Dada

Dada a oa ul luskad arzoù (livañ, pegañ, dañsal, ezteurel, seniñ hag all) kaset da benn gant kefredourien hag arzourien. Bez e voe eus al luskad etre 1916 ha 1925. War gresk ez eas ar strollad hag e vrud, daoust d'ar Brezel-bed kentañ. Pal al luskad a oa en em zizober (doare tabula rasa) eus kement redi a oa a-fet ideologiezh, politikerezh hag arzoù.

Skritell Kleine Dadasoirée. gant Theo van Doesburg, miz Genver 1923 (?)

Krouidigezh

Ez-ofisiel e voe ganet Dada d'ar 5 a viz C'hwever 1916 en davarn anvet Cabaret Voltaire e Zürich (Suis). Savet e voe gant Hugo Ball, Richard Huelsenbeck, Tristan Tzara, Jean Arp, Marcel Janco ha Sophie Taeuber. Peurliesañ e vez lavaret e voe digoret ur geriadur dre zegouezh, hag evel-se e voe kavet ar ger dada. Un doare a oa da enebiñ ouzh ar brezel, hag un doare ivez d'ober goap eus kement luskad a echue e -ouriezh. Hervez Giovanni Lista e vefe bet ivez un doare da dostaat ouzh ar yaouankiz (e dibenn an XIX^vet kantved e savas reuz war an doare da dresañ kezeg, d'ar mare-se e lavaras Gauguin :« Quant à moi, j'ai reculé dans mon enfance jusqu'à mon dada ». A-raok ar brezel e lavaras ivez Hugo Ball e oa ret "saveteiñ ar marc'h koad bihan". En e zeizlevr (18 a viz Ebrel 1916) e c'haller lenn ivez :"Dada signifie « oui, oui » en roumain, « cheval à bascule » et « marotte » en français. Pour les Allemands, c'est un signe de naïveté un peu folle, de lien très étroit entre la joie de la procréation et la préoccupation pour la voiture d'enfant."

Diorren Dada

Ur pennadig a-raok fin ar Brezel bed kentañ e voe diazezet dada e Berlin, Hannover ha Köln. Ar manifestoioù a voe kaset betek Pariz, daoust d'ar c'hontrollerezh. Diazezet e oa oberiantizoù dada war ar fent hag an atahin, ha foran e oa o oberiantizoù. Da skouer, Hannah Höch, hag a drese patromoù dilhad evit ur gazetenn, ha goude-se e ch implije anezho en-dro : didroc'hañ a rae anezho a-benn sevel pegadurioù politikel. Evit ar wech kentañ ivez e voe ul luskad arzoù a roas plas d'ar merc'hed, hag e dada e voent gwelet evel par d'ar baotred. Er bed a-bezh e tiorrenas dada, hag ul levezon e voe evit meur a arzour, en o zouez an arzourien dreistrealour evel Max Ernst, André Breton, René Crevel, Robert Desnos, Paul Éluard, Philippe Soupault, Robert ha Sonia Delaunay.

Dibenn dada

Diaes eo gouzout pevare e chomas al luskad a-sav. Meur a dada a voe, d alavaret meur a zibenn ivez. Adalek 1920 ez eas al luskad war wanaat hervez André Breton hag Aragon, (gwelout Projet d'histoire littéraire contemporaine), a lavar ec'h echuas al luskad tro 1921-1922. E miz Du 1921 e voe embannet er gazetenn velgiat Ça Ira ! e oa marv dada.

Ma kreder Marc Dachy e chomas dada a-sav pa voe aozet prosez Maurice Barrès. Ez-ofisiel e voe anvet "Mise en accusation et jugement de Maurice Barrès pour crime contre la sûreté de l'esprit". Met ne felle ket da Tristan Tzara, Francis Picabia, Georges Ribemont-Dessaignes, Erik Satie pe Clément Pansaers e vefe aozet ur gwir brosez. Tzara a asantas bezañ degemeret evel test nemetken, padal e felle da André Breton e vefe aozet ur gwir brosez. Bec'h a savas etrezeo, ha Tzara a guitaas ar sal, asambles gant Picabia ha re all. Kemend-se a c'hoarvezas d'an 13 a viz Mae 1921. Marcel Duchamp a nac'has kas e oberennoù d'an diskouezadeg dada aozet gant Tzara e miz Even, Breton a gendalc'has da bellaat diouzh ar strollad.

Oberennoù dada

Jean Arp

• Symétrie pathétique broderezh diwar un dresaddenn gant Jean Arp.
• Fleur-marteau

Marcel Duchamp

• Roue de bicyclette (1915), ar ready-made kentañ
• Fontaine (1917), ur ready-made all
• L.H.O.O.Q., (1919, pe Mona Lisa gant barv ha mouroù
• Tu m' (1920) gwelout.
• Rotative plaques verre (1920), arz rakbsikiedelek gwelout.
• Marcel Duchamp as Belle Haleine (1921), poltred, kenlabour gant Man Ray gwelout.
• Disques avec spirales (1923), arz rakbsikedelek gwelout.
• La Mariée mise à nu par ses célibataires, même (1923) gwelout.
• Flaks dour c'hwezh vat Belle Haleine gant Rrose Sélavy (Éros c'est la vie) war an dikedenn.
• La Chute d'eau
• Le Gaz d'éclairage

Suzanne Duchamp

• Ariette. D'oubli de la chapelle étourdie (1920).
• Ready-made malheureux de Marcel (1919), pleustrad mentoniezh da stagañ ouzh ar balkon

Max Ernst

• La bicyclette graminée garnie de grelots, les grisons grivelés et les échinodermes courbants l'échine pour quêter des caresses (1920-1921).

George Grosz

• Remember Uncle August, the Unhappy Inventor (1919)

Raoul Hausmann

• Der Geist unserer Zeit, penn mekanikel (1919)

Hannah Höch

• Paire de mariés bourgeois (1927), eoullivadur war lien
• Da-Dandy, pegadur

Francis Picabia

• Jeune fille (1920), ul liv war baper.
• Volucelle II (1922)
• Dresseur de chien (1923) (gwelout ivez Dresseur d'animaux (1937))

Man Ray

• Lautgedicht (1924)

Kurt Schwitters

• Merz Picture 46 A (The Skittle Picture) (1921), framm ha traoù peget

Sophie Taeuber-Arp

• Gardes (1918), kizelladur koublet
• Triptyque abstrait (1918), eoullivadur war lien, gant delioù aour
• Masque de Janco (1918), maskl
• Tête dada (1918).
• Composition abstraite (1919), pegadur

Beatrice Wood

• Un peu d'eau dans du savon (1917), pegadur

Tzara, Janco et Huelsenbeck

• L'amiral cherche une maison à louer (1916), barzhoneg kempred e galleg, alamaneg ha saozneg

Kêrioù dada er bed

• Zürich (1915-1919), gant Tristan Tzara, Jean Arp, Hugo Ball et Richard Huelsenbeck, Marcel Janco, Hans Richter, Sophie Taeuber-Arp ;
• New York (1915-1921), gant Marcel Duchamp, Francis Picabia, Man Ray ;
• Berlin (1917-1923), gant Richard Huelsenbeck, George Grosz, Raoul Hausmann, Johannes Baader, Hannah Höch ;
• Köln (1919-1921), gant Jean Arp, Max Ernst, Johannes Theodor Baargeld ;
• Hannover gant Kurt Schwitters hag e luskad Merz;
• Pariz, etre 1920 ha 1923. An oberiant dada kentañ e Pariz a voe aozet e miz Genver 1920, un nebeud deizoù goude ma vefe degouezhet Tristan Tzara. Izili all : Tristan Tzara, Francis Picabia, Man Ray, André Breton, Paul Éluard, Louis Aragon, Philippe Soupault.

Levrlennadur

• Sept Manifestes Dada gant Tristan Tzara - 1924
• Tristan Tzara :
  • Sept Manifestes Dada, 1924
  • « La Première Aventure céleste de Mr Antipyrine », skeudennoù gant Marcel Janco, reprint 2005 (embanandur orin : 1916)
  • « Cinéma calendrier du cœur abstrait. Dessins de Jean Arp », reprint 2005 (embannadur orin :1920)
  • « Sept manifestes Dada et quelques dessins de Francis Picabia », reprint 2005 (embannadur orin : 1924)
• Richard Huelsenbeck : Almanach Dada, embannet gant Champ Libre, 1980 / Les Presses du réel, 2006

Liammoù

Liammoù diabarzh :

• Cabaret Voltaire

Liammoù diavaez :

• Arz DaDa
• Levraoueg Dada
• Diskouezadeg Dada e miz Genver 2006 er Centre Georges-Pompidou
• The Essential DADA - An Online Compendium
• Teuliad : Dada, diskouezadeg er Greizenn Pompidou, 2006