργάστηκαν με την Αντίσταση οι μητροπολίτες Χαλκίδος Γρηγόριος, Αττικής Ιάκωβος, Δημητριάδος Ιωακείμ, Δρυινουπόλεως και Κονίτσης Δημήτριος, Λαρίσης και Ελασσόνος Καλλίνικος. Στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου στο ΕΑΜ συμμετείχε ο Μητροπολίτης Χίου Ιωακείμ Στρουμπής, ο Μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίος, που ανακηρύχθηκε Πρόεδρος της Προσωρινής Κυβερνητικής Επιτροπής μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943, καθώς και ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Διονύσιος, ο οποίος έναν χρόνο μετά, αποδέχτηκε τη θέση του Προέδρου του ΕΑΜ Λέσβου.

Κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας 1967-1974 η Εκκλησία υπέστη βαρύ πλήγμα εξ αιτίας της σωρείας των παρεμβάσεων του καθεστώτος στα εσωτερικά της. Οι παρεμβάσεις της δικτατορίας αυτής - της μακροβιότερης στη διάρκεια του 20ου αιώνος στην Ελλάδα - στις πλείστες των περιπτώσεων υπήρξαν κατάφωρα αντίθετες προς το Κανονικό Δίκαιο και την κανονική τάξη της Εκκλησίας. Αυτό, όμως, δεν ήταν τόσο περίεργο. Το πραγματικά περίεργο ήταν ότι οι αντικανονικές αυτές παρεμβάσεις έγιναν δεκτές ή προκλήθηκαν από την ίδια τη διοίκηση της Εκκλησίας, όπως αυτή προέκυψε μετά από μεθοδευμένες νομοθετικές παρεμβάσεις της δικτατορίας, από τις πρώτες ημέρες της επιβολής της (π.χ. με τον εξαναγκασμό σε παραίτηση του νομίμου και κανονικού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσοστόμου Β' (Χατζησταύρου) και την εκλογή στη θέση του, από διορισμένη (!) 8μελή "Αριστίνδην" Σύνοδο, του πρωθιερέως των Ανακτόρων αρχιμανδρίτου Ιερωνύμου Κοτσώνη ως Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος) με σκοπό να υπηρετηθούν αφενός μεν ιδεολογικές σκοπιμότητες του καθεστώτος, αφετέρου δε ιδιοτελή συμφέροντα νομής εξουσίας διαφόρων εκκλησιαστικών ομάδων. Η δικτατορία, γνωρίζοντας σαφώς τη σημασία της Εκκλησίας ως θεσμού, αφού την έθεσε υπό τον πλήρη έλεγχό της, θέλησε να εκμεταλλευθεί τα ισχυρά ερείσματά της στην κοινωνία. Επεδίωξε και – συνεργούσης της τότε εκκλησιαστικής ηγεσίας – επέτυχε να ιδιοποιηθεί τις αξίες του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού» που η Εκκλησία παραδοσιακά εκόμιζε και να τις αναγάγει σε ιδεολογική «κορωνίδα» του καθεστώτος, όχι, ασφαλώς, από έγνοια για τον Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό, αλλά για να επιτύχει την κοινωνική της νομιμοποίηση.

Ίδρυση εκκλησιαστικών οργανισμών

Το Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι επιμορφωτικός και συνεδριακός οργανισμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος. Υπάγεται στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και εδρεύει στην Ιερά Μονή Πεντέλης. Πρώτος διευθυντής διετέλεσε ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος (νυν Αρχιεπίσκοπος Τιράνων), τότε ως αρχιμανδρίτης και αργότερα ως Επίσκοπος Ανδρούσης (1971-1976).

Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Εκκλησίας της Ελλάδος εξέπεμψε για πρώτη φορά την Κυριακή της Ορθοδοξίας, τον Φεβρουάριο του 1989, μετά τον αγιασμό και το μήνυμα που απηύθυνε ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ.

Αγιοκατάταξη Μικρασιατών Νεομαρτύρων

Οι άγιοι Μικρασιάτες Μητροπολίτες Σμύρνης Χρυσόστομος (1922), Κυδωνιών Γρηγόριος (1922), Μοσχονησίων Αμβρόσιος (1922) που αγιοκατατάχθηκαν από την Εκκλησία της Ελλάδος μαζί με πάντες τους μάρτυρες της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Στις 4 Νοεμβρίου 1992 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος ανακήρυξε ομόφωνα τον μάρτυρα Χρυσόστομο Σμύρνης (†1922) άγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, να τιμάται Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, μαζί με τους Μικρασιάτες μάρτυρες ιεράρχες Προκόπιο Ικονίου (†1923), Αμβόσιο Μοσχονησίων (†1922), Ευθύμιο Ζήλων (†1921), Γρηγόριο Κυδωνιών (†1922) και όλους τους χριστιανούς που μαρτύρησαν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η κατάταξή τους στο αγιολόγιο ανακοινώθηκε με την Εγκύκλιο 2556 της 5ης Ιουλίου 1993 της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Η μνήμη του «Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης και των συν αυτώ Αγίων αρχιερέων Γρηγορίου Κυδωνιών, Αμβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ικονίου, Ευθυμίου Ζήλων καθώς και των κληρικών και λαϊκών που σφαγιάσθηκαν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή» εορτάζεται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (Σεπτέμβριος).

Συμμετοχή στην Πανορθόδοξη Σύνοδο 2016

Η Εκκλησία της Ελλάδος συμμετείχε στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τη Σύνοδο επισκόπων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, που έλαβε χώρα από τις 17 ως τις 26 Ιουνίου 2016 στην Κρήτη.

Οργάνωση και διοίκηση

Μητροπόλεις

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Θεράποντος στη Μυτιλήνη

Η Εκκλησία της Ελλάδος, πέραν της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, αποτελείται από 81 Μητροπόλεις. Οι 36 Μητροπόλεις των λεγόμενων «Νέων Χωρών», έχουν παραχωρηθεί επιτροπικώς από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Εκκλησία της Ελλάδος.

Διοικητικά περιλαμβάνει τις Μητροπόλεις που ανήκαν στο ελληνικό κράτος ως τους Βαλκανικούς Πολέμους και αυτές των λεγομένων «Νέων Χωρών», οι οποίες προστέθηκαν μετά, οι τελευταίες όμως της παραχωρήθηκαν «επιτροπικώς» και υπάγονται πνευματικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο σύμφωνα με την Πράξη του 1928. Στην Εκκλησία της Ελλάδος δεν υπάγονται η Εκκλησία Κρήτης, η οποία είναι ημιαυτόνομη, με δική της Σύνοδο και Αρχιεπίσκοπο, καθώς και οι Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου, οι οποίες υπάγονται και διοικητικά απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Διέπεται από το συνοδικό σύστημα, δηλαδή οι αποφάσεις λαμβάνονται από όλους τους Μητροπολίτες σε σύνοδο κατά πλειοψηφία και προκαθημένη θεωρείται η Ιερά Σύνοδος με τιμητική απόδοση του τίτλου του προέδρου στον Αρχιεπίσκοπο. Ανώτατη Εκκλησιαστική Αρχή έχει την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας (Ι.Σ.Ι.), που συγκροτείται με Πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος και όλους τους εν ενεργεία Μητροπολίτες. Διαρκές διοικητικό όργανο, το οποίο αποφασίζει για τα τρέχοντα θέματα είναι η Διαρκής Ιερά Σύνοδος (Δ.Ι.Σ.)

Συμμετοχή λαϊκών

Μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά οι εγγεγραμμένοι στους ενοριακούς καταλόγους κάθε ενορίας εξέλεγαν με ψηφοφορία τους επιτρόπους (που σήμερα είναι γνωστοί ως «εκκλησιαστικοί σύμβουλοι») και τον εφημέριο της ενορίας τους, τον οποίο εν συνεχεία χειροτονούσε ο τοπικός επίσκοπος. Με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου οι εξουσίες αυτές περιήλθαν στα χέρια του κατά τόπους μητροπολίτη, που διορίζει τον εφημέριο της κάθε ενορίας και, με πρότασή του εφημέριου, τέσσερεις εκκλησιαστικούς συμβούλους που τον βοηθούν στο έργο του. Το σύστημα αυτό ισχύει ως σήμερα. Μία προσπάθεια επαναφοράς του ρόλου του αιρετού λαϊκού στοιχείου στη διοίκηση της Εκκλησίας της Ελλάδος από τον Αντώνη Τρίτση οδηγήθηκε σε αποτυχία.

Κοινωνική διακονία και φιλανθρωπία

Στο πλαίσιο της κοινωνικής διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και των κατά τόπους Ιερών Μητροπόλεων λειτουργούν στην Ελλάδα:

• Βρεφονηπιακοί-Παιδικοί σταθμοί (20)
• Γηροκομεία (86)
• Θεραπευτήρια Χρονίως Πασχόντων (12)
• Διάφορα Ιδρύματα (26)
• Ιδρύματα για Α.Μ.Ε.Α. (7)
• Κατασκηνώσεις (52)
• Ιδρύματα Νεότητος (30)
• Νοσοκομεία-Ιατρεία (9)
• Ξενώνες για φοιτητές, άπορους, άστεγους και κακοποιημένες γυναίκες
• Οικοτροφεία-Ορφανοτροφεία (41)
• Συσσίτια-Τράπεζες Αγάπης-Κοινωνικά Παντοπωλεία (186)
• Τράπεζες Αίματος (28)
• Οίκοι Τυφλών (1)
• Φοιτητικές Εστίες (13)
• Ιδρύματα Ψυχικής Υγείας (9)

Επίσης με μέριμνα της Εκκλησίας της Ελλάδος, της Αρχιεπισκοπής και των κατά τόπους Ιερών Μητροπόλεων λειτουργούν τα κάτωθι πρότυπα ιδρύματα:

• Καρέλλειο Πρότυπο Κέντρο Alzheimer (Αθήνα) στο Χαλάνδρι
• Ξενώνας Ασυνόδευτων Ανήλικων Προσφύγων «Εστία» στον Άγιο Δημήτριο Αττικής
• Οικοτροφείο «Επανένταξη», Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης στην Κυψέλη
• Κέντρο Στήριξης Οικογένειας (ΚΕ.Σ.Ο.)
• «ΔΗΜΗΤΡΕΙΟ» Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (ΚΔΑΠ) στον Ταύρο
• Κέντρο Γεροντολογίας και Προνοιακής Υποστήριξης Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών «Άγιος Πορφύριος». Σκοπός του Ιδρύματος είναι η προνοιακή υποστήριξη, η παροχή φροντίδας Υγείας και η αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer και συναφών παθήσεων για ηλικιωμένους και ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, καθώς και η ανάπτυξη επιστημονικής έρευνας. Λειτουργεί σε σύγχρονο κτιριακό συγκρότημα στο Δήλεσι Βοιωτίας δυναμικότητας 64 κλινών παρέχοντας βασικές προνοιακές υπηρεσίες όπως: φιλοξενία, εστίαση, δημιουργική απασχόληση, εργοθεραπεία, ψυχολογική υποστήριξη και προληπτική ιατρική, τόσο σε ηλικιωμένους και έχοντες ανάγκη συνανθρώπους που θα διαβιούν εντός (βασικό μοντέλο λειτουργίας) και εκτός του Κέντρου (μοντέλο ημερήσιας φροντίδας).
• Ίδρυμα Περιθάλψεως Ατόμων με Νοητική Στέρηση ή Σύνδρομο Down «Μαρία Κόκκορη» Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Λειτουργεί ως κοινοτικό σπίτι με τις διάφορες Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης και ως ημερήσιο εργαστήρι με το Κέντρο Ημέρας. Αποτελεί ένα σύγχρονο πλαίσιο ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης που παρέχει υπηρεσίες εξειδικευμένης θεραπευτικής υποστήριξης. Σε αυτό εξυπηρετούνται άτομα με νοητική υστέρηση και σύνδρομο Down. Οι εγκαταστάσεις του περιλαμβάνουν τις εξής δομές:
  • Στέγες υποστηριζόμενης Διαβίωσης «Μαρία Κόκκορη» στην Άνω Γλυφάδα.
  • «Ψαραύτειο» - Στέγη Υποστηριζόμενης Διαβίωσης του ιδρύματος «Μαρία Κόκκορη» στην Αγία Φιλοθέη Αμαρουσίου. Το κτήριο 600 τ.μ., δύο ορόφων με οκτώ ανεξάρτητα δωμάτια-διαμερίσματα, δύο κουζίνες, υπόγειο με αίθουσα δραστηριοτήτων και κήπο με πισίνα. Το κτήριο αποτέλεσε και αποτελεί τις μόνιμες κατοικίες των οκτώ ατόμων με νοητική υστέρηση.
  • Στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης «Αθανάσιος Μαρτίνος 1 & 2» στον Βαρνάβα Αττικής.
  • Στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης για άτομα με νοητική υστέρηση ή σύνδρομο Down στο κτήριο επί της Λεωφόρου Δεκελείας 34 στη Νέα Φιλαδέλφεια.
• Ξενώνας Ανακουφιστικής Φροντίδας, το πρώτο Hospice στην Ελλάδα για ασθενείς με καρκίνο, που λειτουργεί στα Σπάτα με μέριμνα της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας και Λαυρεωτικής.
• Κέντρο Περιβαλλοντικής Αγωγής και Ευαισθητοποίησης. Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Αγωγής και Ευαισθητοποίησης (Κ.Π.Α.Ε.), ιδρύθηκε από το Ίδρυμα Νεότητας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, με τη συνεργασία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, με σκοπό την πνευματική καλλιέργεια των νέων και την ευαισθητοποίηση τους στην περιβαλλοντική αγωγή μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες δράσεις, που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος μέσα από τις αρχές και τη διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος Μητροπόλεων της Εκκλησίας της Ελλάδος

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

• Συλλογή των Εγκυκλίων της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος - Από του 1833 μέχρι του 1901. Έκδοση Β΄
• Η Εκκλησία της Ελλάδος απ' αρχής μέχρι του 1934, έκδοση Γ΄ μεταγλωττισμένη - Παπαδόπουλος Χρυσόστομος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών
• Οι επεμβάσεις της Πολιτείας στην Εκκλησία - Μπούμης Παναγιώτης Καθηγητής
• Αι Συνοδικαί Εγκύκλιοι τόμος Γ: 1957-1967
• Αι Συνοδικαί Εγκύκλιοι τόμος Δ: 1968-1971
• Αι Συνοδικαί Εγκύκλιοι τόμος Ε: 1972-1981
• Αι Συνοδικαί Εγκύκλιοι τόμος ΣΤ: 1982-1995
• Εκκλησία και Έθνος εν τη Ορθοδοξία - Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου
• Η ορθόδοξος ταυτότης του ελληνικού έθνους - Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου
• Οικουμενικό Πατριαρχείο και Εκκλησία της Ελλάδος - Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιερόθεου Βλάχου
• Η ένωση της Εκκλησίας της Επτανήσου με την Εκκλησία της Ελλάδος, «Η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, 1864 – 2004», Πρακτικά επιστημονικού Συνεδρίου, Αθήνα 2005, τ. Α΄, σσ. 393-401 [Προδημοσίευση: Νομοκανονικά, τ/χ. 2 (2004), σελ. 11-21], Ιωάννη Κονιδάρη
• Ορθόδοξος Εκκλησία και ελληνική ανεξαρτησία 1821-1852, εκδ. Δόμος, 2005, Frazee, Charles A.
• Τσιρώνης, Θεοδόσης Αθ. (2010). Εκκλησία πολιτευόμενη: Ο πολιτικός λόγος και ρόλος της Εκκλησίας της Ελλάδος 1913-1941. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. 
• Ψαλλίδας, Γρηγόρης (2016). Συνεργασία και ανυπακοή: Η πολιτική της ηγεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος στην Κατοχή (1941-1944). Αθήνα: Εστία. 
• Ανδρεόπουλος, Χαράλαμπος (Χάρης) [2017]. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο Οίκος της Εκκλησίας της Ελλάδος (επίσημη ιστοσελίδα)