Neidio i'r cynnwys

Gwelltyn yfed

Oddi ar Wicipedia
Gwelltyn yfed
Mathcocktail garnish, utensil Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Sawl gwellt yfed onglog

Mae gwelltyn yfed yn aml ar lafar, ac mewn cyd-destun, gwelltyn neu o'r Saesneg strô, yn diwb ysgafn, sydd fel arfer wedi'i wneud o blastig, a ddefnyddir i sugno, ac yfed amlaf, hylif megis diod ysgafn. Gwneir rhai modelau o bambŵ yn Asia, i wrthsefyll y defnydd helaeth o blastig.

Fel rheol mae'n dod ar ffurf silindr, yn syth neu weithiau wedi'i groyw â cholfach acordion. Mae yna hefyd siapiau mwy mympwyol, gyda chromliniau a chyrlau.

Mae defnyddio gwellt i yfed sodas yn lleihau cyswllt y ddiod â'r dannedd, ac felly'n helpu i leihau'r risg o bydru dannedd.[1]

Yn yr Undeb Ewropeaidd, pan fydd yn cael ei werthu gyda diod i'w gymryd i ffwrdd, mae'r gwellt yn cael ei ystyried yn becynnu (cyfarwyddeb Ewropeaidd 94/62 / EC nawr 2004/12) ac yn ddarostyngedig i'r cyfraniad "Green Dot". Mae hyn yn wir, er enghraifft, gyda'r holl welltiau mewn bag bach yn sownd ar ochr y briciau diod bach. Mae ymgais gan Senedd Cymru i leihau'r defnydd o wellt yfed plastig.

Hanes

[golygu | golygu cod]
Tongba, diod o Nepal, gyda'i welltyn
Merch fach yn yfed trwy welltyn

Yn ôl Horst Dornbusch, dyfeisiwyd y gwellt cyntaf gan y Swmeriaid yn y 4ydd mileniwm CC. OC, i yfed cwrw.[2] Sêl yn dyddio o tua 3100 CC. Yn wir darganfuwyd OC ar safle hen ddinas Swmeriaidd Ur; mae'n cynrychioli dau ddyn sy'n defnyddio gwelltyn i yfed cwrw sydd wedi'i gynnwys mewn jwg. Roedd gwellt y dosbarthiadau uwch wedi'u gwneud o aur a lapis lazuli, fel yr un a ddarganfuwyd ym meddrod Puabi.

Mae'r ffordd hon o yfed yn dal i gael ei defnyddio gan rai grwpiau ethnig heddiw, er mwyn yfed eu cwrw traddodiadol. Mae Berlinwyr hefyd yn parhau i flasu eu cwrw Berliner Weiße trwy welltyn.

Patentodd yr Americanwr, Marvin C. Stone, y gwelltyn yfed modern, 8 1/2 modfedd o hyd[3] a'i wneud o bapur, ym 1888, i fynd i'r afael â diffygion y gwellt glaswellt rhyg.[4] Daeth ar y syniad wrth yfed sudd mintys ar ddiwrnod poeth yn Washington, DC;[5] roedd blas y gwellt glaswellt rhyg yn cymysgu â'r ddiod ac yn rhoi blas glaswelltog iddo, a ddaeth o hyd iddo anfoddhaol.[6] Clwyfodd bapur o amgylch pensil i wneud tiwb tenau, llithro'r pensil allan o un pen, a rhoi glud rhwng y stribedi.[6] Yn ddiweddarach, fe wnaeth ei fireinio trwy adeiladu peiriant a fyddai’n cotio tu allan y papur â chwyr i’w ddal gyda’i gilydd, felly ni fyddai’r glud yn hydoddi mewn bourbon

Swyddogaethol

[golygu | golygu cod]

Yn wag ac yn agored ar y ddau ben, mae'r gwellt wedi'i lenwi ag aer. Os yw'n socian mewn hylif, mae'r sugno yn y pen arall yn tynnu'r holl aer ynddo yn gyntaf, cyn sugno'r hylif ei hun. Dyma pam y dylai diamedr gwelltyn fod yn ddigon bach fel y gall ysgyfaint y defnyddiwr storio'r aer ynddo yn ystod yr ychydig eiliadau pan fydd yn yfed yr hylif.

Defnyddiau eraill

[golygu | golygu cod]

Gellir defnyddio gwellt hefyd i anadlu aer. Yn yr achos hwn, mae'n troi'n beipen chwythu a gall anfon taflegrau wedi'u gosod ar ddiwedd y gwellt, neu hyd yn oed y deunydd pacio unigol sy'n amgylchynu rhai gwellt. Mae pwysau'r aer sy'n cael ei chwythu gan y person yn diarddel y gwrthrych.

Gwneuthurwr

[golygu | golygu cod]

Y cwmni blaenllaw ym maes cynhyrchu gwellt yw'r cwmni Ffrengig Be, a grëwyd ym 1832, ac sy'n cynhyrchu mwy na 6 biliwn o welltiau'r flwyddyn. Mae'r mwyafrif o'r gwneuthurwyr eraill yn Asia.

Effaith amgylcheddol

[golygu | golygu cod]

Offeryn ymarferol yw gwellt, ond mae'r llygredd y mae'n ei achosi yn enfawr. Dim ond am 20 munud ar gyfartaledd [7] y defnyddir yr affeithiwr gwydr tafladwy hwn. Oherwydd ei faint bach, gwellt yw un o'r gwrthrychau plastig sydd i'w cael leiaf mewn caniau sbwriel.[8] Mae'r gwastraff hwn yn un o'r 10 math mwyaf cyffredin o wastraff a geir ar arfordiroedd morol. Yn wir, mae'r offer hwn yn ysgafn iawn, mae i'w gael felly ym myd natur, fel yn y cefnforoedd, lle mae'n cymryd sawl mil o flynyddoedd cyn diflannu'n llwyr. Mae'r gwasgariad hwn mewn natur yn achosi perygl gwirioneddol i anifeiliaid sy'n gallu amlyncu un ohonynt yn hawdd.

Yn ogystal, hyd yn oed os rhoddir y gwellt yn y biniau cywir, maent yn aml yn rhy fach i'w hailgylchu ac felly maent yn pasio trwy'r peiriannau.6, mae gwahanol gymdeithasau'n ymgyrchu i ddileu'r cynnyrch ac mae'r Senedd wedi pleidleisio erbyn 2021 yn Ffrainc, dylai gwellt plastig ddiflannu o arwynebau masnachol a chael ei wahardd. I ddisodli hyn, dylai ymddangos bod siwgr, dur gwrthstaen neu welltiau bambŵ yn cyfyngu ar ddifrod i'r amgylchedd7.

Yn 2010, roedd y 10 allyrrydd mwyaf o lygredd plastig cefnforol (gan gynnwys gwellt plastig), o'r mwyaf i'r lleiaf, yn Tsieina, Indonesia, Philippines, Fietnam, Sri Lanka, Gwlad Thai, yr Aifft, Malaysia, Nigeria, a Bangladesh.[9]

Mae cynhyrchu gwellt yfed plastig yn cyfrannu ychydig at y defnydd o betroliwm, ac mae'r gwellt a ddefnyddir yn dod yn rhan fach o lygredd plastig byd-eang wrth eu taflu, y rhan fwyaf ar ôl un defnydd.[10]

Roedd y ddelwedd o welltyn plastig a ddadleolwyd i ffroen crwban môr a ymledodd yn gyflym ar draws pob math o gyfryngau hefyd yn sbarduno drychiad ymwybyddiaeth ynghylch perygl posibl gwellt plastig ar gyfer bywyd morol. [25] Mae'r gwyddonydd a uwchlwythodd y fideo yn nodi mai tyniad emosiynol y ddelweddaeth, yn hytrach nag arwyddocâd y gwellt plastig ei hun yn y llanast plastig, a barodd wylwyr mor uchel.[11]

Effaith Amgylcheddol

[golygu | golygu cod]

Mae un grŵp eiriolaeth gwrth-wellt wedi amcangyfrif bod tua 500 miliwn o welltiau yn cael eu defnyddio bob dydd yn yr Unol Daleithiau yn unig - 1.6 gwellt y pen ar gyfartaledd bob dydd.[12] Beirniadwyd yr ystadegyn hwn fel un anghywir, oherwydd cafodd ei amcangyfrif gan Milo Cress, a oedd yn 9 oed ar y pryd, ar ôl cynnal arolwg o wneuthurwyr gwellt. [13] Dyfynnwyd y ffigur hwn yn eang gan sefydliadau newyddion mawr.[14] Amcangyfrifodd y cwmni ymchwil marchnad Freedonia Group mai'r nifer oedd 390 miliwn. [53] Amcangyfrifodd cwmni ymchwil marchnad arall Technomic fod y nifer yn 170 miliwn, er bod y nifer hwn yn eithrio rhai mathau o welltiau.[14]

Roedd gwellt plastig yn gyfanswm o 5–7.5% o'r holl wastraff a gasglwyd o draethau yn ystod Digwyddiad Glanhau Rhyngwladol 2017, a gynhaliwyd gan Ocean Guardvancy, gan ei wneud yn ffynhonnell halogiad fach, ond eto'n cael ei ystyried yn hawdd ei osgoi. [25] Yn gyfan gwbl, maent yn 0.022% o'r gwastraff plastig sy'n cael ei ollwng i gefnforoedd.[15]

Ymgyrchu Gwrth-Gwellt Plastig yng Nghymru

[golygu | golygu cod]

Fel sawl gwlad ar draws y byd, mae gan Gymru leisiau sy'n galw am wahardd a pheidio defnyddio gwellt yfed plastig. Anogir pobl i beidio prynu gwellt plastig gan grwpiau fel 'Moroedd Gwyllt Cymru'.[16] Mae mudiad fel Meic yn galw am 'Gwrthod y Gwelltyn' ac yn awgrymu wrth bobl sut mae defnyddio llai o blastig.[17] Bu i Senedd Cymru drafod gwahardd gwellt plastig yn 2020 a chafwyd ymchwil ar y pwnc.[18] Bu hefyd trafodaeth ar wastraff plastig gan aelodau Senedd Ieuenctid Cymru yn 2019.[19] Yng Ngorffennaf 2020 lansiodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad ar ei chynlluniau i wahardd plastig sy'n gallu cael eu defnyddio unwaith yn unig.[20]

Effeithiau yfed alcohol gyda Gwelltyn

[golygu | golygu cod]

Gwelir yfwyr, yn enwedig pobl ifainc, yn yfed diodydd, yn aml coctêl ond hefyd cwrw a gwirod neu win drwy welltyn. Mae rhagdybiaeth ddi-sail y bydd yfed diod alcoholig trwy welltyn yn gwneud i'r yfwr feddwi'n gyflymach. Mae'n debyg bod dau reswm am hyn: Ar y naill law, mae'r ddiod yn cael ei chludo trwy'r geg mewn sipiau bychain trwy'r gwelltyn yfed, fel y gall rhan fwy o'r alcohol fynd i'r gwaed trwy'r mwcosa yn y geg. Ar y llaw arall, mae alcohol yn cael ei ddadelfennu i raddau yn y stumog gan yr ensym alcohol dehydrogenase. Fodd bynnag, ni all y broses ddiraddio hon weithio i'r alcohol sy'n mynd yn uniongyrchol i'r gwaed trwy'r mwcosa yn y geg.[21] Mae trydydd rhagdybiaeth yn honni bod mwy o anweddau alcohol yn cael eu hanadlu â gwellt a'u hamsugno'n gyflymach trwy'r ysgyfaint. Does dim sicrwydd i un o'r theorïau yma, er, efallai gellid dadlau bod yfed alcohol drwy welltyn yn golygu bod yr yfwr yn yfed yn amlach ac felly'n meddwi yn gynt.[22]

Amrywiadau

[golygu | golygu cod]
Bombille ar gyfer yfed mate

Caiff y pen gyda'r rhidyll ei drochi yn y ddiod, sy'n fath o de, gan sicrhau bod yr yfwr yn mwynhau'r maté heb lyncu brigau'r glaswellt sydd wedi trwytho yn y dŵr berw.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ http://www.webmd.com/news/20050617/sipping-soda-through-straw-cut-cavities
  2. ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2006-05-03. Cyrchwyd 2021-11-28.
  3. ↑ B.V, Tembo Paper. "A History of Paper Straws". Tembo Paper.
  4. ↑ US 375962, Nodyn:Citation/authors, "Artificial straw", issued 1888 
  5. ↑ Hollander, Catherine. "A Brief History of the Straw". bonappetit.com. Cyrchwyd 6 August 2018.
  6. ↑ 6.0 6.1 Thompson, Derek (22 November 2011). "The Amazing History and the Strange Invention of the Bendy Straw". The Atlantic.
  7. ↑ https://www.lexpress.fr/actualite/societe/environnement/pailles-et-touillettes-interdites-dans-l-ue-d-ici-2021_2054166.html
  8. ↑ https://www.nationalgeographic.fr/environnement/la-guerre-des-pailles-la-lutte-pour-debarrasser-les-oceans-du-plastique
  9. ↑ Jambeck, Jenna R.; Geyer, Roland; Wilcox, Chris (12 February 2015). "Plastic waste inputs from land into the ocean". Science 347 (6223): 768–71. Bibcode 2015Sci...347..768J. doi:10.1126/science.1260352. PMID 25678662. https://www.iswa.org/fileadmin/user_upload/Calendar_2011_03_AMERICANA/Science-2015-Jambeck-768-71__2_.pdf. Adalwyd 28 August 2018.
  10. ↑ "Types of Plastic - A Complete Plastic Numbers Guide". YesStraws (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-05-13.
  11. ↑ Figgener, Christine (November 2018). "What I learnt pulling a straw out of a turtle's nose" (yn en). Nature 563 (7730): 157. Bibcode 2018Natur.563..157F. doi:10.1038/d41586-018-07287-z. ISSN 0028-0836. PMID 30401858.
  12. ↑ "Straw Wars: The Fight to Rid the Oceans of Discarded Plastic". National Geographic News. 12 April 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 June 2017. Cyrchwyd 18 July 2017.
  13. ↑ Americans Throw Out Millions Of Plastic Straws Daily. Here's What's Being Done About It
  14. ↑ 14.0 14.1 Chokshi, Niraj (2018-07-19). "How a 9-Year-Old Boy's Statistic Shaped a Debate on Straws". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 2021-08-07.
  15. ↑ "Science Says: Amount of straws, plastic pollution is huge". phys.org (yn Saesneg). Cyrchwyd 6 December 2018. straws add up to only about 2,000 tons of the nearly 9 million tons of plastic waste that yearly hits the waters
  16. ↑ https://twitter.com/wildseaswalescy/status/1074319517193523201
  17. ↑ https://www.meiccymru.org/cym/cyngor-ar-sut-i-leihau-dy-ddefnydd-o-blastig/
  18. ↑ https://llyw.cymru/sites/default/files/statistics-and-research/2020-05/effeithiau-gwaharddiad-neu-gyfyngiadau-ar-gerthu-eitemau-sydd-yng-nghyfarwyddeb-plastigau-untro-yr-ue.pdf
  19. ↑ https://www.youtube.com/watch?v=mnKSEUbQhPk
  20. ↑ https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/53584716
  21. ↑ https://www.zeit.de/stimmts/1997/1997_52_stimmts?
  22. ↑ https://www.gentside.co.uk/alcohol/does-drinking-through-a-straw-get-you-drunk-faster_art6760.html

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Gwelltyn_yfed&oldid=12563229"