Neidio i'r cynnwys

Ardudwy

Oddi ar Wicipedia
Ardudwy
Mathcwmwd Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolDunoding, Teyrnas Gwynedd Edit this on Wikidata
SirGwynedd Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau52.803°N 4.04°W Edit this on Wikidata
Map

Ardal hanesyddol yng Ngwynedd yw Ardudwy, a fu'n un o hen gantrefi teyrnas Gwynedd ac efallai'n fân-deyrnas annibynnol cyn hynny.

Hanes a thraddodiadau

[golygu | golygu cod]

Fel cantref canoloesol, daeth yn un o ddau gwmwd cantref Dunoding, gydag Eifionydd. Pan greuwyd yr hen siroedd yn 1284 cafodd ei gynnwys yn Sir Feirionnydd.[1] Yn y 14g collwyd ardal Nanmor i Sir Gaernarfon. Roedd Ardudwy yn ymestyn o'r Traeth Mawr yn y gogledd i Afon Mawddach yn y de. Ffiniai â chwmwd Eifionydd yn Dunoding ei hun, Arfon, a Nant Conwy yn Arllechwedd yn y gogledd. Yn y dwyrain rhannai ffin â chantref Penllyn ac yn y de â chwmwd Thal-y-bont yng nghantref Meirionnydd.[2]

Mae'n bosibl fod Ardudwy yn 'wlad' (teyrnas) annibynnol yn y Gymru gynnar. Túath yw'r gair Gwyddeleg sy'n cyfateb i 'wlad' / 'teyrnas' yn Gymraeg Canol; ei wraidd yw tud, 'gwlad, pobl'. Dyna a geir yn yr enw Ardudwy (ar + tud + -wy) a meddylir fod yr enw yn dynodi'r llwyth a fu'n byw yn yr ardal.[2]

Yn ddiweddarach cafodd Ardudwy ei rannu'n ddau gwmwd, gydag Afon Artro fel ffin rhyngddynt, sef Ardudwy Uwch Artro ac Ardudwy Is Artro (eto'n rhan o gantref Dunoding).[2]

Tir gwyllt a mynyddig yw Ardudwy, gyda mynyddoedd y Rhinogydd yn asgwrn cefn iddo. Roedd hen ffordd yn cysylltu Tomen y Mur a'r arfordir gan redeg trwy fwlch Drws Ardudwy. Eithriad yw'r gwastadeddau ar hyd yr arfordir lle ceir yr unig drefi o bwys heddiw. Er na fu erioed yn ardal gyfoethog mae'n llawn hanes a hynafiaethau. Yn Harlech yn Ardudwy mae llys Bendigeidfran yn Ail Gainc y Mabinogi. Ystumgwern, Is Artro, oedd maerdref y cwmwd.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. John Edward Lloyd, A History of Wales (1911).
  2. 2.0 2.1 2.2 Geraint Bowen (gol.), Atlas Meironnydd (Y Bala, 1975).

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]