Grŵp gweithredol
O fewn i gemeg organig, y grŵp gweithredol yw'r grŵp o atomau o fewn moleciwl sy'n gyfrifol am ymddygiad a nodweddion y moleciwl. Mae'r grŵp gweithredol gan amlaf yn ymddwyn yn debyg beth bynnag yw maint y moleciwl mae'n rhan ohono. Fodd bynnag, gall adweithedd ac ymddygiad y moleciwl newid gyda grwpiau gweithredol cyfagos.
Ychwanegir enwau'r grŵpiau gweithredol at enwau'r rhiant-alcanau er mwyn enwi cyfansoddion organig.
Grŵp gweithredol cyffredin
[golygu | golygu cod]Mae'r canlynol yn rhestr o grŵpiau gweithredol cyffredin. Yn y fformiwlâu, mae'r symbolau R a R', fel arfer, yn cynrychioli hydrogen neu ochr-gadwyn hydrocarbon, ond weithiau mae'r symbol yn cyfeirio at unrhyw grŵp o atomau.
Hydrocarbonau
[golygu | golygu cod]| Dosbarth cemegol | Grŵp | Fformiwla | Fformiwla adeileddol | Rhagddodiad | Olddodiad | Enghraifft |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Alcan | Alcyl | R(CH2)nH | -skeletal.svg){kind=small}
|
alcyl- | -an |  Ethan |
| Alcen | Alcenyl | R2C=CR2 | 
|
alcenyl- | -en |  Ethen |
| Alcyn | Alcynyl | RC≡CR' | 
|
alcynyl- | -yn |  Asetylen (Ethyn) |
| Deilliad bensen | Ffenyl | RC6H5 RPh |
|
ffenyl- | -bensen |  Cumen (2-ffenylpropan) |
| Deilliad tolwen | Bensyl | RCH2C6H5 RBn |
|
bensyl- | 1-(grŵp neu atom ynghlwm)tolwen |  Bensyl bromid (α-Bromotolwen) |
Grŵpiau gyda halogenau
[golygu | golygu cod]| Dosbarth cemegol | Grŵp | Fformiwla | Fformiwla adeileddol | Rhagddodiad | Olddodiad | Enghraifft |
|---|---|---|---|---|---|---|
| halogenoalcan | halo | RX | 
|
halo- | alcyl halid |  Cloroethan (Ethyl clorid) |
| fflworoalcan | fflworo | RF | 
|
fflworo- | alcyl fflworid |  Fflworomethan (Methyl fflworid) |
| cloroalcan | cloro | RCl | 
|
cloro- | alcyl clorid |  Cloromethan (Methyl clorid) |
| bromoalcan | bromo | RBr | 
|
bromo- | alcyl bromid |  Bromomethan (Methyl bromid) |
| ïodoalcan | ïodo | RI | 
|
ïodo- | alcyl ïodid |  Ïodomethan (Methyl ïodid) |
Grŵpiau gyda ocsigen
[golygu | golygu cod]| Dosbarth cemegol | Grŵp | Fformiwla | Fformiwla adeileddol | Rhagddodiad | Olddodiad | Enghraifft |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Alcohol | Hydrocsyl | ROH |  |
hydrocsi- | -ol |  Methanol |
| ceton | Carbonyl | RCOR' | 
|
-oyl- (-COR') neu ocso- (=O) |
-on |  Bwtanon (Methyl ethyl ceton) |
| Aldehyd | Aldehyd | RCHO | 
|
fformyl- (-COH) neu ocso- (=O) |
-al |  Asetaldehyd (Ethanal) |
| Asyl halid | Haloformyl | RCOX | 
|
carbonofflworidoyl- carbonocloridoyl- carbonobromidoyl- carbonoïodidoyl- |
-oyl halid |  Asetyl clorid (Ethanoyl clorid) |
Grŵpiau gyda nitrogen
[golygu | golygu cod]| Dosbarth cemegol | Grŵp | Fformiwla | Fformiwla adeileddol | Rhagddodiad | Olddodiad | Enghraifft |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Amid | Carbocsamid | RCONR2 | -skeletal.svg)
|
carbocsamido- or carbamoyl- |
-amid |  Asetamid (Ethanamid) |
| Amin | Amin cynradd | RNH2 | 
|
amino- | -amin |  Methylamin (Methanamin) |
| Amin eilaidd | R2NH | .png)
|
amino- | -amin |  Deumethylamin | |
| Amin trydyddol | R3N | .png)
|
amino- | -amin |  Trimethylamin | |
| ïon amoniwm 4° | R4N+ | 
|
amonio- | -amoniwm |  Colin |