Norveški jezik
Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Norveški jezik (norveški: norsk) je skandinavski, germanski jezik indoevropskog porijekla koji se pretežno govori u Norveškoj. Jezik govori oko 4,5 miliona ljudi u Norveškoj i oko milion ljudi van Norveške. Norveški jezik postoji u dvije službene pisane varijante: književni jezik (norveški: bokmål) i novonorveški (norveški: nynorsk). Osobe koje govore švedski i norveški obično razumiju jedni druge bez većih problema. Ovo važi u malo manjoj mjeri i za osobe koje govore danski i norveški. Pisana književna varijanta norveškog gotovo je identična pisanom danskom.
| Norveški jezik norsk | |
|---|---|
| Regije govorenja | Skandinavija |
| Države govorenja |  Norveška (oko 4.800.000),  Sjedinjene Američke Države (oko 55.311),  Kanada (oko 7.710) |
| Jezička porodica |
|
| Broj govornika | oko 5 miliona |
| Sistem pisanja | Latinica (norveška abeceda) Brailleovo pismo |
| Službeni status | |
| Služben u | Norveška |
| Regulator(i) | --- |
| Jezički kod | |
| ISO 639-1 | no – Norveški nb – Bokmål (književno norveški) nn – Nynorsk (novo norveški) |
| ISO 639-2 / 5 | [[ISO639-3:nor – Norveški nob – Bokmål nno – Nynorsk|nor – Norveški nob – Bokmål nno – Nynorsk]] |
| ISO 639-3 | – Norveški nob – Bokmål nno – Nynorsk nor – Norveški nob – Bokmål nno – Nynorsk |
| Također pogledajte: Jezik | Jezičke porodice | Spisak jezika | |
Historija
urediNorveški jezik vuče svoje porijeklo iz sjevernogermanskog jezika (također poznat i pod imenima skandinavski i nordijski) koji se govorio na prostoru Skandinavskog poluostrva u prvih hiljadu godina nove ere. Skandinavski jezik se danas može vidjeti u formi runa na prostoru čitave Skandinavije. Ovaj jezik je se vremenom podjelio na dvije podgrupe zapadnonordijski (norveški: norrønt) i istočnonordijski. Iz zapadnonordijskog su se s vremenom razvili norveški, islandski i farski, dok su se iz istočnonordijskog razvili švedski i danski.
Dolaskom kršćanstva u Skandinaviju u 10. vijeku rune se prestaju koristiti i u upotrebu dolazi latinica. Ime koje se koristi za jezik koji se u ovo vrijeme govori i piše na području Norveške je staro norveški (norveški: Gammelnorsk). Ovaj jezik je potpuno identičan sa jezikom koji se u isto vrijeme govori i piše na području Farskih ostrva i Islanda.
Dolazkom crne smrti u 13. vijeku većina pismenih govornika ovog jezika umire i sa njima nestaje staro norveški kao pisana varijanta jezika. Tekstovi pisani poslije crne smrti su u pravilu pisani mješavinom švedskog, danskog i staro norveškog. Ovaj pismena varijanta jezika se označava kao srednje norveški (norveški: mellomnorsk). Unijom između Norveške i Danske i reformacijom (konvertiranjem iz katoličanstva u protestantizam) danski postaje zvanično korišten kao pismena varijanta norveškog jezika. Na Farskim ostrvima i na Islandu se nastavlja upotreba srednje norveškog koji se kasnije razvija u zasebne jezike: islandski i farski. Norveški, islandski i farski jezik se računaju kao zasebni jezici od 15. vijeka. Uvođenjem danskog kao pismene varijante norveškog jezika u norveški jezik ulaze mnoge pozajmice iz njemačkog i danskog jezika.
Preuzimanjem Norveške od strane Švedske u 1814. godini počinje diskusija o pisanoj varijanti norveškog jezika koja bih se razlikovala od danskog. Ova diskusija je izazvala podjelu javnosti na dva djela. Jedan dio je želio da se novi pisani norveški bazira na dijalektima koji nisu bili pod uticajem danskog jezika. Najglasniji zagovaralac ove ideje je bio norveški prosvetitelj Ivar Aasen. Ova varijanta pisanog norveškog je u 1929. godini zvanično dobila ime novo norveški. Drugi dio javnosti podržavao je ideju da se u danski pisani jezik koji se koristio u Norveškoj postepeno uvode norveške riječi i izbacuju danske. Ovaj dio javnosti je bio predvođen prosvetiteljom Knud Knudsenom. Ova varijanta norveškog jezika se prvobitno nazivala državni norveški (norveški: riksmål) da bih u 1929. godini dobila svoje zvanično ime književno norveški.
U 20. vijeku Norveška država pokušava da ujedini novo norveški i književno norveški u jednu varijantu pisanog norveškog pod imenom zajedničko norveški (norveški: samnorsk). Velike reforme jezika bivaju provedene u 1917., 1938. i 1959. godini. Zajedničko norveški nailazi na otpor u velikom djelu javnosti i država odustaje od ovog projekta sredinom 60-ih godina. Danas su obje varijante pisanog jezika zvanične.
Od 1952. godine jezik je reguliran od strane Norsk språknemnd. U 1972. godini reguliranje jezika je preuzeo Norsk språkråd.
Klasifikacija jezika
uredi
Norveški jezik je dio grupe jezika poznatih pod imenom Indo-evropski jezici. Indo-evropski jezik se s' vremenom razvio u različite grupe jezika migracijom stanovništva koje je prvobitno govorilo ovaj jezik. Germani su početkom nove ere govorili proto-germanski jezik koji se sa vremenom podjelio u tri grupe; zapadno-, istočno- i sjeverno germanski. Sjeverno germanska grupa se kasnije razgranava u norveški, danski, švedski, islandski i farski jezik.
Ovi skandinavski jezici se klasificiraju u dvije grupe: zapadno nordijsku (ili zapadno skandinavsku) grupu i istočno nordijsku (ili istočno skandinavsku) grupu. Klasifikacija se bazira na fonološkim promjenama iz sjeverno germanskog jezika. Naprimjer riječ most se u istočno nordijskim jezicima zove bro dok se ista riječ zove bru u zapadno nordijskim jezicima. islandski, farski i norveški jezik pripadaju zapadno nordijskoj grupi dok švedski i danski pripadaju istočno nordijskoj grupi. Ova klasifikacija nije relevantna za norveški jezik kao cjelinu zbog toga što granica između ove dvije fonetske grupe djeli norveški na dva djela. Dijalekti norveškog koji se govore na jugo-istoku Norveške pripadaju istočno nordijskoj grupi dok ostatak norveških dijalekata pripada zapadno nordijskoj grupi.
Fonetika i izgovor
urediU norveškom jeziku postoje velike varijacije u izgovoru između različitih dijalekata. U norveškom kao i u drugim skandinavskim jezicima postoji relativno veliki broj vokala. Za razliku od mnogih drugih evropskih jezika u norveškom jeziku ton sa kojima se riječi izgovoraju može predstavljati razliku između dva značenja iste riječi. Drugi jezici u Evropi u kojima također postoje tonalne razlike su bosanski, švedski, slovenski i estonski.
Varijante pisanog norveškog
urediNorveški jezik postoji u dvije službene pisane varijante: književni norveški (norveški: bokmål) i novo norveški (norveški: nynorsk). Za konzervativnu varijantu književno norveškog se koristi ime državni norveški (norveški: riksmål). Također postoji konzervativna vrsta novo norveškog pod imenom visoko norveški (norveški: høgnorsk).
Većina norveškog stanovništva (85% - 90%) koristi književno norveški. Broj korisnika novo norveškog je dostigao vrhunac za vrijeme Drugog svjetskog rata kada je prema procjenama jedna trećina stanovništva koristila tu varijantu pisanog norveškog jezika. Od završetka drugog svjetskog rata ovaj broj je opao na sadašnjih 10% - 15%.
Književni norveški i državno norveški
urediKnjiževno norveški jezik je baziran na danskoj književnoj tradiciji. Razlog ovom je danska dominacija u Norveškoj i status danskog jezika kao zvaničnog jezika u Norveškoj od srednjeg vijeka. Kao posljedica ovog, razlike danas između pisanog danskog i književnog norveškog su minimalne. Ove razlike su uvedene sredinom 18. vijeka kada je Knud Knudsen (1812 - 1859) započeo reformaciju norveškog jezika.
U ovo vrijeme jezik je bio poznat pod imenom državno norveški. 1928. jezik je zvanično preimenovan u književno norveški. Između 1917. i 1965. u Norveškoj je zvanični program države bio ujedinjenje dvije pisane varijante norveškog u jednu. Ova ujedinjena varijanta je poznata kao zajedničko norveški. Pod uticajem ove politike u književno norveški su uvedena neka pravopisna pravila iz novo norveškog. Danas ime državno norveški se koristi za pravopis prije reformi iz početka prošlog vijeka dok se ime književno norveški koristi za varijantu jezika u kojoj su reforme uvedene.
Novo norveški i visoko norveški
urediNovo norveški je druga službena pisana varijanta norveškog jezika. Nastao je većinom radom Ivar Aasena između 1842. i 1873. godine. Cilj jezika je bio da bude protivteža "danskom" norveškom koji se govorio od strane gradskog stanovništva i bogatijih slojeva norveškog društva.
Za vrijeme norveške politike stvaranja zajedničko norveškog u novo norveški su uvedena neka od pravila iz književno norveškog. Novo norveški u kojem ove reforme nisu uvedene naziva se visoko norveški (høgnorsk).
Zajedničko norveški
urediZajedničko norveški je varijanta norveškog jezika koja je trebala da nastane spajanjem književno norveškog i novo norveškog. Plan norveške države za stvaranje ove varijante pisanog jezika je danas službeno odbačen.
Dijalekti
urediNorveški jezik je prepoznatljiv po relativno velikim razlikama između različitih dijalekata i velikom broju istih. Razlike između dijalekata se obično pripisuju velikim geografskim razdaljinama između stanovništva i planinskom miljeu koji je ranije ograničavao kontakt između ljudi. Specijalno za norveški jezik je da su dijalekti u današnjici dobili jak položaj kako u zvaničnim tako i u nezvaničnim situacijama. Standarizirani dijalekt postoji ali nije dovoljno raširen i vezan je za književno norveški. Ovaj standarizirani dijalekt se govori samo u provinciji Østlandet.
Također pogledajte
uredi
