Vazokonstrikcija
| {{{Ime}}} | |
|---|---|
 | |
| Anatomska terminologija |
Vazokonstrikcija je pojava i proces sužavanje krvnih sudova pod uticajem kontrakcije mišića zida datog krvnog suda, a posebno velikih arterija i malih arteriola. Proces je suprotan od vazodilatacije, (pro)širenja krvnih sudova. Posebno je važna pri upornom krvarenju i akutnom gubitku krvi. Kada se krvni sudovi sužavaju, protok krvi je ograničen ili smanjen, čime se zadržava tijelesna toplina ili povećava cirkulacijski otpor. To čini da koža postaje bljeđa jer manje krvi dolazi do površine, čime se smanjuje zračenje topline. Na višoj razini, vazokonstrikcija je jedan od mehanizama kojim tijelo regulira i održava srednji arterijski pritisak.[1][2][3][4][5]
Lijekovi koji uzrokuju vazokonstrikciju – poznati kao vazokonstriktori – su jedna vrsta lijekova koji se koriste za podizanje krvnog pritiska. Generalizirane vazokonstrikcija obično rezultira povećanjem krvnog pritiska, ali se može javiti u određenim tkivima, uzrokujući lokalizirano smanjenje protoka krvi. Obim vazokonstrikcije može biti blag ili težak, ovisno o sadržaju ili okolnost. Mnogi vazokonstriktori izazvaju širenje zjenica. Lijekovi koji uzrokuju vazokonstrikciju uključuju: antihistaminke, dekongestive i stimulanse. Teška vazokonstrikcija može dovesti do simptoma isprekidane klaudikacije.[6]
Opći mehanizam
[uredi | uredi izvor]Mehanizam koji dovodi do vazokonstrikcije putem povećanja koncentracije iona kalcija (Ca2+ unutar ćelija vaskularnih glatkih mišića.[7]
Međutim, specifični mehanizmi za stvaranje povećane unutarćelijske koncentracije kalcija ovisi o vazokonstriktorima. Ćelije glatkih mišića su sposobne za generiranje akcijskog potencijala, ali ovaj mehanizam se rijetko koristi za kontrakciju krvnih sudova. Hormonske ili farmokinetičke komponente su fiziološki relevantnije. Dva opća stimulansa za postizanje kontrakcije glatkih mišića koji cirkuliraju su epinefrin i aktiviranje simpatičkog nervnog sistema (putem oslobađanja norepinefrina) za direktnu inerviranje mišića. Ovi faktori su u interakciji s površinom ćelijskih adrenergičnih receptora. Takvi podražaji dovode do kaskadne transdukcije signala, koja vodi do povećanja unutarćelijskog kalcija iz sarkoplazmatskog retikuluma do IP3 - posredovanog otpuštanjea kalcija, kao i poboljšanog unosa kalcija preko sarkoleme do kalcijevih kanala. Porast unutarćelijskog kompleksa kalcija sa kalmodulinom, sa zauzvratnim aktiviranjem kinaze lahkog lanca miozina. Ovaj enzim je odgovoran za fosforilaciju lahkog lanca miozina za stimulaciju poprečnog mosta kruženja. Kada je povišena, unutarćelijska koncentracija kalcija se vraća na svoj bazni nivo putem različitih proteinskih pumpi i izmjenjivača kalcija koji se nalaze na plazma membrani i sarkoplazmatskom retikulumu. Ovo smanjenje kalcija uklanja podsticaj koji je neophodan za kontrakciju, omogućavajući povratak na osnovnu liniju.
Uzroci
[uredi | uredi izvor]Faktori koji pokreću vazokonstrikciju mogu biti egzogenog ili endogenog porijekla. Temperatura okoline je primjer prvih. Kožna vazokonstrikcija nastaje zbog izloženosti organizma velikoj hladnoći. Primjeri endogenih faktora uključuju autonomni nervni sistem, cirkulacijske hormone i unutrašnje mehanizme svojstvene samom krvotoku (poznate i kao miogeni odgovor).
Primjeri
[uredi | uredi izvor]Primjeri uključuju amfetamine, antihistaminike i kokain. Mnogi se koriste u medicini za liječenje sniženog krvnog pritiska i kao tematski dekongestivi. Vazokonstriktori se koriste klinički za povećanje krvnog pritiska ili za smanjenje lokalnog protoka krvi. Vazokonstriktori miješani sa lokalnim anesteticima koriste se za povećanje trajanja lokalne anestezije stežućih krvnih sudova, čime sigurnosno koncentrirajući anestetik duže traje i smanjenjuje krvarenje.[8]
Putevi administracije variraju. Oni mogu biti i sistemski i tematski. Naprimjer, pseudoefedrin se uzima oralno a fenilefrin se tematski primjenjuje zaa nosnice i oči.
- Primjeri uključuju
| Vazokonstriktor |
| 25I-NBOMe |
| Amfetamini |
| AMT |
| Antihistamini |
| Kofein |
| Kokain |
| DOM |
| LSA |
| Metilfenidat |
| Mefedron |
| Oksimetazolin |
| Fenilefrin |
| Propilheksedrin |
| Pseudoefedrin |
| Stimulansi |
| Tetrahidrozolin-hidrohlorid (kapi za oči) |
Endogeni vazokonstriktori
[uredi | uredi izvor]Vazokonstrikcija je proces u tijelu koji otklanja ortosttasku hipertenziju. To je dio tijelesne negativne povratne petlje u kojoj se tijelo pokušava vratiti u homeostazu (stalnost izbalansiranog unutrašnjeg okruženja). Naprimjer, vazokonstrikcija je preventiva za hipotermiju u kojoj se krvnih sudovi sužavaju i krv se mora kretati pod većim pritiskom da se aktivno spriječiti hipoksična reakcija. Kao izvor energije koristi se adenozin-trifosfat (ATP), što poveća taj pritisak za zagrijavanje tijela. Kada se homeostaza obnovi, reguliraju se krvni pritisak i proizvodnje ATP.
Vazokonstrikcija se također javlja u površnskim krvnim sudovima toplokrvnih životinja kada im je hladno; ovaj proces skreće tok grijanja krvi u centar (unutrašnje organe) životinje, sprečavajući gubitak topline..
| Vazokonstriktor[9] | Receptor (↑ = otvara ↓ = zatvara ) [9] Na ćelijama glatkih mišića krvnih udova, ako nije drugačije specificirano |
Transdukcija (↑ = porast ↓ = opadanje) [9] |
| Širenje | ↑Ionski kanali koji se aktiviraju širenjem | Depolarizacija -->
|
| ATP (unutarćelijski) | ↓K+ kanal koji je osjetljiv na ATP | |
| ATP (vanćelijski) | ↑Receptor P2X | ↑Ca2+ |
| Muskarinski agonisti npr. acetilholin |
↑Muskarinski receptor M2 | Aktivacija Gi --> ↓cAMP --> ↓Aktivnost PKA --> ↓Fosforilacija MLCK --> ↑Aktivnost MLCK --> ↑fosforilacija miozinskog lahkog lanca|MLC]] (kalcijski nezavisan) |
| NPY | Receptor NPY | |
| Adrenergični agonisti npr. epinefrin, norepinefrin i dopamin |
↑α1 adrenergični receptor | Aktivacija Gq --> ↑Aktivnost PLC--> ↑IP3 i DAG --> Aktivacija IP3 receptor uSR --> ↑Unutarćelijski Ca2+ |
| Tromboksan | ↑Receptor tromboksana | |
| Endotelin | ↑Receptor endotelina ETA | |
| Angiotenzin II | ↑Angiotenzinski receptor 1 |
|
| Otvaranje VDCCs --> ↑ Unutarćelijski Ca2+[11] | ||
| Asimetrični dimetilarginin | Reducirana proizvodnja dušik-oksida | |
| Antidiuretski hormon (ADH ili vazopresin) | Arginin-vazopresinski receptor 1 (V1) na ćelijama glatkih mišića | Aktivacija Gq --> ↑Aktivnost PLC--> ↑IP3 i DAG --> Activacija IP3 receptor u SR --> ↑Unutarćelijski Ca2+ |
| Argininski receptor vazopresina na endotelu | Proizvodnja endotelina[10] | |
|
Razni receptori na endotelu[10] | Proizvodnja endotelina[10] |
Patologija
[uredi | uredi izvor]Vazokonstrikcija može biti faktor erektilne disfunkcije.[12] Povećanje dotoka krvi u penis uzrokuje erekciju. Nepravilna vazokonstrikcija može imati ulogu u sekundarnoj hipertenziji.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Campbell N. A.; et al. (2008). Biology. 8th Ed. Person International Edition, San Francisco. ISBN 978-0-321-53616-7. Eksplicitna upotreba et al. u:
|author=(pomoć) - ^ Korene Z., Hadžiselimović R., Maslić E. (2001). Biologija 8. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 9958-10-396-6.CS1 održavanje: upotreba parametra authors (link)
- ^ Hadžiselimović R., Maslić E. (1996). Biologija ponašanja životinja i ljudi. Sarajevo Publishing, Sarajevo. ISBN 9958-21-091-6.
- ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2004). Biologija 1. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-686-8.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2002). Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-222-6.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
- ^ "Medihaler Ergotamine". drugs.com. Arhivirano s originala, 28. 4. 2021. Pristupljeno 20. 5. 2016.
- ^ Michael P. Walsh; et all (august 2005). "Thromboxane A2-induced contraction of rat caudal arterial smooth muscle involves activation of Ca2+ entry and Ca2+sensitization: Rho-associated kinase-mediated phosphorylation of MYPT1 at Thr-855 but not Thr-697" (PDF). Biochem. J. 389 (Pt 3): 763–74. doi:10.1042/BJ20050237. PMC 1180727. PMID 15823093. Arhivirano s originala (PDF), 13. 7. 2011. Pristupljeno 30. 11. 2016.
- ^ Yagiela JA (1995). "Vasoconstrictor agents for local anesthesia". Anesth Prog. 42 (3–4): 116–20. PMC 2148913. PMID 8934977.
- ^ a b c Ako nije drugačije naznačeno u datoj rubrici tada je: Walter F. Boron (2005). Medical Physiology: A Cellular And Molecular Approaoch. Elsevier/Saunders. ISBN 1-4160-2328-3. Page 479
- ^ a b c d e f g h i j Rod Flower; Humphrey P. Rang; Maureen M. Dale; Ritter, James M. (2007). Rang & Dale's pharmacology. Edinburgh: Churchill Livingstone. ISBN 0-443-06911-5.
- ^ Walter F. Boron (2005). Medical Physiology: A Cellular And Molecular Approach. Elsevier/Saunders. ISBN 1-4160-2328-3. Page 771
- ^ Richard Milsten and Julian Slowinski, The sexual male,bc,main point W.W. Norton Company, New York, London (1999) ISBN 0-393-04740-7
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]