Gwefus

Gwefus
Enghraifft o'r canlynol	dosbarth o endidau anatomegol
Math	rhan o geg, endid anatomegol arbennig
Rhan o	organ lleferydd
Yn cynnwys	gwefus isaf, gwefus uchaf
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Plygion cnodiog yn ffurfio ymylon uchaf ac isaf y geg ddynol yw gwefusau (unigol: gwefus) sydd wedi'u lleoli ar yr wyneb, o gwmpas agorfa y geg ac o flaen y dannedd. Maent yn ddarnau hyblyg, symudol ac yn rhan hanfodol o yfed, siarad a chusanu. Oddi mewn i'r wefus, ceir haen denau o groen, gwaed, cyhyrau a nerfau. Gelwir gwefus yr anifail yn wefl.

Stwythur

Gelwir y wefus uchaf yn Lladin yn labium superius oris a'r wefus isaf yn labium inferius oris.^[1]^[2] Gelwir ymyl y wefus yn ‘ymyl fermiliwn’ neu'n ‘fwa Ciwpid’ mewn sawl iaith, sy'n cysylltu'r gwefusau gyda serch.^[3]^[4]^[5] Procheilon neu'n tuberculum labii superioris yw rhan canol y wefus uchaf, neu ‘twbercwl gwefusol’.^[6] Mae'r rhan canol un, sy'n pannwl fertigol, yn cael ei alw'n ‘ffiltrwm’.^[7]

Mae croen y gwefusau'n denau o'i gymharu â chroen yr wyneb, ac fe'i gwnaed o 3 - 5 haen o gelloedd yn hytrach na hyd at 16 haen fel y ceir ar y wyneb ddynol. Ymddengys y gwythiennau cochion drwy groen y gwefusau, sy'n rhoi iddynt eu lliw. Goleuaf yw croen yr wyneb, cochaf yw'r gwefusau gan fod ynddynt lai o felanin. Y wefus yw'r rhan honno sy'n ffin rhwng croen allanol y corff a philen fwcaidd mewnol y corff.

Ni cheir blew ar groen y gwefusau na chwarennau chwys ychwaith. Oherwydd hyn, nid ydynt yn cael eu hamddiffyn gan haenau o olew a chwys - sy'n hanfodol i gadw'r croen wedi'i iro, yn llyfn, i wrthsefyll pathogenau ac i reoli tymheredd. Canylyniad y diffyg hwn yw fod y gwefusau'n sychu ac yn cracio'n hawdd.

Rhannau nwydus

Oherwydd y nifer fawr o nerfau, mae'r gwefusau'n sensitif i deimlad ac yn cael eu edfnyddio i gusannu ac fel arfer, ceir teimlad braf o wneud hynny. Y mwyaf o estrogen sydd gan merch yn ei chorff, y mwyaf yw ei llygaid a'i gwefusau, a chyfrifir hyn yn atyniadol gan ei fod yn ei gwneud yn fwy benywaidd. Oherwydd hyn, ac er mwyn denu cymar neu wneud ei hun yn fwy rhywiol, mae merch yn eu chwyddo (o ran maint a lliw) gyda minlliw.

Defnyddir y gwefusau i sugno er mwyn rhoi pleser ac er mwyn yfed; maent yn angenrheidiol i fabi sugno teth ei fam.

Geirdarddiad

Ymddengys y gair mewn Cernyweg a Llydaweg fel gweus a gweuz ac mae'n tarddu o'r Frythoneg *webussu, yr ail elfen fel yn y gair bus ‘gwefus’ yng Ngaeleg yr Alban a busóc ‘cusan’ yn Hen Wyddeleg.^[8] Ymddengys am y tro cyntaf mewn Cymraeg ysgrifenedig yn y Llyfr Du o'r Waun: 'ar deuegat... ar duygueus' a thua'r un cyfnod ym Mrut Dingestow: 'y rei a werynant gvywon weussoed'.

Mewn llenyddiaeth

Canodd Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan (c.1485-1553):

Gwefusau fel mannau mêl,

Gwrid brig y cerrig cwrel.

Galeri

Y rhydwelïau coronaidd ayb.
Gwefusau toredig
Gwefus fylchog (neu adwyog)
Y Gusan, gan Francesco Hayez, 1859
Balm gwefus
Minlliw ar wefusau merch
Tlysau gwefus
Dwy ferch gyda'u gwefusau wedi eu torri i ffwrdd yn Wganda gan 'Wrthryfelwyr yr Arglwydd' yn y 2000au.

Dwy ferch gyda'u gwefusau wedi eu torri i ffwrdd yn Wganda gan 'Wrthryfelwyr yr Arglwydd' yn y 2000au.
Glaslances gyda gwefusau pletiog
Bwa Ciwpid
Cusan Dyn Dall gan Menna Elfyn