Neidio i'r cynnwys

Conffiwsiaeth

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
(Ailgyfeiriad o Conffwsiaeth)
Conffiwsiaeth
Enghraifft o'r canlynolmudiad athronyddol, crefydd Edit this on Wikidata
MathEastern philosophy Edit this on Wikidata
Yn cynnwysConffiwsiaeth yn Japan, Conffiwsiaeth yn Indonesia, Conffiwsiaeth Newydd, Conffiwsiaeth yn Corea, Three virtues of Confucianism, Three Essentials and Five Virtues Edit this on Wikidata
SylfaenyddConffiwsiws Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Teml Gonffiwsiaidd yn Wuwei, Tsieina

Athroniaeth a ddatblygwyd yn Tsieina o ddysgeidiaeth Conffiwsiws (551 CC – 479 CC yw Conffiwsiaeth. Nid yw'n grefydd yn yr un ystyr a chrefyddau fel Cristionogaeth neu Islam; mae ei phrif bwyslais ar foesoldeb a chysylltiadau cymdeithasol. Trwy ddiwyllio'r unigolyn gellir diwyllio llywodraethau, a byddai esiampl dda y llywodraethwr yn dylanwadu ar y bobl gyffredin. Er hynny, bu tuedd i ddwyfoli Conffiwsiws ar ôl ei farwolaeth. Datblygwyd yr athroniaeth ymhellach gan ddisgyblion Conffiwsiws megis Mo Ti a Mensiws.

Yn ystod cyfnod Brenhinllin Han yn Tsieina, dewisodd yr Ymerawdwr Wu Gonffiwsiaeth fel yr athroniaeth oedd i lywodraethu'r wladwriaeth. Collodd Conffiwsiaeth rywfaint o ddylanwad yng nghyfnod Brenhinllin Tang, ond parhaodd yn elfen bwysig iawn ym mywyd Tsieina am dros 2,000 o flynyddoedd. Dioddefodd yn ystod y Chwyldro Diwylliannol dan Mao Tse Tung, ond ers hynny mae diddordeb ynddi wedi dechrau cynyddu eto yn Tsieina.

Dylanwadodd Conffiwsiaeth ar ddiwylliant Tsieina, Taiwan, Japan, Corea a Fietnam.

Teml Conffiwsiws o Jiangyin, Wuxi, Jiangsu. Mae'n deml o fath wénmiào (文庙), hynny yw, teml lle mae Conffiwsiws yn cael ei addoli fel Wéndì, "Duw Diwylliant" (文帝).

Roedd Confucius yn ystyried ei hun yn drosglwyddydd gwerthoedd diwylliannol a etifeddwyd o'r Xia (tua 2070–1600 CC), y Shang (tua 1600–1046 CC) a Brenhinllin Zhou (tua 1046–256 CC).[1][2] Ataliwyd Conffiwsiaeth yn ystod Brenhinllin Qin (221–206 BCE), ond goroesodd. Yn ystod Brenhinllin Han (206 BCE-220 CE), roedd dulliau Conffiwsiaidd yn ymylu ar y "proto-Taoist" Huang-Lao fel yr ideoleg swyddogol, tra bod yr ymerawdwyr yn cymysgu â thechnegau realaidd Cyfreitheg.[3]

Dechreuodd adfywiad Conffiwsaidd yn ystod Brenhinllyn Tang (618-907 CE) ac yng nghyfnod y Tang hwyr, datblygodd Conffiwsiaeth mewn ymateb i Fwdhaeth a Taoaeth ac fe'i hailfformiwleiddiwyd fel Neo-Conffiwsiaeth. Mabwysiadwyd y ffurf adfywiedig hon fel sylfaen yr arholiadau imperialaidd ac athroniaeth graidd y dosbarth swyddogol ysgolhaig ym Mrenhinllyn Song (960–1297). Roedd diddymu'r system arholi ym 1905 yn nodi diwedd Conffiwsiaeth swyddogol. Roedd deallusion y Mudiad Diwylliant Newydd ar ddechrau'r 20g yn beio Conffiwsiaeth am wendidau Tsieina. Buont yn chwilio am athrawiaethau newydd i ddisodli dysgeidiaeth Conffiwsaidd; mae rhai o'r ideolegau newydd hyn yn cynnwys "Tair Egwyddor y Bobl" gyda sefydlu Gweriniaeth Tsieina (1912–1949), ac yna Maoaeth o dan Weriniaeth Pobl Tsieina. Ar ddiwedd yr 20g, mae moeseg-gwaith Conffiwsiaidd yn cael y clod am dwf yn economi Dwyrain Asia.[3]

Gyda phwyslais arbennig ar bwysigrwydd y teulu a chytgord cymdeithasol, yn hytrach nag ar ffynhonnell arallfydol o werthoedd ysbrydol,[4] mae craidd Conffiwsiaeth yn gryf o fewn ddyneiddiaeth.[5] Yn ôl cysyniad Herbert Fingarette o Gonffiwsiaeth, fel system athronyddol sy'n ystyried bod "y seciwlar yn sanctaidd",[6] Credir bod Conffiwsiaeth yn mynd y tu hwnt i'r ddeuoliaeth rhwng crefydd a dyneiddiaeth, gan ystyried gweithgareddau cyffredin bywyd dynol - ac yn enwedig perthynas pobol - fel amlygiad o'r sanctaidd,[7] oherwydd eu bod yn fynegiant o natur foesol dynoliaeth (xìng性), a angorwyd (yn drosgynnol) yn y Nefoedd (Tiān天).[8]Er bod gan Tiān rai nodweddion sy'n gorgyffwrdd â'r categori o dduw, mae'n egwyddor absoliwt amhersonol yn bennaf, fel y Dào (道) neu'r Brahman. Mae Conffiwsiaeth yn canolbwyntio ar y drefn ymarferol a roddir gan ymwybyddiaeth fyd-eang hon o'r Tiān. Dewisir Litwrgi Conffiwsiaeth i addoli'r duwiau mewn temlau Tsieineaidd cyhoeddus a hynafol ar rai achlysuron, gan grwpiau crefyddol Conffiwsaidd ac ar gyfer defodau crefyddol sifil, yn hytrach na defod boblogaidd Taoist.[9]

Mae Conffiwsiaeth yn dibynnu ar y gred bod bodau dynol yn sylfaenol dda, ac yn hawdd mynd atynt, yn fyrfyfyr, ac yn berffaith trwy ymdrech bersonol a chymunedol, yn enwedig drwy hunan-wella a hunan-greu. Gellir dweud fod y meddwl Conffiwsiaidd yn canolbwyntio ar ddatblygu rhinweddau da mewn byd sydd wedi'i drefnu'n foesol. Mae rhai o arferion (a chysyniadau) moesegol Conffiwsiaeth yn cynnwys rén, yì, a lǐ, a zhì. Hanfod y bod dynol sy'n ymddangos fel tosturi Rén (仁, 'daioni' neu 'ddynoliaeth'. Mae'n ffurf-rhinweddol o'r Nefoedd.[10] Yì (义;義) yw cynnal cyfiawnder a'r tueddiad moesol i wneud daioni. System o normau defodol a phriodoldeb yw Lǐ (礼;禮) sy'n penderfynu sut y dylai person weithredu'n iawn mewn bywyd bob dydd, yng nghytgord â chyfraith y Nefoedd. Zhì (智) yw'r gallu i weld beth sy'n iawn ac yn deg, neu'r gwrthwyneb, yn yr ymddygiad a arddangosir gan eraill. Mae Conffiwsiaeth yn dal un mewn dirmyg, naill ai'n oddefol neu'n weithredol, am fethu â chynnal gwerthoedd moesol cardinal rén ac yì.

Yn draddodiadol, mae Conffiwsiaeth yn ddylanwad cryf ar ddiwylliannau a gwledydd yn Nwyrain Asia, gan gynnwys Tsieina, Taiwan, Korea, Japan a Fietnam, yn ogystal â thiriogaethau eraill lle setlodd pobl Tsieineaidd Han, fel Singapôr. Heddiw, cydnabyddir iddo lunio cymdeithasau Dwyrain Asia a chymunedau Tsieineaidd tramor, ac i ryw raddau, rhannau eraill o Asia hefyd.[11][12] Yn ystod 2000-20, bu sôn am "Ddiwygiad Conffiwsaidd" yn y gymuned academaidd ac ysgolheigaidd,[13][14] a bu toreth ar lawr gwlad o wahanol fathau o eglwysi Conffiwsaidd amrywiol.[15] Ddiwedd 2015 sefydlwyd llawer o eglwysi cenedlaethol (Tsieineeg syml: 孔圣会; Tsieineeg draddodiadol: 孔聖會; pinyin: Kǒngshènghuì) yn Tsieina ac unwyd nifer o gynulleidfaoedd Conffiwsiaidd gyda sefydliadau cymdeithas sifil.

Terminoleg

[golygu | golygu cod]

A siarad yn fanwl, nid oes unrhyw derm yn Tsieinëeg sy'n cyfateb yn uniongyrchol i "Conffiwsiaeth". Yn yr iaith Tsieineaidd, mae gan y cymeriad rú 儒 ystyr "ysgolheigaidd" neu "ddysgedig" yn gyffredinol yn y gorffennol a'r presennol i gyfeirio at bethau sy'n gysylltiedig â Chonffiwsiaeth. Roedd gan y cymeriad rú yn Tsieina hynafol ystyron amrywiol. Mae rhai enghreifftiau'n cynnwys "dofi", "mowldio", "addysgu", "mireinio".[16]: 190–197 Defnyddir sawl term gwahanol, rhai ohonynt â tharddiad modern, mewn gwahanol sefyllfaoedd i fynegi gwahanol agweddau ar Gonffiwsiaeth, gan gynnwys:

  • 儒家; Rújiā – "ru ysgol o feddwl";
  • 儒教; Rújiào – "ru crefydd" o ran athrawiaeth "ru";
  • 儒学; 儒學; Rúxué – "Ruoleg" neu "ru addysg";
  • 孔教; Kǒngjiào – "Athrawiaeth Conffiwsiaeth";
  • 孔家店; Kǒngjiādiàn – "Busnes Teuluol Kong", term a ddefnyddir o fewn Mudiad Diwylliant Newydd a'r Chwyldro Diwylliannol.

Mae tri ohonyn nhw'n defnyddio rú ond nid yw'r enwau hyn yn defnyddio'r enw "Confucius" o gwbl, ond yn hytrach maent yn canolbwyntio ar ddelfrydau'r dyn Conffiwsiws. Oherwydd hyn, mae rhai ysgolheigion modern wedi osgoi defnyddio'r term "Conffiwsiaeth", ac wedi ffafrio bathiadau newydd, "Ru-iaeth" a "Ru-ydd" yn eu lle. Dadleua Robert Eno fod y term wedi cael yn "faich ... gyda'r amwysedd a'r cysylltiadau traddodiadol amherthnasol". Mae Ruiaeth, fel y dywed, yn fwy ffyddlon i'r enw Tsieineaidd gwreiddiol am y grefydd.[16]: 7 

Athrawiaethau

[golygu | golygu cod]

Damcaniaeth a diwinyddiaeth

[golygu | golygu cod]
Fersiwn Brenhinllin Zhou o'r grapheme ar gyfer Tiān, yn cynrychioli dyn â phen wedi'i lywio gan bolyn nefol[17]

Mae Conffiwsiaeth yn troi o gwmpas undod yr unigolyn ei hun a Duw'r Nefoedd (Tiān天), neu o gwmpas y berthynas rhwng y ddynoliaeth a'r Nefoedd.[18][10] Egwyddor y Nefoedd (Lǐ理neu Dào道), yw trefn y greadigaeth a ffynhonnell awdurdod dwyfol, sy'n fynachaidd ei strwythur.[10] Gall unigolion ddod yn un â'r Nefoedd trwy fyfyrio ar drefn o'r fath.[10] Gellir ymestyn y trawsnewidiad hwn o'r hunan i'r teulu a'r gymdeithas i greu cymuned gytûn.[10] Astudiodd Joël Thoraval Conffiwsiaeth fel crefydd sifil ymledol yn Tsieina gyfoes, gan ddarganfod ei bod yn mynegi ei hun yn addoliad eang pum endid cosmolegol: Nefoedd a Daear (Di 地), y sofran neu'r llywodraeth (jūn 君), hynafiaid (qīn 親) a meistri (sh ī師).[19]

Yn ôl yr ysgolhaig Stephan Feuchtwang, mewn cosmoleg Tsieineaidd, a rennir gan holl grefyddau Tsieineaidd, "mae'r bydysawd yn creu ei hun allan o anhrefn sylfaenol egni materol" (hundun 混沌 a qi 氣), gan drefnu trwy bolaredd in ac iang sy'n nodweddu unrhyw beth ac unrhyw fywyd. Mae'r greadigaeth felly'n orchymyn parhaus; nid yw'n creatio ex nihilo (Lladin: creadigaeth allan o ddim). "in ac iang yw'r anweledig a'r gweladwy, y derbyn a'r rhoi, y di-siâp a'r hyn a siapwyd; maent yn nodweddu'r cylch blynyddol (gaeaf a haf), y dirwedd (cysgod a goleuni), y rhywiau (benywaidd a gwrywaidd), a hyd yn oed hanes cymdeithasol-wleidyddol (anhrefn a threfn). Mae Conffiwsiaeth yn ymwneud â dod o hyd i "ffyrdd canol" rhwng in ac iang ym mhob cyfluniad newydd yn y byd. [20]

Tiān a'r duwiau

[golygu | golygu cod]
Fel symbolau eraill fel y sauwastika,[17] wàn卍("popeth") yn Tsieineaidd, y Mesopotamaidd 𒀭 Dingir / An ("Nefoedd"),[21] a hefyd y Tsieineaidd 巫 wū ("shaman"; yn sgript Shang a gynrychiolir gan y croes nerthol ☩),[17] mae Tiān yn cyfeirio at begwn 北極 y gogledd (北極Běijí), colyn a naid yr awyr gyda'i chytserau troell.[17] Dyma gynrychiolaeth fras o'r Tiānmén 天門 ("Porth y Nefoedd")[22] neu Tiānshū天樞 ("Pivot of Heaven")[23] fel pegwn nefol y gogledd, gyda α Ursae Minoris fel seren y gogledd, gyda'r cytserau car-rhyfel troellog ym mhedwar cam amser. Yn ôl damcaniaethau Reza Assasi, gall y wan nid yn unig gael ei chanoli yn y pegwn presesiadol cyfredol yn α Ursae Minoris, ond hefyd yn agos iawn at begwn ecliptig y gogledd os yw Draco (Tiānlóng 天龙) yn cael ei genhedlu fel un o'i ddau belydr.[24][25]

Un o brif gysyniadau yn Tsieina yw Tiān (天), ac mae'n gwbwl allweddol yn y meddwl Tsieineaidd; mae'n cyfeirio at:

  • Dduw'r Nefoedd,
  • pegwn y gogledd yn yr awyr a'i sêr troell,[17]
  • natur ddaearol a'i deddfau sy'n dod o'r Nefoedd,
  • "Nefoedd a'r Ddaear" (hynny yw, "pob peth"), ac
  • i'r galluoedd grymus sydd y tu hwnt i reolaeth ddynol.[26][27]

Defnyddiodd Conffiwsiws y term mewn ffordd gyfriniol.[28] Ysgrifennodd yn yr Analectau (7.23) bod Tian wedi rhoi bywyd iddo, a bod Tian yn gwylio ac yn barnu (6.28; 9.12). Yn 9.5 dywed Confucius y gallai rhywun wybod symudiadau'r Tian, ac mae hyn yn rhoi'r ymdeimlad o fod yn rhan arbennig o'r bydysawd. Yn 17.19 dywed Conffiwsiws fod Tian wedi siarad ag ef, er nad mewn geiriau. Mae'r ysgolhaig Ronnie Littlejohn yn rhybuddio nad oedd Tian i'w ddehongli fel Duw personol y gellir ei gymharu â chredoau Abrahamig, yn ystyr crëwr arallfydol neu drosgynnol. [27] Yn hytrach mae'n debycach i'r hyn a olyga'r Taoistiaid gan Dao : "y ffordd y mae pethau" neu "rheoleidd-dra'r byd",[26] mae Stephan Feuchtwang yn ei gyfateb i gysyniad hynafol Gwlad Groeg o physis (Lladin: natura), "natur" fel creu ac ail-greu pethau ac o'r drefn foesol.[20] Gellir cymharu Tian hefyd â thraddodiadau Brahman Hindŵaidd a Veda.[18] Esboniodd yr ysgolhaig Promise Hsu, yn sgil Robert B. Louden, 17:19 ("Beth mae Tian yn ei ddweud? Ac eto mae yna bedwar tymor yn mynd o gwmpas ac mae'r cant o bethau'n dod i fodolaeth. Beth mae Tian yn ei ddweud? ") gan awgrymu, er nad yw Tian yn berson sy'n siarad, ei fod yn gyson yn llefaru trwy rythmau natur, ac yn cyfleu sut y dylai bodau dynol fyw a gweithredu, o leiaf i'r rhai sydd wedi dysgu gwrando arno'n ofalus.[28]

Dywedodd Zigong, un o ddisgyblion Conffiwsiws, fod Tian wedi gosod y meistr ar y llwybr i ddod yn ddyn doeth (9.6). Yn 7.23 dywed Conffiwsiws nad oes ganddo unrhyw amheuaeth - fod y Tian wedi rhoi bywyd iddo, ac ohono roedd wedi datblygu rhinweddau da (德 dé ). Yn 8.19 dywed fod bywydau'r doethion wedi'u plethu â Tian.[27]

Moesoldeb cymdeithasol a moeseg

[golygu | golygu cod]

Fel yr eglurwyd gan Stephan Feuchtwang, mae'r drefn sy'n dod o'r Nefoedd yn gwarchod y byd, ac mae'n rhaid i ddynoliaeth ddilyn "ffordd ganol" rhwng grymoedd in ac iang ym mhob cyfluniad newydd o realaeth. Nodir cytgord cymdeithasol neu foesoldeb fel patriarchaeth, a fynegir drwy addoli hynafiaid a hiliogaeth yn y llinell wrywaidd, yng nghysegrfeydd y cyndadau.[20]

Disgrifir codau moesegol Conffiwsiaeth fel rhai dyneiddiol.[5] Gallant gael eu hymarfer gan holl aelodau cymdeithas. Nodweddir moeseg Conffiwsiaeth gan hyrwyddo rhinweddau, a gwmpasir gan y Pum Cyson, Wǔcháng (五常) mewn Tsieineeg, wedi'i ymhelaethu gan ysgolheigion Conffiwsaidd allan o'r traddodiad etifeddol yn ystod Brenhinllyn Han.[29] Y Pum Cyson yw:[29]

  • Rén (仁, llesgarwch, dynoliaeth);
  • Yì (义;義, cyfiawnder);
  • Lǐ (礼;禮, defodau cywir);
  • Zhì (智, gwybodaeth);
  • Xìn (信, gonestrwydd, geirwirdeb).

Mae'r Sìzì clasurol (四字) yn cyd-fynd â'r rhain ac yn nodi pedwar rhinwedd, gydag un ohonynt wedi'i gynnwys ymhlith y Pum Cysonyn:

  • Zhōng (忠, teyrngarwch);
  • Xiào (孝, duwioldeb mabol);
  • Jié (节;節, ymataliaeth a ffyddlondeb);
  • Yì (义;義, cyfiawnder).

Mae yna lawer o elfennau eraill hefyd, fel chéng (诚;誠, gonestrwydd), shù (恕, caredigrwydd a maddeuant), Lian 廉, gonestrwydd a glendid), chǐ (耻;恥, cywilydd, barn a deall beth sy'n dda a beth sy'n ddrwg), iǒng (勇, dewrder), wēn (温;溫, caredigrwydd ac addfwynder), liáng (良, da, caredigrwydd), gōng (恭, parchus, gwyleidd-dra), jiǎn (俭;儉, cynildeb), ràng (让;讓, gwyleidd-dra).

Dynoliaeth (Humaneness)

[golygu | golygu cod]

Rén ( Tsieineeg: 仁 ) yw'r rhinwedd Conffiwsaidd sy'n dynodi'r teimlad da mae person rhinweddol yn ei brofi. Enghraifft o hyn yw teimladau amddiffynnol oedolyn tuag at blant. Fe'i hystyrir yn hanfod cynhenid bod dynol, gyda sel bendith y Nefoedd, ac ar yr un pryd y modd y gall dyn weithredu yn unol ag egwyddor y Nefoedd (天理, Tiān lǐ ) a dod yn un ag ef.[10]

Gofynnodd Yán Huí, myfyriwr gorau Conffiwsiws, unwaith i'w feistr ddisgrifio rheolau rén ac atebodd Confucius, "ni ddylai rhywun weld unrhyw beth amhriodol, clywed dim byd amhriodol, dweud dim byd amhriodol, gwneud dim yn amhriodol."[30] Hefyd, diffiniodd Conffiwsiws rén yn y ffordd ganlynol: "yn dymuno sefydlu ei hun, mae person hefyd yn ceisio sefydlu eraill; yn dymuno ymhelaethu ei hun, mae'n ceisio ymhelaethu eraill hefyd."[31]

Ystyr arall i rén yw "peidio â gwneud i eraill fel na fyddech chi'n dymuno ei wneud i chi'ch hun."[32] Dywedodd hefyd "nid yw rén yn bell i ffwrdd; mae'r sawl sy'n ei geisio eisoes wedi dod o hyd iddo." Mae Rén yn agos at ddyn ac nid yw byth yn ei adael.

Defod a chanoli

[golygu | golygu cod]
Defod Conffiwsiaidd yn Corea

Gair Tsieineaidd clasurol yw Li (礼; 禮) sy'n cael ei ddefnyddio'n helaeth o fewn athroniaeth Conffiwsaidd Tsieineaidd ac ôl-Conffiwsaidd. Cyfieithir Li fel " defod" neu "rheswm", "iawn, trefn" wrth gyfeirio at y gyfraith cosmig, ond wrth gyfeirio at ei gwireddu yng nghyd-destun ymddygiad dynol , cymdeithasol mae hefyd wedi'i gyfieithu fel "arferion", "mesurau" a "rheolau", ymhlith termau eraill. Mae Li hefyd yn golygu defodau crefyddol sy'n pontio'r gagendor rhwng dynoliaeth a'r duwiau.

Yn ôl Stephan Feuchtwang, mae defodau yn cael eu creu fel "yr hyn sy'n gwneud yr anweledig yn weladwy", gan ei gwneud hi'n bosibl i fodau dynol ymdrin a threfn sylfaenol natur. Mae defodau a berfformir yn gywir yn symud cymdeithas ac yn alinio grymoedd daearol a nefol (astral), gan sefydlu cytgord y tri thir - Nefoedd, Daear a dynoliaeth. Diffinnir yr arfer hwn yn "ganoli" (央 yāng neu 中 zhōng). Ymhlith popeth grewyd, mae bodau dynol eu hunain yn "ganolog" oherwydd bod ganddyn nhw'r gallu i feithrin a chanoli grymoedd naturiol.[20]

Mae Li yn ymgorffori'r we o ryngweithio rhwng dynoliaeth, gwrthrychau dynol a natur. Mae Conffiwsiws yn cynnwys yn ei drafodaethau o li bynciau amrywiol megis dysgu, yfed te, teitlau, galar, a llywodraethu. Mae Xunzi yn dyfynnu "caneuon a chwerthin, wylo a galaru ... reis a miled, pysgod a chig ... gwisgo capiau seremonïol, gwisgoedd wedi'u brodio, a sidanau patrymog, neu ddillad ymprydio a dillad galaru ... ystafelloedd eang a diarffordd neuaddau, matiau meddal, cyrtiau a meinciau "fel rhannau hanfodol o ffabrig y li.

Rhagwelodd Confucius lywodraethau da yn cael eu harwain gan egwyddorion li. Cynigiodd rhai Conffiwsiaid y gallai pob person ddilyn perffeithrwydd trwy ddysgu ac ymarfer li. Ar y cyfan, mae Conffiwsiaid yn credu y dylai llywodraethau roi mwy o bwyslais ar li a dibynnu llawer llai ar gosb pan fyddant yn llywodraethu.

Teyrngarwch

[golygu | golygu cod]

Mae teyrngarwch (忠, zhōng) yn arbennig o berthnasol ar gyfer y dosbarth cymdeithasol yr oedd y rhan fwyaf o fyfyrwyr Conffiwsiws yn perthyn iddo, oherwydd y ffordd bwysicaf i ysgolhaig ifanc uchelgeisiol ddod yn swyddog amlwg oedd ymuno a'r gwasanaeth sifil.

Ni chynigiodd Conffiwsiws y dylid ufuddhau i uwch-swyddog oherwydd ei gywirdeb moesol. Yn ogystal, nid yw teyrngarwch yn golygu bod yn israddol i awdurdod. Mae hyn oherwydd bod dwyochredd hefyd yn cael ei fynnu gan yr uwch swyddog. Fel y dywedodd Conffiwsiws "dylai tywysog gyflogi ei weinidog yn unol â rheolau priodoldeb; dylai gweinidogion wasanaethu eu tywysog gyda ffyddlondeb (teyrngarwch)."[33]

Yn yr un modd, dywedodd Mencius: "pan fydd y tywysog yn ystyried ei weinidogion fel ei ddwylo a'i draed, mae ei weinidogion yn ystyried eu tywysog fel eu bol a'u calon; pan mae'n eu hystyried yn gŵn a cheffylau, maen nhw'n ei ystyried yn ddyn arall; ond pan mae'n ei ystyried nhw fel y ddaear neu fel glaswellt, maen nhw'n ei ystyried yn lleidr ac yn elyn."[34] Ar ben hynny, nododd Mencius, os yw'r arweinydd yn anghymwys, y dylid ei ddisodli. Os yw'r arweinydd yn ddrwg, yna mae gan y bobl yr hawl i'w ddisodli.[35] Disgwylir hefyd i Conffiwsydd da brotestio yn erbyn rhywbeth gyda'i oruchwyliwyr pan fo angen.[36] Ar yr un pryd, dylai rheolwr Conffiwsaidd da hefyd dderbyn cyngor ei weinidogion, gan y bydd hyn yn ei helpu i lywodraethu'r deyrnas yn well.

Dduwioldeb mabol

[golygu | golygu cod]
Pedwerydd ar ddeg o'r Pedwar ar hugain o Enghreifftiau Mabol

Yn athroniaeth Conffiwsaidd, mae duwioldeb mabol (孝, xiào) yn golygu parch at rieni a hynafiaid rhywun, ac o'r hierarchaethau yn y gymdeithas: tad-mab, henoed-iau a gwryw-fenyw.[20] Y clasur Conffiwsaidd Xiaojing ("Llyfr Duwioldeb"), y credir iddo gael ei ysgrifennu o gwmpas y cyfnod Qin-Han, yn hanesyddol fu'r ffynhonnell awdurdodol ar egwyddor Confucian xiào . Mae'r llyfr sy'n sgwrs rhwng Conffiwsiws a'i ddisgybl Zeng Shen, yn ymwneud â sut i sefydlu cymdeithas dda gan ddefnyddio egwyddor xiào.[37]

Yn fwy cyffredinol, mae duwioldeb filial yn golygu bod yn dda i rieni rhywun; gofalu am rieni rhywun; cymryd rhan mewn ymddygiad da nid yn unig tuag at rieni ond hefyd y tu allan i'r cartref er mwyn dod ag enw da i rieni a hynafiaid rhywun; cyflawni dyletswyddau gwaith yn dda er mwyn cael gafael ar y modd materol i gefnogi rhieni yn ogystal â chyflawni aberthau i'r hynafiaid; peidiwch â bod yn wrthryfelgar; dangoswch gariad, parch a chefnogaeth; rhaid i'r wraig mewn duwioldeb mabol ufuddhau i'w gŵr yn llwyr a gofalu am y teulu cyfan yn galonnog. arddangos cwrteisi; sicrhau etifeddion gwrywaidd, cynnal brawdgarwch ymhlith brodyr; cynghori rhieni rhywun yn ddoeth, gan gynnwys eu digalonni rhag anghyfiawnder moesol, oherwydd nid yw dilyn dymuniadau'r rhieni yn ddall yn cael ei ystyried yn xiao; arddangos tristwch am eu salwch a'u marwolaeth; a chyflawni aberthau ar ôl eu marwolaeth.

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • Cyril G. Williams Crefyddau'r Dwyrain (Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru, 1968)
Erthygl

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Yao 2000, t. 38–47
  2. ↑ Fung (2008), p. 163.
  3. ↑ 3.0 3.1 Lin, Justin Yifu (2012). Demystifying the Chinese Economy. Cambridge University Press. t. 107. ISBN 978-0-521-19180-7.
  4. ↑ Fingarette (1972), pp. 1–2.
  5. ↑ 5.0 5.1 Juergensmeyer, Mark (2005). Juergensmeyer, Mark (gol.). Religion in Global Civil Society. Oxford University Press. t. 70. doi:10.1093/acprof:oso/9780195188356.001.0001. ISBN 978-0-19-518835-6. ...humanist philosophies such as Confucianism, which do not share a belief in divine law and do not exalt faithfulness to a higher law as a manifestation of divine will. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "Juergensmeyer" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  6. ↑ Fingarette (1972).
  7. ↑ Adler (2014), p. 12.
  8. ↑ Littlejohn (2010), pp. 34–36.
  9. ↑ Clart (2003), pp. 3–5.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 Tay (2010).
  11. ↑ Kaplan, Robert D. (6 Chwefror 2015). "Asia's Rise Is Rooted in Confucian Values". The Wall Street Journal.
  12. ↑ "Confucianism | Religion | Yale Forum on Religion and Ecology". Fore.yale.edu. http://fore.yale.edu/religion/confucianism/.
  13. ↑ Benjamin Elman, John Duncan and Herman Ooms ed. Rethinking Confucianism: Past and Present in China, Japan, Korea, and Vietnam (Los Angeles: UCLA Asian Pacific Monograph Series, 2002).
  14. ↑ Yu Yingshi, Xiandai Ruxue Lun (River Edge: Global Publishing Co. Inc. 1996).
  15. ↑ Billioud & Thoraval (2015).
  16. ↑ 16.0 16.1 Eno, Robert (1990). The Confucian Creation of Heaven: Philosophy and the Defense of Ritual Mastery (arg. 1st). State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-0191-0.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 17.4 Didier (2009).
  18. ↑ 18.0 18.1 Adler (2014).
  19. ↑ Thoraval, Joël (2016). "Heaven, Earth, Sovereign, Ancestors, Masters: Some Remarks on the Politico-Religious in China Today" (5). Paris: Centre for Studies on China, Korea and Japan. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Ionawr 2018.
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 20.3 20.4 Feuchtwang (2016).
  21. ↑ Mair, Victor H. (2011). "Religious Formations and Intercultural Contacts in Early China". In Krech, Volkhard; Steinicke, Marion (gol.). Dynamics in the History of Religions between Asia and Europe: Encounters, Notions, and Comparative Perspectives. Leiden: Brill. tt. 85–110. ISBN 978-90-04-22535-0. pp. 97–98, note 26.
  22. ↑ Reiter, Florian C. (2007). Purposes, Means and Convictions in Daoism: A Berlin Symposium. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-05513-0. p. 190.
  23. ↑ Milburn, Olivia (2016). The Spring and Autumn Annals of Master Yan. Sinica Leidensia. Brill. ISBN 978-90-04-30966-1. p. 343, note 17.
  24. ↑ Assasi, Reza (2013). "Swastika: The Forgotten Constellation Representing the Chariot of Mithras". Anthropological Notebooks XIX. ISSN 1408-032X. https://www.academia.edu/4087681.
  25. ↑ Whether centred in the changeful precessional north celestial pole or in the fixed north ecliptic pole, the spinning constellations draw the wàn 卍 symbol around the centre.
  26. ↑ 26.0 26.1 Hagen, Kurtis. "Confucian Key Terms – Tian 天". State University of New York at Plattsburgh. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 December 2014. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "Hagen" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 Littlejohn (2010).
  28. ↑ 28.0 28.1 Hsu (2014).
  29. ↑ 29.0 29.1 Runes, Dagobert D., gol. (1983). Dictionary of Philosophy. Philosophical Library. t. 338. ISBN 978-0-8022-2388-3.
  30. ↑ Analects 12:1
  31. ↑ 中國哲學書電子化計劃 (yn Tsieinëeg).
  32. ↑ 中國哲學書電子化計劃 (yn Tsieinëeg).
  33. ↑ The Analects : Ba Yi.
  34. ↑ Mengzi : Li Lou II.
  35. ↑ 中國哲學書電子化計劃 (yn Tsieinëeg).
  36. ↑ 中國哲學書電子化計劃 (yn Tsieinëeg).
  37. ↑ Wonsuk Chang; Leah Kalmanson (2010). Confucianism in Context: Classic Philosophy and Contemporary Issues, East Asia and Beyond. SUNY Press. t. 68. ISBN 978-1-4384-3191-8.

Dolennau allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Conffiwsiaeth&oldid=11834257"