Solun

Solun
Solun
	Solun
	Grb
Država	Grčka
Periferije Grčke	Centralna Makedonija
Površina
• Grad	17,8 km2
Stanovništvo (2001)
• Grad	363.987
• Metro	1.057.825
Poštanski broj	53x xx, 54x xx, 55x xx, 56x xx
Veb-sajt	www.thessalonikicity.gr

Pregledana verzija ove stranice, odobrena dana 30 oktobar 2023, zasnovana je na ovoj izmjeni.

Solun ili Tesaloniki (grčki: Θεσσαλονίκη, latinično: Thessaloníki) je drugi po veličini grad u Grčkoj. Ovo je glavno mjesto grčke regije Makedonije i smatra se drugim grčkim glavnim gradom zbog svoje velike historijske i strateške važnosti. Grad se rasprostire na 17 km, duž Solunskog zaliva i sastoji se od 13 općina.

U grčkom jeziku, grad je još poznat pod nazivom Σαλονίκη (Saloniki), u turskom kao Selânik, u slavenskim jezicima kao Solun (Солун), na arumunjskom kao Săruna i na ladinu kao Selanik.

U Grčkoj je grad drugo po veličini privredno, industrijsko, trgovačko i kulturno središte, kao i važno prometno mjesto u jugoistočnoj Evropi. Trgovačka luka grada je vrlo važna za Grčku i za druge zemlje na jugoistoku Evrope. Grad je poznat po mnogobrojnim spomenicima i zgradama iz bizantskog i osmanlijskog perioda.

Historija

Helenističko doba

Grad je oko 315. godine p. n. e. osnovao Kasander, kralj Makedonije (Μακεδών) na ili blizu mjesta starog grada Terme i na 26 drugih okolnih sela. Nazvao je grad po svojoj ženi Tesaloniki, sestri Aleksandra Velikog, njoj je ime dao njen otac Filip II Makedonski, koji je na dan njenog rođenja ostvario pobjedu (grčki, latinično: nike) protiv Tesalijaca.

Solun se počeo naglo razvijati, i u 2. vijeku p. n. e. je dobio zidove. Grad je bio autonomni dio Kraljevine Makedonije, sa vlastitim parlamentom u kojem je kralj imao svog predstavnika.

Rimsko doba

Poslije pada Kraljevine Makedonije, 168. p. n. e., Solun je postao grad u Rimskoj Republici. Postao je važno trgovačko središte na Via Egnatiji, rimskoj cesti koja je spajala Bizantion (latinski: Byzantium, kasnije Konstantinopol) sa Dyrrachiumom (danas Drač, albanski: Durrës) u Albaniji. Ta cesta je omogućavala trgovinu između Evrope i Azije. Grad je postao glavno mjesto jednog od četiri rimska okruga u Makedoniji. Zadržao je svoje povlastice, ali je njime vladao pretor (latinski: praetor) i imao je rimski vojni garnizon. U jednom kratkom periodu u 1. vijeku p. n. e., sve grčke provincije su bile pod Solunom. Zbog velike trgovačke važnosti, Rimljani su gradu izgradili prostranu luku (Σκαπτός Λιμήν), koja je opsluživala grad sve do 18. vijeka.

Solunska akropola koja se nalazi na sjevernim brdima je izgrađena 55 godine p. n. e., nakon napada Tračana.

U gradu je tokom 1. vijeka osnovana jevrejska kolonija, a i bio je jedan od ranih centara kršćanstva. Na svom drugom misionarskom putovanju Pavao iz Tarza je propovijedao u gradskoj sinagogi i postavio temelje nove crkve. Pobunjeni Jevreji su ga izbacili iz grada i on je pobjegao u Veroiju. Pavlova poslanica Solunjanima je poslana kršćanskoj zajednici u Solunu.

Zaštitnika, Svetog Dimitrija, grad je dobio 306. godine. Njemu se pripisuje veliki broj čuda koja su spasila grad. On je bio rimski prokonzul (latinski: Proconsul) Grčke, za vrijeme protivkršćanskog cara Maksimijana i bio je mučen u rimskom zatvoru, na čijem mjestu je danas crkva Svetog Dimetrija. Crkvu je sagradio rimski podprefekt Ilirika, 463. godine.

Bizantsko doba

Nako podjele Rimskog carstva na istočni i zapadni dio kojima se vladalo iz Konstantinopola i Rima, Solun je potpao pod Istočno Rimsko Carstvo (Bizant). Solun je bio drugi po važnosti grad poslije Konstantinopola. 390. godine, grad je postao mjesto revolta protiv cara Teodozija Prvog i njegovih gotskih plaćenika. Rimski general i nekoliko drugih visokih funkcionera su ubijeni u pobuni, što je rezultiralo masakrom od 7.000 do 15.000 stanovnika na gradskom hipodromu.

Nakon ovoga slijedi zlatno doba grada, sve do pada Rimskog carstva i najezda barbara. 620. godine veliki potres je pogodio grad u kojem je srušen veliki broj zgrada, uključujući i rimski forum.

U 7. vijeku, Slaveni su napali grad, ali ga nisu uspjeli osvojiti. Bizantska braća Ćirilo i Metodije, koji su rođeni u Solunu su poslani od strane bizantskog cara Mihajla Trećeg u misionarsku misiju u sjeverne regije zemlje. Tamo su uzeli južnoslavenski govor za osnovu starocrkvenoslavenskog jezika.

U 9. vijeku, Bizantinci su odlučili preseliti tržnicu za bugarska dobra iz Carigrada u Solun. Bugarski car Simeon I je napao Tračku, pobijedio bizantsku vojsku i prisilio Carstvo da vrati tržnicu u Carigrad. 904. godine Saraceni sa Krete su napali grad i nakon deset dana pljačkanja, otišli sa bogatim plijenom i 22.000 robova, većinom mlađeg stanovništva.

Usprkos ovom, grad se brzo oporavio i zajedno sa Bizantom doživio procvat u 10, 11. i 12. vijeku. Broj stanovnika grada se naglo povećavao, zajedno sa velikom jevrejskom zajednicom. Svakog oktobra, izvan gradskih zidina se održavao sajam sv. Dimitrija, koji je trajao šest dana. U to vrijeme ovo je bio jedan od najvećih sajmova u tom dijelu svijeta.

Ekonomski razvoj grada je nastavljen i u 12. vijeku za vrijeme dinastije Komneni, koja je proširila bizantsku vladu na sjever u Srbiju i Mađarsku. U gradu se tad nalazila kovnica novca, što je u to vrijeme bio veliki znak bogatstva.

Poslije smrti cara Manuela I, 1180. godine, Bizantsko carstvo je započelo svoj pad. 1185. godine normanski vladari Sicilije su napali i okupirali grad, što je rezultiralo njegovim popriličnim uništenjem. Njihova vladavina je trajala manje od godinu dana, jer ih je Bizant pobijedio u dvije bitke i prisilio na evakuaciju.

Solun je nestao sa karte Bizanta 1204. godine, kada su Carigrad osvojili križari u Četvrtom križarskom ratu. Solun i okolna teritorija su postali dio Solunskog Kraljevstva u Latinskom carstvu. Grad je vraćen u Bizantsko carstvo 1246. godine.

Iako je ovo vrijeme raznih invazija, Solun je imao veliki broj stanovnika i razvijenu trgovinu. Ovo je rezultiralo intelektualnim i umjetničkim procvatom, čiji tragovi se i danas mogu naći u mnogim crkvama i njihovim freskama.

U 14. vijeku grad je zahvatio zelotski pokret, koji je započeo kao religijski sukob između konzervativnog biskupa Gregoriosa Palamasa (Γρηγόριος Παλαμάς) i redovnika Barlaama. Brzo se ovo pretvorilo u politički sukob u kojem su zeloti nakratko osvojili vlast nad gradom.

Osmanlijsko doba

Bizantsko carstvo, koje nije uspijevalo zaštititi grad od najezda Osmanlija, je prodala Solun Mletačkoj Republici, koja je kontrolirala grad do osmanlijskog napada 29. marta 1430. godine, pod vodstvom Murata Drugog, koji je nakon trodnevne opsade zauzeo grad.

Tokom osmanlijske vlasti, grad je postao multikulturalan, a stanovništvo su činili Jevreji (najveća zajednica), Turci, Slaveni, Albanci i Grci koji su činili četvrtinu stanovništva. Od oko 130.000 stanovnika koji su živjeli u gradu početkom vijeka, 60.000 su bili Sefardski Jevreji, čiji su preci prognani iz Španije i Portugala poslije 1492.

Grad je ostao u rukama Osmanlija idućih pet vijekova i postao je jedan od najvažnijih gradova u Carstvu i jedno od najvažnijih trgovačkih središta Balkana. Željeznička pruga je stigla u grad 1888. godine, a u periodu od 1896. do 1904. je izgrađena nova luka. Osnivač moderne Turske, Kemal Atatürk je rođen u gradu 1881. godine, a ovdje se i nalazilo sjedište pokreta Mladih Turaka, početkom 20. vijeka. Solun je prvo bio središte sandžaka u vilajetu Rumeli između 1393. i 1402. i opet, između 1430. i 1864. godine, nakon čega je postao pokrajina. Solunska pokrajina se sastojala od sandžaka Selânik (Solun), Drama i Serres (Siroz ili Serez).

Građevine iz osmanlijskog perioda se mogu najviše naći u dijelu grada 'Ano Poli' (Gornji grad), u kojem se nalaze jedine tradicionalne drvene kuće i fontane koje su preživjele veliki požar. U središtu grada je opstalo i nekoliko džamija, kao "Hamza-Bej džamija", Alatza Imaret džamija", "Bezesteni" i "Jahudi Hamam". Skoro svi od više od 40 minareta su izgorjeli u požaru ili su maknuti poslije 1912. Samo je jedan preživio u Rotundi. Također je preživjelo i nekoliko turskih kupališta.

Moderno doba

Solun je bio meta Prvog balkanskog rata, 1912. godine, tokom kojeg je Grčka ujedinjena, 26. oktobra 1912. godine, što je u Grčkoj praznik. Kralj Đuro Prvi je ubijen u atentatu tokom svog posjeta Solunu, 18. marta 1913.

1915. godine, tokom Prvog svjetskog rata, savezničke snage su se iskrcale u Solunu i koristili grad kao bazu za ofanzivu protiv pronjemačke Bugarske. Prosavezničku privremenu vladu je odavde vodio Elefterios Venizelos, suprotno volji neutralnog kralja Grčke.

Veći dio grada je uništen u požaru 18. augusta 1917. godine, kojeg su slučajno uzrokovali francuski vojnici. Požar je u beskućnike pretvorio 72.000 ljudi, od ukupno 271.157 ljudi koji su živjeli tad u gradu. Obnova središta grada je bila zabranjena, sve dok se nije donio moderni razvojni plan grada. Taj plan je napravio francuski arhitekt Ernest Hebrard. Njegov plan je uklonio istočnjački izgled grada i pretvorio ga u moderni evropski grad.

Jedna od glavnih posljedica požara je bilo i uništenje polovine domova Jevreja, što je dovelo do njihovog masovnog iseljenja. Veliki broj njih se preselio u Palestinu, a manji u Francusku i SAD. Njih su zamijenili grčke izbjeglice, koje su bježale iz Smirne u Turskoj, 1922. pred Grčko-turskim ratom. Kao rezultat ove humanitarne krize, gradsko stanovništvo se naglo povećalo.

Solun je zauzela Nacistička Njemačka, 9. aprila 1941. godine i držala ga pod okupacijom sve do 30. oktobra 1944. Grad je teško oštećen u Savezničkom bombardiranju, a jevrejsko stanovništvo su gotovo u potpunosti istrijebili nacisti. Jedva je hiljadu Jevreja preživjelo. Poslije rata je Solun brzo obnovljen i broj stanovništva se naglo povećao. Grad se najviše razvijao od 1950-ih do 1980-tih, ali bez urbanističkog plana, što je dovelo do velikih prometnih gužvi, koje su ostale do danas.

20. juna 1978. godine, grad je pogodio jak potres jačine 6,5 stepeni. Ovaj potres je prouzrokovao štetu na mnogim zgradama i historijskim spomenicima, kao i smrt 40 ljudi. Grad se opet brzo oporavio i nakon ove prirodne katastrofe.

Raniji kršćanski i bizantski spomenici u Solunu su stavljeni na UNESCO-ov popis Svjetske baštine, 1988. godine. Solun je postao Evropski grad kulture za 1997. godinu.

Solun je vrlo važan univerzitetski centar jugoistočne Evrope i u njemu živi veliki broj studenata iz cijele zemlje. U gradu se nalazi Aristotelov Univerzitet, najveći u Grčkoj, i Makedonski Univerzitet.

Ekonomija

Solunska ekonomija najviše ovisi o luci, kao i o industrijskom i trgovačkom sektoru. Industrijski se u gradu proizvodi: rafinirano ulje, hemikalije, tekstil, mašine, brašno, cement, farmaceutika i alkohol. Veliki broj obližnjih država koriste ovaj grad kao luku. Većina ljudi u gradu je zaposlena u manjim poduzećima. Službeno je 2002. godine stopa nezaposlenosti bila 10%, ali pravi brojevi su vjerovatno mnogo niži.

Stanovništvo

Statistički podaci

Stanovništvo u Solunskoj općini-

Godina	Stanovništvo	Promjena
1981	406,413	-
1991	383,967	-22,446/-5.52%
2001	363,987	-19,980/-5.20%

Iako se stanovništvo općine Solun konstantno smanjuje, aglomerizacijsko područje grada raste, budući da se stanovništvo preseljava u predgrađa.

Solunski Jevreji

Solunska jevrejska zajednica je bila većinom sefardijskog porijekla, iako je postojala i manja grupa starih Romaniota. Tokom osmanlijske vladavine Jevreji u Solunu su činili više od polovine stanovništva i postojala je jaka jevrejska vladavina u trgovini, sve dok Grčka nije preuzela grad u 1912. godini. Kao rezultat jevrejskog uticaja na grad, veliki broj nejevrejskog stanovništva je govorila ladino, a grad se praktički gasio u subotu, na jevrejski sabat.

Najveće opadanje broja Jevreja počinje nakon velikog požara 1917. Grčka vlada je u svojim naporima heleniziranja grada, namjerno onemogućavala povratak Jevreja svojim domovima, iako je kompenzirala njihove gubitke. Veliki broj Jevreja se tad preselio u Tursku, SAD, Evropu i Aleksandriju u Egiptu. 1922. godine zakon koji je zabranio trgovinu nedjeljom je dodatno uzdrmao jevrejske trgovce.

Solunski Jevreji su i dalje bili važan dio grada, sve do nacističke okupacije tokom Drugog svjetskog rata. Nacisti su ubili 96% solunskih Jevreja u holokaustu, čime su uništili jevrejsku zajednicu grada.

Danas u gradu živi oko 1.000 Jevreja, iako postoje značajne zajednice solunskih Jevreja u SAD-u i Izraelu.

Jevreji u Solunu^[1]

Godina	Ukupno stanovništva	Jevrejsko stanovništvo	postotak Jevreja
1842	70.000	36.000	51%
1870	90.000	50.000	56%
1882/84	85.000	48.000	56%
1902	126.000	62.000	49%
1913	157.889	61.439	39%
1943		53.000
2000	363.987	1.000	0%

Kultura

Muzeji

Jevrejski muzej u Solunu (Museo Djudio de Salonik)
Makedonski muzej savremene umjetnosti
Državni muzej savremene umjetnosti
Makedonsko-trački folklorni i etnološki muzej
Muzej Bizantske kulture
Solunski arheološki muzej
Solunski kinematografski muzej
Solunski muzej makedonske borbe
Solunski sportski muzej Arhivirano 22. 12. 2006. na Wayback Machine
Vodeni muzej
Bijeli toranj, muzej i spomenik
Tehnički muzej Arhivirano 11. 1. 2007. na Wayback Machine
Muzej fotografije Arhivirano 24. 12. 2006. na Wayback Machine
Zaklada za umjetnost Teloglion

Arheološka nalazišta

Kripta crkve sv. Dimitrija
Agia Paraskevi, Solun, staro groblje
Stara Agora u Solunu
Manastir Latomos u Solunu
Rimska palača i Hipodrom

Spomenici

Galerijev slavoluk i grobnica
Gradske zidine
Trigonijski toranj
Stara Agora
Rotunda
Rimska palača i Hipodrom
Crkva Aje Sofije

Manifestacije

Solunski međunarodni trgovački sajam
Solunski međunarodni filmski festival
Solunski festival dokumentarnog filma
Solunski međunarodni festival fotografije
Dimitria
Video Dance Festival
DMC DJ Championship

Mediji

Novine

Makedonia-Thessaloniki
Agelioforos

Televizija

ERT3 [1] - odjeljak Elliniki Radiophoniki Tileorasi (ERT)
TV Macedonia [2] Arhivirano 27. 11. 2012. na Wayback Machine
TV100
Apollon TV
Best TV (lokalna)
TV Balkania
Europe One Arhivirano 20. 6. 2021. na Wayback Machine
Omega TV
Orion TV
Panorama TV
Gnomi TV
TV Thessaloniki
Vergina TV
4E, Crkvena TV stanica

Radio

Sportski klubovi

Alexandreio Melathron (Palais des Sports) Košarkaška dvorana (kapacitet: 5.500). Dom historijske košarkaške ekipe **Aris**

Iraklis FC [3] Igra u prvoj ligi. (2005-2006: 4. mjesto)
PAOK FC [4] Igra u prvoj ligi. (2004-2005: 5. mjesto)
Aris FC [5] Igra u prvoj ligi. (2004-2005: 14. mjesto)
Apollon Kalamarias [6] Igra u prvoj ligi (2004-2005: 12. mjesto)
Agrotikos Asteras - treća liga
Epanomi (bivši ILTEX Lykoi, danas su to spojeni klubovi) - treća liga
Pavlos Melas FC - treća liga

Bolnice i klinički centri

Međubalkanski medicinski centar [7]
AHEPA univerzitetska bolnica [8]
Bolnica Papageorgiou
Bolnica Papanicolaou^{[mrtav link]}
Solunska Hipokratova bolnica
bolnica Georgia Gennimatasa
Bolnica sv. Dimitrija
Klinika sv. Luke
Kyanous Stavros (Crveni Križ)

Prijevoz

Prvi autoput je kroz Solun prošao u 1970-ima. Solun je dostupan sa autoputem GR-1/E75 iz Atine, GR-4, GR-2, (Via Egnatia) /E90 i GR-12/E85 iz Serresa i Sofije. Autoput GR-1 je u 1970-ima dosegnuo Solun i to je bio kraj njegove gradnje. U 1980-ima započela je gradnja solunske obilaznice, koja je otvorena 1988. Nedavno je postojeća infrastruktura na autoputevima dograđena. Gradnja 9,6 km duge mreže metroa je počela u junu 2006, a završetak gradnje planiran je 2018. godine. Ovo će bitno smanjiti velike gužve u središtu grada. Javni prijevoz u gradu se trenutno odvija samo autobusima.

Grad je veliki željeznički čvor na Balkanu, sa direktnim vezama za Sofiju, Skoplje, Beograd, Moskvu, Beč, Budimpeštu, Istanbul i Zagreb, kao i za Atinu i druga odredišta u Grčkoj.

Aviosaobraćaj se odvija preko Makedonskog međunarodnog aerodroma. Budući da su piste na aerodromu dosta kratke, aerodrom ne može primati prevelike avione, u budućnosti se planira njegovo proširenje.

Klima

Solun se nalazi u području izmijenjene sredozemne klime, zahvaljujući otvorenosti grada i okoline utjecajima iz unutrašnjosti Balkana. Zbog toga su zime sa negativnim temperaturama i manjim količinama snijega normalna pojava, što je bitno drugačije od južne Grčke i Atine. Mraz je također česta pojava zimi. Ljeta su topla, ali ne žarka sa rijetkim padavinama u vidu jakih pljuskova. Godišnja količina oborina je 451 mm.

Mjesec	Jan	Feb	Mart	April	Maj	Juni	Juli	Aug	Sept	Okt	Nov	Dec
Maks. [°C]	9	10	13	18	23	28	31	30	26	21	14	10
Min. [°C]	1	2	5	7	12	16	18	18	15	11	6	2
Padavine (mm)	40	38	43	35	43	30	22	20	27	45	58	50
Najveće temp. [°C]	20	22	25	31	36	39	42	39	36	32	27	26