Jens Christian Svabo

Jens Christian Svabo
Ganwyd	1746  Miðvágur
Bu farw	14 Chwefror 1824  Tórshavn
Dinasyddiaeth	Brenhiniaeth Denmarc
Galwedigaeth	arbenigwr mewn llên gwerin, ieithydd, llenor

Roedd Jens Christian Svabo (1746 - 14 Chwefror 1824) yn ieithydd, ysgolhaig ac ethnograffydd Ffaroaidd arloesol. Ganwyd Svabo ym Miðvágur, Vágar, Ynysoedd Ffaröe i weinidog, Hans Christophersen Svabonius, mab offeiriad o Mors yn Jutland, a'i wraig, Maria Samuelsdatter. Astudiodd Svabo hanes, cerddoriaeth a diwinyddiaeth ym Miðvágur ac yn ddiweddarach ym mhrifddinas yr ynysoedd, Tórshavn ym 1765. Cymerodd y prawf athronyddol ym Mhrifysgol Copenhagen ym 1767 ac astudiodd wyddoniaeth ac economeg. Dechreuodd weithiau ar ei eiriadur Ffaröeg, a pharhaodd i weithio arno ar hyd ei oes. Ym 1773 cyhoeddodd bapur economaidd bach "er budd y ffermwr Ffaroaidd" ac yn yr un flwyddyn cyflwynodd gynnig i'r llywodraeth ar gyfer arbrofion economaidd amrywiol yn Ynysoedd Ffaröe, a roddodd ysgogiad i'r llywodraeth weithredu nifer o fesurau i hyrwyddo busnes yn yr ynysoedd, yn enwedig amaethyddiaeth. Fodd bynnag, ni chyflawnodd yr ymdrechion diwygio hyn unrhyw ddealltwriaeth ymhlith y boblogaeth, ac felly roedd y cynnyrch yn brin. Bu'n astudio cerddoriaeth yno, yn enwedig y ffidil.

Ymweliadau â'r Ynysoedd

Ym 1781-82 teithiodd Svabo i Ynysoedd Ffaröe er mwyn llunio disgrifiad daearyddol ac economaidd o'r wlad. Ym 1783 cyflwynodd ei adroddiadau (7 chwarter cyfrol gyda lluniadau, a ddarganfuwyd yn Archifau Cenedlaethol Ynysoedd Ffaröe, Landsskjalasavnið), ond ni lwyddodd i'w hargraffu. Cyhoeddwyd rhan fach o'r gwaith diddorol hwn, sy'n cynnwys gwybodaeth fanwl am natur yr ynysoedd, ffordd o fyw y boblogaeth, ac ati, ar ganmlwyddiant ei farwolaeth (1924). Yn ystod ei arhosiad yn Ynysoedd Ffaro, dyblodd Svabo ei eirfa Ffaröeg a hefyd cafodd amser i recordio rhan sylweddol o’r hen gerddi Ffaröeg, a oedd tan hynny wedi byw cystal â dieisiau ar wefusau’r bobl.

Dychwelyd

Ym 1800, dychwelodd i Tórshavn a byw mewn tŷ o'r enw'r Pætursarstova: yn atig y cartref hwn y daethpwyd o hyd i lyfr o ganeuon a ysgrifennwyd gan Svabo ym 1928. Mae'r llawysgrif hon bellach yn rhan o gasgliad y Føroya Landsbókasavn (Llyfrgell Genedlaethol Ynysoedd Ffaröe).

Llên a Cherddoriaeth Werin

Mae gwaith Svabo fel cyfansoddwr caneuon yn haeddiannol ac yn wir, mae ei ganeuon yn dal i gael eu chwarae a'u recordio gan grwpiau sydd â diddordeb mewn cerddoriaeth Ffaröeg a Cheltaidd draddodiadol. Fodd bynnag, gwaith Svabo ar yr iaith Ffaröeg a'i thraddodiad o straeon gwerin llafar sydd wedi dwyn y sylw mwyaf iddo. Roedd teithiau Svabo o amgylch Vágar ac yn ddiweddarach yr ardaloedd o amgylch Tórshavn yn ddigymar ar eu hamser a'i ymdrechion i ysgrifennu chwedlau a chwedlau llafar oedd yr ysgogiad go iawn cyntaf i'r astudiaeth ddifrifol o hanes llafar Ffaroaidd. Ysgrifennodd hefyd eiriadur (wedi'i ailgyhoeddi yn y 1960au dan y teitl Dictionarium færoense. København: Munksgaard) a gweithiodd i safoni'r iaith ysgrifenedig Ffaröeg o ran sillafu a gramadeg i gyd-fynd â'r iaith lafar draddodiadol (gweler Om den færøske marsviin-fangst gan Svabo). Ei ymdrechion i archwilio tafodieithoedd gwahanol Ffaröeg (yn enwedig un ei frodor Vágar) oedd yr ymdrechion cyntaf yn y maes hwn o ieithyddiaeth ranbarthol Ffaröeg hefyd.

Gwaddol i'r Genhedlaeth Nesaf

Yn ogystal â'i waith addysgol, llwyddodd, trwy ei ddysgeidiaeth i ennyn diddordeb mewn iaith Ffaröeg ac atgofion gwerin Ffaroaidd ymhlith ei fyfyrwyr, y mae nifer ohonynt wedi bod ag arwyddocâd i fywyd deallusol Ynysoedd Ffaröe. Ond ei nai Venceslaus Ulricus Hammershaimb a recordiodd ac a barhaodd â'i waith.

Mae gan y Llyfrgell Genedlaethol (Føroya Landsbókasavn) nifer o eitemau ac arddangosion sy'n gysylltiedig â gyrfa amrywiol Svabo.

Llyfryddiaeth

• Christian Matras (ed.): Svabos færøske visehaandskrifter. Gyldendal, Copenhagen 1939, 535 pp. (Samfund til Udgivelse af Gammel Nordisk Litteratur; LIX) - "Svabo's Notes of the Faroese Culture"
  • Ders.: Svabos glossar til færøske visehaandskrifter. Copenhagen 1943. 85 pp. (Samfund til Udgivelse af Gammel Nordisk Litteratur; 60) - „Svabos Glossar zu den färöischen Volksweisen“
• Ders.: '[Dictionarium Færoense - færøsk-dansk-latinsk ordbog. Munksgaard, Copenhagen 1966–70, 2 vols. (Færoensia, Textus & investigationes, 7-8) - "Faroese Dictionary - Faroese-Danish-Latin Dictionary"
• Indberetninger fra en Reise i Færøe 1781 og 1782. C.A. Reitzels Boghandel, Copenhagen 1976, 497 pp. (ailargraffiad dinewid) - "Travel report from the Faroes 1781-1782"

Dolenni

• Føroya Landsbókasavn Archifwyd 2008-09-15 yn y Peiriant Wayback
• Jens Christian Svabo. stamps.fo