K wobsahej skočić

Esiw

Z Wikipedije

Esiw (wót łatyńskego esse = „byś“) jo pad we finougriskich rěcach, kótaryž staw wugroni.

W Nimšćinje wótpowědujo esiwoju cesto słowo „als“ we wobrotach kaž na pś. „als Lehrer“ ("ako wucabnik").

We finšćinje ma esiw kóńcowku -na resp. -nä, na pś. lapsena = „ako góle“. Kóńcowka jo w pluralu -ina/-inä/-eina,-einä. Kóńcowka se złožujo pó wokalnej harmoniji. Pśi słowach z stopjenjowej změnu (nimski Stufenwechsel) se „mócny“ stopjeń wužywa. Pśikłady:

  • kiss/-ana, kiss/-oina
  • koir/-ana, koir/-ina
  • lehm/-ä, lehm/-inä

Esiw se teke wjelgin cesto temporalnje wužywa, pśed drugim pśi wšednych dnjach, na pś.: Tulen perjantaina. = „Pśidu na pětku.“

W estnišćinje jo kóńcowka -na resp. w pluralu -tena abo -dena, na pś. müüjana = „ako pśedawaŕ“

W samišćinje ma esiw kóńcowku -n, pśi comž se mjaz singularom a pluralom njerozeznawa. W słowach z stopjenjowej změnu ma esiw samski stopjeń kaž nominatiw w singularje.

Pśikład: Son lea isidin dálus. = „Wón jo bur na dwórje.“ (pó słowach.: „ako bur“)

Hungoršćina znajo dwě formje esiwa [1] [2] [3]. Wobej formje stej we wobchadnej rěcy skerje rědkej a se normalnje jano w pisanej formje (literatura) namakatej.

Esiw-modal se ze sufiksom -ul abo -ül twóri. Wón jo pó słowach kaž pśirownujuce „wie“ abo „als“ rozměś. Pśikłady:

  • barátjául fogad = „ako pśijaśel akceptěrowaś“ (t.r., njemusy žeden pśijaśel byś)
  • fivérül szeret = „kaž bratša lubowaś“ (tež jolic wón to njejo)
  • kutyául érzi magát = „se cujo kaž pjas“ (lěcrownož wón wócywidnje žeden pjas njejo)
  • hajóul = „ako łoź“
  • például = „ako pśikład“

Esiw-formal se ze sufiksom -ként twóri. Wón wóznamjenijo w Nimšćinje tak wjele kaž „als“ (ako). Pśikłady:

  • tanárként dolgozik = „ako wucabnik źěłaś“ (t.r., wón jo w toś tom momenśe wucabnik)
  • orvosságként bevette = „ako medicinu jěźony“ (t.r. tak wjele kaž, wóna jo medicina)
  • elsőként = „ako prědny“
  1. Tamás Forgács, Ungarische Grammatik. 2. Aufl., Edition Praesens, Wien 2004, S. 170f
  2. Borbála Keszler (Hg.), Magyar Grammatika. Nemzetközi Tankönyvkiadó, Budapest 2000, b. 183ff
  3. Ferenc Kiefer (Hg.), Strukturális Magyar Nyelvtan. Bd. 3 Morfológia, Akadémiai Kiadó, Budapest 2000