Кветкі і птушкі
Кветкі і птушкі (хуаняа, кіт. трад. 花鳥畫, спр. 花鸟画, піньінь huā niǎo huà, пал. хуа няо хуа) — жанр кітайскага пейзажнага жывапісу, асноўным прадметам якога з’яўляюцца расліны, птушкі, звяры альбо насякомыя[1]. Гэты жанр аказаў вялікі ўплыў на ўсё кітайскае прыкладное мастацтва ў сярэднія вякі[2]. Аналагічна іншым кітайскім жанрах творы-хуаняа ўтрымліваюць паэтычныя асацыяцыі і намёкі, даступныя адукаваным кітайцам свайго часу[3]. Мастакі звычайна пісалі карціны ў гэтым жанры на вертыкальных і гарызантальных скрутках, таксама сустракаюцца яны на веерах, альбомных лістах і паштовай паперы[4].
Зараджэнне
[правіць | правіць зыходнік]Увесь кітайскі пейзажны жывапіс сыходзіць каранямі ў старажытны культ прыроды, а таксама філасофскія плыні, якія імкнуцца зразумець прыроду, апісаць яе і класіфікаваць — даасізм, канфуцыянства і будызм[5]. Як асобны жанр пейзаж аформіўся паміж III і VI стагоддзямі[6].
Зараджэнне хуаняа адбылося пазней іншых асноўных кітайскіх выяўленчых жанраў, хоць выявы птушак сустракаюцца на самых ранніх захаваных кітайскіх малюнках перыяду Чжаньго і на яшчэ больш ранніх прадметах ужытку[2]. Расліны ў выяўленчым мастацтве сустракаюцца яшчэ раней — з канца перыяду Хань, аднак яны відавочна былі запазычаныя з Захаду і распаўсюджваліся даволі павольна[2]. Паступова выявы кветак сталі бліжэй да рэальнай кітайскай флоры, і пад уплывам кітайскай паэтычнай традыцыі мастакі пачалі перадаваць вобразы і настрой праз кветкі і птушак[2]. Так, зімародкі сімвалізавалі высакароднасць, а хвоя — адзіноту[7].
Вядома мноства незахаваных малюнкаў перыяду валадарства дынастыі Суй — «Мэйхуа і пліска», «Галубы і груша», «Чапля і сажалка з кветкамі лотасу», якія адносяцца да гэтага жанру[2]. Першым мастаком, які праславіўся выявай птушак, стаў Сюэ Цзі, які жыў у VIII стагоддзі[2]. Мноства піянераў хуаняа жылі на поўдні Кітая, на тэрыторыі цяперашняй правінцыі Сычуань[8].
Росквіт: X—XVII стагоддзі
[правіць | правіць зыходнік]
Узлёт папулярнасці хуаняа прыйшоўся на перыяд Пяці дынастый (першая палова X стагоддзя)[9]. Мастак Хуан Цюань і Сюй Сі, якія тварылі ў X стагоддзі, лічацца заснавальнікамі і неперасягненымі майстрамі жанру «кветкі і птушкі», заклалі дзве асноўныя яго стылістычныя разнавіднасці: маляванне чыстым тонам з тонкай лініяй, дбайным выяўленнем усіх характэрных асаблівасцяў, кіт. трад. 寫生, спр. 写生, піньінь xiěshēng, пал. сешэн; і маляванне размывамі тушы, калі аб’ект ўвасабляецца ва ўсёй паўнаце за кошт адлюстравання адной вызначальнай уласцівасці, кіт. трад. 寫意, спр. 写意, піньінь xiěyì, пал. сеі[7][9][9]. Сеі распаўсюдзіўся дзякуючы поспеху эстэтыкі Сюй Вэя і Чэнь Даафу[10].
Таксама сярод майстроў гэтага часу называюць Чжаа Чана, які працаваў у Сычуані[11]. У цэлым лічылася, што ўдалая карціна-хуаняо выказвае гэтак жа шмат, колькі вялікі пейзаж, але робіць гэта з дапамогай абмежаванай колькасці элементаў[8]. Мастакі імкнуліся спасцігнуць «даа» прыроды і яе саму[12]. Паэт і каліграф Сыкун Ту пісаў: «Прырода нямая, мёртвая для іншых і красамоўная для ідэальнага паэта»[12].
Папулярнасць дадзенага жанру павялічыў, у ліку іншага, уздым неаканфуцыянства, змест і характар якога ўдала супалі з «кветкамі і птушкамі», а таксама той факт, што інтэлектуалы традыцыйна асацыявалі сябе з «навукоўцамі» птушкамі, а не з «моцнымі» звярамі[2][7]. Неаканфуцыянскі тэрмін лі, які азначае першапрынцып, сутнасць рэчаў, стаў вельмі важны для жанру хуаняа: «лі» лічыўся непадзельным, а такім чынам, цалкам магчыма інтуітыўны малюнак Вялікай мяжы, недасяжнай для лагічнага ведання[9].
У перыяд Сун (X—XIII стагоддзя) пейзажныя жанры і, асабліва, хуаняа моцна ўзвышаюцца, узмацняюцца літаратурны ўплыў на іх[13]. Найбольшае распаўсюджванне атрымліваюць манахромныя выявы архідэй[14]. Мода на хуаняа не сыходзіць яшчэ доўга: у перыяд Мін (XIV—XVII стагоддзя) ён працягваў заставацца адным з упадабаных жанраў. Колькасць мастакоў і школ у Кітаі ў гэты час незвычайна вырасла[15]. Напрамкі сешэн і сеі канчаткова падзяліліся, адрозненні паміж імі захаваліся і ў XX стагоддзі[16]. Адным з сунских прадстаўнікоў сеі быў Цуй Бо[16]. Пазнейшы сунскі мастак, Ван Шэнь, пісаў як бамбук і простыя манахромныя пейзажы, так і манументальныя маляўнічыя пейзажныя карціны[17].
Сунскіх мастакоў прыцягвала буйная форма, яны стваралі на гарызантальных скрутках велізарныя шматметровыя творы, аднак многія пейзажысты таксама звярталіся да «малой формы» — хуаняа[18]. Так, Ма Юань і Ся Гуй, якія працавалі ў розных формах, абагульнілі ў сваіх карцінах дбайныя назіранні за прыродай, зробленыя іх папярэднікамі[19].
Пачынаючы з XIII стагоддзя на пейзажах становіцца модна размяшчаць вершы, часам гэта зводзіла іх да ўзроўню ілюстрацыі да тэксту, але часцяком станавілася магутным сродкам выказвання палітычнага пратэсту ці ідэалаў мастака[20]. Юаньскія аўтары часцяком наўмысна ўскладнялі вобразнасць твораў, адрасуючы іх вузкаму колу «прысвечаных»[20]. Найбуйнейшымі юаньскімі пейзажыстамі, якія звярталіся да хуаняа, былі Чжаа Менфу, У Чжэнь, Лі Кань, Ні Цзань і Гу Ань[20].
Новы час
[правіць | правіць зыходнік]
Перыяд Цын (XVII—XIX стагоддзе) стаў часам, калі ўвага тэарэтыкаў кітайскага жывапісу была звернута на кампазіцыю і тэхніку рэалістычнага малюнка найтонкіх элементаў пейзажу[9]. Нягледзячы на гэта, калі ў працах мастака не было натхнення, а толькі тэхнічная дасканаласць, то яго лічылі майстрам катэгорыі «нэн», самай нізкай з чатырох (кіт. 逸神妙能, піньінь yì shén miào néng)[9]. У хуаняа гэтага часу вяршэнстваваў прынцып малявання з натуры («сешэн»)[9].
Юнь Шоупін, які жыў у XVII стагоддзі на поўдні Кітая, пакінуў мноства малюнкаў мэйхуа і лотасаў, ён шматкроць звяртаўся да адных і тых жа сюжэтаў, інтэрпрэтуючы іх і імкнучыся перадаць розныя спосабы ўбачыць прыгажосць прыроды[21]. Чжу Да пачаў асучасніваць стагніраваць вобразы, прыўносячы ў іх новыя кампазіцыйныя прыёмы і нават элемент гратэску; мінімальнымі сродкамі ён ствараў адчуванне трапяткой недамоўленасці[22]. Аб’яднанне, якое тварыла ў XVIII стагоддзі пад назвай «Восем дзівакоў з Янчжоу», спарадзіла новы напрамак у жывапісе[23].
У другой палове XIX і пачатку XX стагоддзя жанр «кветкі і птушкі» стаў прытулкам кансерватараў, якія не жадалі адступаць ад канонаў[20]. Новыя павевы з’явіліся ў творах Чэнь Шыцзэна, У Чаншо, Жэнь Баняня[20]. Яркія карціны Чэнь Шыцзэна вырабляюць свежае ўражанне, так як сярэднявечныя пісаліся ў прыглушаных цёплых тонах[20]. Гэтыя новыя мастакі ўжывалі еўрапейскую лінейную перспектыву і пашырылі круг адлюстраваных прадметаў; у творчасці пазнейшых аўтараў відавочна прыкметны іх уплыў[20].
Буйным майстрам жанру, што жыў у XX стагоддзі, быў Цы Байшы[7].
Матывы
[правіць | правіць зыходнік]
Кітайскі жывапіс наогул глыбока сімвалічны, прыняты сімвалізм выкарыстоўваецца і ў жанры «кветкі і птушкі»: півоня азначае шляхетнасць і багацце, лотас — духоўную чысціню, якая дазваляе прайсці праз спакусы, спалучэнне бамбука, хвоі і слівы-мэйхуа — моцнае сяброўства[24]. Творчы метад кітайскіх жывапісцаў патрабаваў глыбокага вывучэння дэталяў адлюстроўванага прадмета з мэтай як мага больш дакладнай выявы яго на лісце[4].
Адным з упадабаных матываў у жанры «кветкі і птушкі» была выява чатырох часоў года з кульмінацыяй у дзень зімовага сонцастаяння і наогул зімовы пейзаж[25].
У X стагоддзі з’явіўся паджанр «чатыры высакародных кветкі», які паказвае архідэю, дзікую сліву сортумэйхуа, бамбук і хрызантэму, які набыў велізарную папулярнасць[9]. Архідэі лічыліся кветкай схаванай высакароднасці, прастаты і чысціні[9]. Малюнкамі архідэй праславіліся Мастакі XIII стагоддзя Шэн Маа і Чжаа Мэнфу, а таксама мастачка перыяду Мін Ма Шоучжэнь, аднак малявалі яны іх зусім па-рознаму[9]. Акрамя іх архідэі палюбілі майстры тэхнікі гохуа і мноства мастачак[9]. Дзікая сліва-мэйхуа ў жанры «кветкі і птушкі» несла касмаганічную місію, а таксама канфуцыянскія этычныя прынцыпы і філасофіі даасізму і чань-будызму[9].
Адлюстраванне бамбука асабліва ўдала выходзіла ў Су Шы, Вэнь Туна і Хуан Цінцзяня; яго часткі прыпадабнялі іерогліфам і пісалі каліграфічнымі рыскамі[26]. Працэс малявання бамбука ў перыяд Сун прадстаўляўся мастакам філасофскім і містычным дзействам, але ўжо пачынаючы з перыяду Мін мастакі ў асноўным факусаваліся на тэхнічных аспектах[27]. У той жа час найбольш часта бамбук малявалі чорнай тушшу — па легендзе нейкая прыдворная дама ўбачыла на створцы акна яго цень у месяцовую ноч і ўразілася таму, наколькі добра сілуэт адлюстроўвае сутнасць бамбука[28]. У перыяд Юань малюнак бамбука становіцца незвычайна важнай тэмай — ён сімвалізуе ідэал вучонага, якога не сагнуць нягодам[29]. Сярод юаньскіх мастакоў, што пісалі бамбук, вылучаюць Лі Каня і Ні Цзаня[28][29].
Сімвалам нязломнасці і высакароднай чысціні стала квітнеючая дзікая сліва — мэйхуа. Мастакі і паэты захапляліся яе здольнасцю заставацца жывой нават у мароз, а таксама сімвалізмам кветак-ян, што растуць на дрэве, карані якога сыходзяць у зямлю-інь і гэтак далей; аб мэйхуа казалі, што яна павінна спалучаць у сабе чысціню бамбука і стойкасць хвоі[30].
Хрызантэмы — сімвал адхіленасці, ўзнёслай адзіноты — у кітайскім мастацтве былі ўлюбёным паэтычным сюжэтам, паэт Таа Юаньмін стварыў мноства высока ацэненых вершаў пра хрызантэму[9].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Виноградова 1987, с. 15.
- ↑ а б в г д е ё Сычев 1983.
- ↑ Виноградова 1987, с. 6.
- ↑ а б Виноградова 1987, с. 16.
- ↑ Виноградова 1987, с. 23, 28.
- ↑ Виноградова 1987, с. 35.
- ↑ а б в г Завадская 1983.
- ↑ а б Виноградова 1987, с. 65.
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м Завадская 1975.
- ↑ Ци 2007.
- ↑ Виноградова 1987, с. 69.
- ↑ а б Виноградова 1987, с. 66.
- ↑ Завадская 1975, с. 108.
- ↑ Завадская 1975, с. 109.
- ↑ Завадская 1975, с. 128.
- ↑ а б Виноградова 1987, с. 92.
- ↑ Виноградова 1987, с. 94.
- ↑ Виноградова 1987, с. 95, 102.
- ↑ Виноградова 1987, с. 105.
- ↑ а б в г д е ё Виноградова 1987.
- ↑ Виноградова 1987, с. 141.
- ↑ Виноградова 1987, с. 142—144.
- ↑ Виноградова 1987, с. 148.
- ↑ Виноградова 1987, с. 8.
- ↑ Завадская 1975, с. 165.
- ↑ Завадская 1975, с. 256.
- ↑ Завадская 1975, с. 257.
- ↑ а б Завадская 1975, с. 258.
- ↑ а б Виноградова 1987, с. 124.
- ↑ Завадская 1975, с. 260.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Виноградова Н. А. Китайская пейзажная живопись. — Искусство, 1987.
- Завадская Е. В. Эстетические проблемы живописи старого Китая. — Искусство, 1975.
- Завадская Е. В. Человек — мера всех вещей. О живописи хуаняо (цветы и птицы) Ци Байши // Проблема человека в традиционных китайских учениях / Григорьева Т. П.. — Наука. Главная редакция восточной литературы, 1983. — С. 112—129.
- Сычев В. Л. К вопросу о происхождении и значении жанра «цветы и птицы» в китайской живописи // Проблема человека в традиционных китайских учениях / Григорьева Т. П.. — Наука. Главная редакция восточной литературы, 1983. — С. 99—104.
- Ци Бинь. Жанр «цветы и птицы» в творчестве художников Сюй Вэй и Чэнь Даофу // Известия Российского государственного педагогического университета им. А. И. Герцена. — 2007. — С. 122—125.
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
