Brionski plenum

Fotografija plenuma

Aleksandar Ranković oko 1960.

Brionski plenum je naziv za Četvrtu plenarnu sjednicu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije (CK SKJ), održanu 1. jula 1966. godine u hotelu „Istra“ na ostrvu Brionima. Na ovoj sjednici sa svih državnih i partijskih funkcija smenjen je Aleksandar Ranković Marko, dotadašnji potpredsednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i sekretar Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije - jedan od trojice najvažnijih ljudi u zemlji.

Povod za održavanje Brionskog plenuma i smjene Aleksandra Rankovića bila je "afera prisluškivanja" kada je predsjednik SFRJ Josip Broz Tito u svojoj rezidenciji u Užičkoj ulici broj 15 u Beogradu, pronašao aparate za prisluškivanje. On je o ovome odmah obavijestio politički i vojni vrh zemlje, a za prisluškivanje je optužio Upravu državne bezbednosti (UDBA) i Aleksandra Rankovića. Odmah potom je formirana posebna komisija Izvršnog komiteta CK SKJ koja je imala zadatak da ispita navodne optužbe. Predsednik ove komsije bio je Krste Crvenkovski, a komisija je saopštila da je prisluškivanja bilo. Na sjednici Izvršnog komiteta CK SKJ, održanoj 16. juna 1966. godine, na predlog Josipa Broza Tita, zakazana je za 1. jula Četvrta plenarna sjednica Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije sa zadatkom da ispita „slučaj Ranković“ i „aferu prisluškivanja“. Jovo Kapičić, bivši oficir Ozne, tvrdi da je savjetovao Titu da ne optužuje i ne ponižava u javnosti Rankovića već da napravi plenum gdje se trebaju iznijeti neki propusti oko bezbjednosti i policije itd. Smatrao je da se u inostranstvu nije smjela stvoriti slika o posvađanom rukovodstvu Jugoslavije te da je Ranković bio žrtva sukoba centralista i decentralista. Da bi se umirilo rukovodstvo SR Srbije Petar Stambolić je kontaktirao Dražu Markovića, jugoslovenskog ambasadora u Bugarskoj i zamolio ga da se ne pobuni. Prema Latinki Perović uže rukovodstvo Srbije je pored Stambolića pozdravilo Rankovićevu smjenu : Mijalko Todorović, Koča Popović, Dobrivoje Radosavljević i Marko Nikezić; jer su u tome vidjeli priliku za reforme.

Brionski plenum

Josip Broz Tito

Sjednica Centralnog komiteta SKJ, bila je održana u hotelu „Istra“ na Brionima, a na njoj je je raspravljano o prisluškivanju funkcionera, zloupotrebama i deformacijama u Upravi državne bezbjednosti. Aleksandar Ranković, kao dugogodišnji ministar unutrašnjih poslova i organizator službe bezbednosti, je snosio glavnu krivicu. Plenum je poslije duge rasprave prihvatio ostavku Aleksandra Rankovića na članstvo u CK SKJ i Izvršnom komitetu CK SKJ, kao i ostavku Saveznoj skupštini na mesto potpredsjednika SFRJ. Pored Rankovića na sjednici je smijenjen i isključen iz CK SKJ dotadašnji Savezni sekretar za unutrašnje poslove Svetislav Stefanović Ćeća. Na plenumu je ocijenjeno da su široke ovlasti službe dovele do zloupotrebe. Služba je predstavljena kao deformacija koja vrši pritisak na cijelo društvo. Komisija koju je predvodio Crvenkovski navela je:

• Da se metode, organizacija i stanje rada službe nisu do sada nigdje istraživali te da je rad Rankovića poistovjećivan s Centralnim komitetom
• Politički problemi su rješavani putem službe
• Zaostajanje službe za razvojem ostalog društva
• Da su prisluškivani lojalni politički funkcioneri
• Da je i sam rad obavljen neprofesionalno uz nepouzdane izvore

U replici je Ranković naveo da služba ne smije biti iznad društva, te da prihvata moralnu odgovornost za prestupe.

Centralni komitet je po preporuci komisije donio odluke:

• Da se reformiše služba shodno novim izazovima samoupravljanja
• Svetislav Stefanović se smatra neposredno odgovornim
• Prihvata se ostavka Rankovića na funkciju člana CK SKJ i Izvršnog komiteta CK
• Da se kadrovska politika oslobodi monopola

CK SK Srbije je također oformio komisiju: Danilo Kekić, Simeon Zatezalo, Mirko Popović, Milojko Drulović, Mirko Tepavac, Voja Leković i Milisav Đurić.Komisija je došla do zaključka da je nacionalna zastupljenost Mađara i Albanaca u službi nedovoljna. Kasnije je omogućena veća afirmacija Albanaca u državnim službama.

Posljedice

U periodu poslije Brionskog plenuma, iz političkog života je uklonjen, smenjivanjem i penzionisanjem, veliki broj pristalica Aleksandra Rankovića - Vojin Lukić, organizacioni sekretar CK SK Srbije; Životije Savić Srba, sekretar Republičkog SUP-a Srbije; general Miloje Milojević i drugi. Godine 1967. usledila je reorganizacija Uprave državne bezbjednosti, kada je federalizovana (svaka republika imala je svoju službu) i promenjen joj naziv u Služba državne bezbjednosti. Aleksandar Ranković je poslije Brionskog plenuma, penzionisan i isključen iz Saveza komunista Jugoslavije. Sve do svoje smrti 1983. godine živio je u Beogradu i Dubrovniku, povučenim životom, bez ikakvih javnih i političkih nastupa. Mijalko Todorović izabran je za sekretara CK; Milentije Popović za člana Izvršnog komiteta, Dobrivoje Radosavljević kooptiran za člana CK SKJ.

Analize

Munir Alibabić, bivši analitičar Službe državne bezbjednosti BiH (1973-1992.), smatra da je u kasnijim razgovorima s Dobricom Ćosićem, Ranković preporučio kadrove koji su se nalazili u vrhovima KOS-a, SDB Srbije, Savezne direkcije za promet ruba i usluga te vojno-namjenski sektor koji bi pomogli tokom obaranja komunista na vrhuncu krize u SFRJ. Isto tako prenosi da je razbijanje centralnog karaktera Udbe poremetilo mrežu doušnika, što je u 70-tim godinama omogućilo "Bugojanskoj grupi" da upadne u SFRJ. Smjena Rankovića dovela je prema listu Nedeljne informativne novine (NIN) koje, citirajući teoretičare specijalnog rata, do potpunog razbijanja bezbjedonosnog sistema. Stipe Šuvar, čelnik SK Hrvatske, je u intervju za Radio Slobodna Evropa zastupao tezu da je smjena Rankovića dovela do porasta srpskog nacionalizma.

Literatura

• Petranović, Branko; Zečević, Miodrag. JUGOSLAVIJA 1918-1988. TEMATSKA ZBIRKA DOKUMENATA. Arhivirano s originala, 10. 12. 2016. Pristupljeno 28. 11. 2016.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Alibabić, Munir (2014). Tajni rat za Bosnu i Hercegovinu između SDB BiH i KOS-a JNA. Sarajevo: Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine. ISBN 978-9958-0321-0-3. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: ref=harv (link)

Vanjski linkovi

• Brionski plenum - zavera protiv Rankovića („Večernje novosti“, feljton, jul 2012) Arhivirano 31. 8. 2012. na Wayback Machine