Камітэт заходніх губерняў

Камітэт заходніх губерняў — камітэт Расійскай імперыі, які займаўся праблемамі пераважна беларуска-літоўскіх гурбеняў. Існаваў з 1831 па 1848 гг.

Прычыны стварэння

Ва ўмовах нарастаючага бюракратызму і перагружанасці дробнымі справамі органы ўлады Расійскай імперыі ўжо былі не ў стане аператыўна вырашаць важнейшыя пытанні заканадаўчага і адміністрацыйнага характеру. Праекты накіроўваліся то ў адно, то ў іншае міністэрства, у якіх накопліваліся тысячы нявырашаных спраў. Яшчэ больш складаная сітуацыя была з разглядам праблем, якія ўзнікалі на ўскраінах імперыі, дзе існавала «асаблівая» сістэма кіравання з «асаблівым» адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзелам і «асаблівымі» пасадамі. Каб разабрацца ў сітуацыі, ураду прыходзілася выдаткоўваць шмат часу, далучаць да рашэння праблем як вышэйшых саноўнікаў, так і мясцовае кіраўніцтва. Таму ўзнікла ідэя падмяніць цяжкую і косную дзяржаўную машыну надзвычайнымі органамі — сакрэтнымі камітэтамі. Менавіта яны надавалі дзяржаўнаму апарату Расійскай імперыі неабходную ступень гнуткасці^[1].

Канкрэтнае становішча таго ці іншага камітэта ў сістэме ўстаноў Расійскай імперыі вызначалася яго складам (па пасадах і па персанальных прызначэннях), арганізацыяй справаводства і характерам адносін кіраўніка гэтага камітэта з імператарам. Рэалізацыя новай ідэалогіі прадугледжвала уніфікацыю ладу жыцця нацыянальных ускраін імперыі з яе ўнутранымі губернямі. Для рэалізацыі гэтай палітыкі ў другой чвэрці XIX ст. ствараліся тэрытарыяльныя камітэты. Так былі створаны:

Першы і Другі Сібірскія (1821—1838 гг., 1852—1864 гг.),
Камітэт заходніх губерняў (1831—1848 гг.),
Камітэт па справах Царства Польскага (1831—1841 гг., 1864—1881 гг.),
Каўказскі камітэт (1833—1882 гг.).

Мэты і задачы

Яны былі закліканы ліквідаваць адасобленасць Сібіры, Беларусі, Літвы, Правабярэжнай Украіны, Польшчы, Каўказа ад унутраных губерняў Расійскай імперыі і садзейнічаць уніфікацыі іх адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўладкавання з цэнтральнымі губернямі. Кожны з пералічаных камітэтаў дзейнічаў у спецыфічныхдля свайго краю ўмовах, але мэты ў іх былі агульныя.

Існаванне камітэтаў па кіраванню асобнымі ўскраінамі — спецыфічная рыса функцыяніравання дзяржаўнага апарату Расійскай імперыі другой чвэрці XIX ст. Гэтыя камітэты, якія нярэдка выконвалі ролю своеасаблівых тэрытарыяльных урадаў, здзяйснялі ў адносінах падведамасных ім ускраін функцыі законадарадчых інстанцый і органаў нагляду. У асноўным яны ўяўлялі сабой нешматлікія, часта надзеленыя шырокімі паўнамоцтвамі аб’яднанні, якія складаліся з асабліва давераных Мікалаю І вышэйшых саноўнікаў. Боязь урада, штодзейнасць гэтых камітэтаў можа выклікаць у грамадстве якія-небудзь надзеі на перамены, абумовіла іх сакрэтнасць^[2]^[3]^[4].

Як правіла, такія камітэты не мелі сваіх канцылярый, а іх справаводства вёў у спецыяльным журнале запрошаны чыноўнік. Пасля таго як імператар прачытваў і адабраў справаводчыя дакументы камітэта, іх змест у форме «высочайших повелений» паведамляўся ў Дзяржаўны савет, Камітэт міністраў, Сенат, адпаведныя міністэрствы^[5]. У выніку ўказы, першапачаткова распрацаваныя ў камітэтах, выходзілі з грыфам таго ведамства, якое іх канчаткова зацвярджала, альбо за асабістым подпісам імператара. Безумоўна, тэрытарыяльныя і іншыя сакрэтныя камітэты звужалі кампетэнцыю вышэйшых органаў улады.

Найбольш вядомы крытык заходнерусізму А. Цвікевіч адзначаў, што Камітэту была пастаўлена канчатковая задача русіфікаваць заходнія губерні^[6].

Дзейнасць

Архипова, Т. Г. Комитет западных губерний. 1831—1848 гг. // Труды Московского государственного историко-архивного института / Министерство высшего и среднего специального образования РСФСР. Т. 28. — М.: [б. и.], 1970. — С. 512—528.
Лепеш, О. В. Комитет западных губерний (1831—1848 гг.). Историография / О. В. Лепеш // Сучасныя праблемы гістарыяграфіі гісторыі: Матэрылы Рэсп. навук.-практ. канф., 28 лістапада 2003 г.: У 3 ч. / Мін-ва адукацыі Рэсп. Беларусь, УА «БДПУ імя Максіма Танка»; [Рэдкал.: У. В. Тугай (гал. рэд.) і інш.]. Ч. 2. — Мн.: БДПУ, 2003. — С. 352—356. — ISBN 985-435-155-6.
Лепеш, О. В. Комитет Западных губерний (1831—1848 гг.): обстоятельства создания и механизм действия / О. В. Лепеш // Працы гістарычнага факультэта БДУ / рэдкал. У. К. Коршук (адк. рэд.) і інш.. Вып. 2. — Мн: БДУ, 2007. — С. 139—142. Архівавана 11 чэрвеня 2020.

Зноскі

↑ Лепеш, О. В. Комитет западных губерний: организация и деятельность (1831—1848 гг.) / О. В. Лепеш. — Минск: РИВШ, 2010. — 158 с. — ISBN 978-985-500-395-4
↑ Ерошкин, Н. П. Крепостническое самодержавие и его политические институты: (Первая половина XIX в.) / Н. П. Ерошкин. — М.: Мысль, 1981. — 252 с. — 186—188.
↑ Пресняков, А. Е. Россия в царствование императора Николая I // Ежемесячный журнал. — 1914. — № 6. — С. 87—91.
↑ Сыромятников, Б. И. Краткий обзор и указатель литературы по истории государственной власти по России / Б. И. Сыромятников. — М.: [О-во взаимопомощи слушателей Моск. гор. нар. ун-та им. А. Л. Шанявского], тип. п/ф. «Ломоносов», 1913. — 26 с. — С. 15.
↑ Середонин, С. М. Исторический обзор деятельности Комитета министров: к столетию Комитета министров (1802—1902): [в 5 т.]. — Т. 2: Комитет министров в царствование императора Николая Первого (1825 г. ноября 20—1855 г. февраля 18). Ч. 1 / составил С. М. Середонин. — Санкт-Петербург: издание Канцелярии Комитета министров, 1902. — [3], IX, 373 с., [6] л. портр. — С. 55.
↑ Цьвікевіч, А. «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку XX в. / Аляксандр Цьвікевіч; Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны; [Пасьляслоўе А. Ліса]. — 2-е выд. — Мн.: Навука і тэхніка, 1993. — 349, [1] с.: партр. — С. 15. — ISBN 5-343-01425-9.

Літаратура

Комитет западных губерний: организация и деятельность (1831—1848 гг.) : диссертация … кандидата исторических наук : 07.00.02 : защищена 31.03.2005 : утверждена 22.06.2005 / Лепеш Оксана Васильевна. — Минск, 2005.
Камітэт заходніх губерняў у Расійскай імперыі другой чвэрці XIX ст. / Аксана Лепеш // Беларускі гістарычны часопіс. — 2009. ― № 12. ― С. 12―18.

[1] Лепеш, О. В. Комитет западных губерний: организация и деятельность (1831—1848 гг.) / О. В. Лепеш. — Минск: РИВШ, 2010. — 158 с. — ISBN 978-985-500-395-4

[2] Ерошкин, Н. П. Крепостническое самодержавие и его политические институты: (Первая половина XIX в.) / Н. П. Ерошкин. — М.: Мысль, 1981. — 252 с. — 186—188.

[3] Пресняков, А. Е. Россия в царствование императора Николая I // Ежемесячный журнал. — 1914. — № 6. — С. 87—91.

[4] Сыромятников, Б. И. Краткий обзор и указатель литературы по истории государственной власти по России / Б. И. Сыромятников. — М.: [О-во взаимопомощи слушателей Моск. гор. нар. ун-та им. А. Л. Шанявского], тип. п/ф. «Ломоносов», 1913. — 26 с. — С. 15.

[5] Середонин, С. М. Исторический обзор деятельности Комитета министров: к столетию Комитета министров (1802—1902): [в 5 т.]. — Т. 2: Комитет министров в царствование императора Николая Первого (1825 г. ноября 20—1855 г. февраля 18). Ч. 1 / составил С. М. Середонин. — Санкт-Петербург: издание Канцелярии Комитета министров, 1902. — [3], IX, 373 с., [6] л. портр. — С. 55.

[6] Цьвікевіч, А. «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку XX в. / Аляксандр Цьвікевіч; Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны; [Пасьляслоўе А. Ліса]. — 2-е выд. — Мн.: Навука і тэхніка, 1993. — 349, [1] с.: партр. — С. 15. — ISBN 5-343-01425-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]