kouezhañ

Brezhoneg

Etimologiezh

Eus ar ger krennvrezhonek coezaff^[1], kar d'ar verboù koedha e kerneveureg ha cwyddo e kembraeg, dezho ar memes ster.

Deuet eus ur verb keltiek *kēde, da lavaret eo *ḱei-dʰe, ger kevrennek savet diwar ar wrizioù indezeuropek *ḱh₂-ei- « kouezhañ » ha *dʰeh₁- « lakaat », peurheñvel ouzh caedere en latin. Gwelet kiz^[2].

Verb

Ur volotenn o kouezhañ (1).

kouezhañ /ˈkweː(z)ã/ verb gwan (anv-gwan-verb : kouezhet) (displegadur)

1. Bezañ sachet war-zu an traoñ gant e bouez.
   • Neuze, pe flastret gant ar pouez a oa war e gof, pe ur c’hwil o kouezhañ eus ar wezenn gozh en e c’henoù digor, Lom a greñchas e-kreiz figur Job gant ar paz a oa deuet dezhañ. — (Jakez Riou, An Ti Satanazet, Skridoù Breizh, 1944, p. 21.)
   • Gourc’hemenn a ran dit bezañ va mevel endra vevin, sentiñ ouzhin e pep tra, ha pa vefe da ober d’al loar kouezhañ eus an oabl, pe lakaat ar mor da veuziñ ar vro-mañ. — (Roparz Hemon (diwar Chr. Marlowe), Fostus an doktor daonet in Pemp pezh c'hoari berr, Skridoù Breizh, Brest, 1944, p. 89.)
   • Kerkent e kouezhas glav a-walc'h evit lakaat an traoù da boulzañ en douar koulz ha biskoazh. — (Gabriel Morvan, Buez ar Zent, Brest, 1894, p. 135.)
2. Koll e gempouez, pakañ ul lamm.
   • Al lakepod, paket genaouek, a ziskrogas trumm hag a gouezhas war e benn adreñv. — (Jakez Riou, Geotenn ar Werc'hez ha danevelloù all, Al Liamm, 1957, p. 56.)
3. Tizhout, skeiñ.
   • Hennezh zo ur c’hleñved abominabl da gouezhañ war ar vugale. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 223.)
   • Ma lez ar c'hleñved da gouezhañ war an dud, ez eo evit kaout digarez da zegas ar pare dezho en-dro. — (Henri Ghéon, troet gant Jakez Riou, Torfed ar frer Juniper, C'HOARIVA BREZHONEK, Pemp pezh-c'hoari berr, Skridoù Breizh, 1944, p. 143.)
   • Ankeniet e oant o-daou, evel ma vije bet ur gwalleur bennak o vont da gouezhañ warno. — (Jakez Riou, An Ti Satanazet, Skridoù Breizh, 1944, p. 128.)
   • Serten buanegezh Doue — A gouezho warne hep dale. — (Juluan Godest, Dastumaden gwerziou poblus, Sant-Brieg, 1904, p. 22.)
   • Eñ a roio nerzh d’hoc’h ene pa viot tentet, sklêrijenn d’ho spered pa vezo teñval, laouenedigezh d’ho kalon pa gouezho anken warni, ha didorr d’ho korf pa stago outañ ur boan pe ur c’hleñved bennak. — (Gabriel Morvan, Buez ar Zent, Brest, 1894, p. 581.)
4. Disteraat, diskenn, en em lezel da vont.
   • Adsav ! korf ha spered, adsav ! Mezh dit da gouezhañ ken izel ! — (Alc'houeder Treger (Erwan Berthou), Dre an Delen hag ar C’horn-boud, Sant-Brieg, Pariz, 1904, p. 46.)
5. En em gavout.
   • — [...] ? Bep kammed a raimp emaomp e riskl da goueza e mesk eur strollad republikaned. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 106.)
   • Kouezet a-nevez er baourentez, ar c'here en em lakeaz adarre da labourat var he vicher goz. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 300.)
6. Dont trumm pe drummoc'h da vezañ, pa gomzer eus stad ar c'horf pe ar spered.
   1. kouezhañ klañv : menel klañv.
      • Ur medisin brudet a-wechall, en deus pareet un niver bras a dud o vont da gouezhañ peultriner, gant kreson frigaset, lakaet gantan eoul debriñ e-leizh, ur meudadig holen-gwenn hepken, hag un diveradenn gwinegr. — (Loeiz ar Floc'h, E louzou da bep klenved, in An Oaled, niv. 35, 1931, p. 14.)
      • An dud o deus aon da gouezhañ diwar o zreid, a wel an traoù o treiñ en-dro dezho, a zo o vont da semplañ, da gouezhañ en droug-sant, a vo mat dezho kemer dour melis eus an apotikerezh, gwelloc’h aozet eo an dour-se eget an hini a rafent o-unan. — (Loeiz ar Floc'h, E louzou da bep klenved, in An Oaled, niv. 35, 1931, p. 13.)
   2. Kouezhañ en dizesper.
      • Ha spontet oc’h o welet ho pec’hedoù, ha dija prest da gouezhañ en dizesper ? — (Gabriel Morvan, Buez ar Zent, Brest, 1894, p. 4.)
7. Diwar-benn ar c'hleñvedoù:
   • Bloavezhioù a vez e kouezh ar c'hleñved war ar patatez. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 53.)

Deveradoù

• adkouezhañ
• askouezh
• askouezhadenn
• askouezh-bolz
• askouezh-gwareg
• askouezh krommvegenn
• kouezh
• kouezhadenn
• kouezhadur
• kouezhapl

Troioù-lavar

• kouezhañ a benn-bouzell
• kouezhañ d'an daoulin
• kouezhañ e bluñv war e votoù
• kouezhañ en toull izelañ
• kouezhañ eus e sav-sonn
• kouezhañ e veud en e zorn
• kouezhañ e viz en e zorn
• kouezhañ eus ar billig en tan
• kouezhañ war e benn

Troidigezhioù

Bezañ sachet war-zu an traoñ gant e bouez

• afrikaans : val ^(af)
• alamaneg : fallen ^(de)
• daneg : falde ^(da)
• esperanteg : fali ^(eo)
• faeroeg : falla ^(fo)
• finneg : pudota ^(fi)
• frizeg : falle ^(fy)
• galleg : tomber ^(fr)
• gresianeg : πέφτω ^(el) (péfto)
• henhebraeg : נפל ^(*)
• hensaozneg : feallan ^(ang)
• hungareg : esik ^(hu)
• ido : falar ^(io)
• islandeg : falla ^(is)
• iwerzhoneg : tit ^(ga)
• japaneg : 落ちる ^(ja) (ochiru)
• katalaneg : caure ^(ca)
• kembraeg : cwyddo ^(cy)
• kerneveureg : koedha ^(kw)
• kurdeg : ketin ^(ku)
• latin : cadere ^(la)
• nederlandeg : vallen ^(nl)
• norvegeg : falle ^(no)
• portugaleg : cair ^(pt)
• roumaneg : cădea ^(ro)
• saozneg : drop ^(en) , fall ^(en) , plummet ^(en)
• serbeg : пасти ^(sr) (pasti)
• skoseg : tuit ^(gd)
• spagnoleg : caer ^(es)
• sranan : fadon ^(*)
• svedeg : falla ^(sv)
• tagalog : mahúlog ^(tl)
• tchekeg : padat ^(cs)
• turkeg : düşmek ^(tr)
• waloneg : toumer ^(wa) , tchaire ^(wa)

Daveoù

Roll an daveoù :

• ^[1] : Ar c'hCatholicon
• ^[2] : Lexique Étymologique des termes les plus usuels du Breton Moderne, p. 77.