Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту

Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту
Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту
	Цэнтральная Беларусь
Профіль	скансен
Заснаваны	1976
Месцазнаходжанне	223021 Мінскі р-н, п.а. Азярцо
Агульная плошча	151 га
Адкрыты	з 10.00 да 17.00, выхадныя дні: панядзелак, аўторак, дзяржаўныя святы
	etna.by
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту — музей-скансен, створаны ў Беларусі ў 1976 годзе. Знаходзіцца ў вёсцы Азярцо (Мінскі раён).

Гісторыя

Першыя спробы стварыць музей-скансен на Беларусі былі здзейснены ў 1908 годзе мастаком, тэатральным дзеячам і настаўнікам Фердынандам Рушчыцам (1870—1936). Гэтым марам перашкодзіла Першая сусветная вайна. У 1931 годзе Рушчыц зноў вяртаецца да думкі аб стварэнні музея пад адкрытым небам, на гэты раз каля Вільні. Смерць мастака ў 1936 годзе і пачатак другой сусветнай вайны не дазволілі збыцца і гэтаму праекту.

Прыкладна з пачатку 60-х гадоў на старонках рэспубліканскага друку ўсё часцей з'яўляюцца артыкулы, у якіх разглядаюцца праблемы захавання помнікаў народнай архітэктуры. Старыя будынкі пачалі разбураць на падставе шэрагу прычын, у тым ліку гістарычных: паляпшэнне ўмоў жыцця на вёсцы, разгортванне інтэнсіўнага будаўніцтва, вызначэнне на дзяржаўным узроўні бесперспектыўнасці шэрагу паселішч. Узнікла рэальная пагроза страты помнікаў драўлянага дойлідства.

9 снежня 1976 года цэнтральным камітэтам БССР была прынятая Пастанова «Аб стварэнні Беларускага дзяржаўнага музея народнай архітэктуры і побыту». Для рэалізацыі Пастановы загадам Міністэрства культуры створана Працоўная група па арганізацыі музея, якая на працягу наступных дзесяці гадоў распрацоўвала і разглядала некалькі варыянтаў архітэктурна-планіровачных рашэнняў і генпланаў стварэння экспазіцыі музея. У 1988 годзе быў прыняты да рэалізацыі праект Беларускага рэстаўрацыйна-праектнага інстытута. Акрамя распрацоўкі праекту вялася вялікая навукова-экспедыцыйная работа па рэгіёнах рэспублікі з мэтай вывучэння, пошуку, фіксацыі і перавозкі помнікаў народнай драўлянай архітэктуры, музейных прадметаў побыту, рамёстваў і промыслаў.

Тэрыторыя для будучага музея была вызначана ў 4 км ад Мінска ля месца зліцця рэк Пціч і Менка ў вярхоўі Волкавіцкага вадасховішча, недалёка ад добраўпарадкаванай шашы «Масква-Брэст», што дазваляла бы ў будучым уключаць экспазіцыю музея ў асноўныя экскурсійныя маршруты. Наогул гэта месца ўнікальнае, тут перакрыжоўваліся гістарычныя дарогі з Усходу на Захад, ад Балтыйскага да Чорнага мора. Тут, па версіі некаторых даследчыкаў, быў заснаваны старажытны Мінск.

Раён, дзе размешчаны музей з'яўляецца тэрыторыяй, дзе зафіксаваны шэраг гістарычных помнікаў. Каштоўным археалагічным помнікам з'яўляецца Гарадзішча на рацэ Менка. Яго гісторыя пачынаецца да нашай эры. Раннімі помнікамі з'яўляюцца курганныя могільнікі, якія сведчаць аб тым, што гэтая тэрыторыя была заселена са старажытных часоў. Курганы адносяцца да перыяду ІХ-ХІ стст. і размешчаны невялікімі групамі.

Важным гістарычным аб'ектам з'яўляецца вёска Строчыца, першы ўспамін аб якой сустракаецца ў дакументах ХVІ ст. На ўзвышаным беразе Пцічы захаваліся рэшткі фальварка з панскім садам, захаваўся шэраг хат пачатку ХХ ст. з традыцыйным аздабленнем і фрагментамі агароджы.

Экспазіцыя

На сённяшні дзень гэта ўстанова з'яўляецца адзіным у Беларусі музеем-скансенам (тып музеяў, ствараных для захавання і дэманстрацыі традыцыйнага драўлянага будаўніцтва, прадметаў побыту, папулярызацыі народнай культуры і традыцый).

Структурная пабудова музея — гэта тры асноўныя зоны: экспазіцыйная, вытворча-гаспадарчая і запаведная. Экспазіцыйная зона — тэрыторыя гістарычных мясцін. Вытворча-гаспадарчая — гэта адміністрацыйна-навуковы комплекс, фондасховішча, рэстаўрацыйныя майстэрні, выставачныя памяшканні і служба аховы. Запаветная — частка тэрыторыі музея, якая захоўваецца ў натуральным выглядзе.

Аснова экспазіцыйнай зоны — ўмоўны падзел тэрыторыі Беларусі на шэсць гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў: Цэнтральная Беларусь, Падняпроўе, Паазер’е, Усходняе і Заходняе Палессе, Панямонне. На цяперашні час дзейнічаюць тры рэгіёны Беларусі: цэнтральная Беларусь, Падняпроўе і Паазер'е.

Кожны рэгіён павінен быць прадстаўлены ў экспазіцыйнай зоне музея адпаведным сектарам — фрагментам характэрнага і тыповага дадзенаму рэгіёну паселішча кан. ХІХ — пач. ХХ стст.: сяло, вёска, хутар з адлюстраваннем прыродна-геаграфічных умоў рэгіёна. На сектарах прадстаўлены як жылыя хаты, так і гаспадарчыя будынкі (гумны, хлявы, свіраны, млыны), культавыя збудаванні (тры цэрквы і капліца), грамадскія пабудовы (школа, харчэўня, грамадскі свіран). Асобна фарміруецца сектар «Мястэчка».

Ландшафт мясцовасці музея ўяўляе сабой як бы нашу краіну ў «мініяцюры»: ёсць высокія пагоркі, зялёныя лугі, частыя пералескі. На падставе аналізу тэрыторыі музея па асноўных прыродных фактарах выдзелены зоны, найбольш спрыяльныя для забудовы, азелянення і ўчастак ахоўнага ландшафту (плошчаю 80 га ў пойме р. Пціч). Праведзены комплекс мерапрыемстваў па азеляненню тэрыторыі згодна рэгіянальных характарыстык: пасадка дрэў, кустоў і кветак. Усяго на тэрыторыі ў 151 га пасаджана звыш 5000 дрэў.

Цэнтральная Беларусь

Гісторыка-этнаграфічны рэгіён Цэнтральная Беларусь размяшчаецца ў цэнтры краіны і займае асноўную частку Мінскай і заходнюю частку Магілёўскай абласцей. Рэгіён Цэнтральная Беларусь прадстаўлены наступнымі аб'ектамі:

Пакроўская царква 18 стагоддзя з вёскі Логнавічы Клецкага раёна Мінскай вобласці; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000380шыфр 612Г000380
школа першай паловы 20 стагоддзя з вёскі Калодчына Вілейскага раёна Мінскай вобласці; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000382шыфр 612Г000382
грамадскі свіран канца 19 стагоддзя — пачатку 20 стагоддзя з вёскі Касарычы Глускага раёна Магілёўскай вобласці; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000381шыфр 612Г000381
карчма канца 19 стагоддзя з вёскі Хвоева Нясвіжскага раёна Мінскай вобласці; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000383шыфр 612Г000383

шэраг сядзібаў з гаспадарчымі пабудовамі за рознымі тыпамі агароджаў з характэрнай для цэнтральнай Беларусі вулічнай (лінейнай) забудовай паселішчаў і пагоннай (лінейнай) забудовай двароў.
кузня пачатку 20 стагоддзя з вёскі Клочкава Маладзечанскага раёна Мінскай вобласці. Невялікая зрубная пабудова, накрытая двухсхільнай цёсавай страхой з вільчыкавым бервяном. Франтон з дыляў, падлога земляная. Мела ўнутры горн са скураным мехам, кавадла, ціскі. Па сценах былі паліцы для інструментаў і вырабаў^[1]

ветраны млын казловага тыпу, пабудаваны ў 80-х гадах 19 стагоддзя, з вёскі Даматканавічы Клецкага раёна Мінскай вобласці; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000391шыфр 612Г000391

прыдарожная капліца 1802 года з вёскі Каралеўцы Вілейскага раёна Мінскай вобласці. У 2012—2013 гг. у рамках праграмы «Культура Беларусі» на помніку праводзіліся рэстаўрацыйныя працы, падчас якіх быў адноўлены інтэр'ер капліцы. У ёй размясцілася экспазіцыя, якая знаёміць з унікальнай храмавай традыцыяй Вілейскага краю: прадстаўлены алтары, абразы, скульптура, традыцыйнае ткацтва^[2]. Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000405шыфр 612Г000405

Падняпроўе

Гісторыка-этнаграфічны рэгіён Падняпроўе размешчаны на тэрыторыі басейна Дняпра і яго прытокаў. У склад рэгіёну ўваходзяць Магілёўская вобласць, Аршанскі і Дубровенскі раёны Віцебскай вобласці, а таксама раёны Гомельскай вобласці ўздоўж рэкаў Дняпро і Сож. Для Падняпроўя характэрная вулічная забудова.

Экспазіцыя Падняпроўя пакуль не з'яўляецца завершанай і прадстаўленая наступнымі аб'ектамі:

Праабражэнская царква 1707 года з вёскі Барань Аршанскага раёна Віцесбскай вобласці (знаходзіцца ў стане рэстаўрацыі); Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000400шыфр 612Г000400
ветраны шатровы млын пачатку 20 стагоддзя з вёскі Зелянец Хоцімскага раёна Магілёўскай вобласці (знаходзіцца ў стане рэстаўрацыі); Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000403шыфр 612Г000403

вяночныя (замкнутыя) двары з традыцыйным інтэр'ерам з вёскі Волева Дубровенскага раёна Віцебскай вобласці ( Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000401шыфр 612Г000401) і з вёскі Бракава Слабада Чавускага раёна Магілёўскай вобласці ( Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000402шыфр 612Г000402);

У межах экспазіцыі рэгіёну плануецца аднавіць групу склепаў.

Паазер'е

Гісторыка-этнаграфічны рэгіён Паазер'е ўключае ў сябе цэнтральную і заходнюю тэрыторыю Віцебскай вобласці, а таксама часткова паўночныя раёны Мінскай вобласці. Для паселішчаў рэгіёну характэрная малая колькасць двароў і бессістэмнасць забудовы, што выкліканае ў першую чаргу ўзгорыстым рэльефам, які чаргуецца з забалочанымі нізінамі.

У сектар Паазер'я ўваходзяць наступныя аб'екты:

ветраны млын пачатку XX стагоддзя з вёскі Янушаўка Мядзельскага раёна Мінскай вобласці, які мае тып млыну-пальтраку, рэдка распаўсюджанага ў Беларусі, асаблівасцю якога з'яўляецца прыстасаванасць канструкцыі да самастойнага павароту ў кірунку ветра, а парныя махі надаюць выразнасць знешняму абліччу млына; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000396шыфр 612Г000396
пуня пачатку XX стагоддзя з вёскі Ваўкаўшчына Міёрскага раёна Віцебскай вобласці; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000395шыфр 612Г000395
гумно пачатку XX стагоддзя з вёскі Кемянцы Браслаўскага раёна Віцебскай вобласці; Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000398шыфр 612Г000398
адрына першай паловы XX стагоддзя з вёскі Левановічы Пастаўскага раёна Віцебскай вобласці;
азярод;
вяночныя двары-комплексы пачатку XX стагоддзя з характэрнымі для рэгіёна дамамі на каменных падмурках з вёсак Будзічы Докшыцкага раёна Віцебскай вобласці ( Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000392шыфр 612Г000392) і Варашылкі Мядзельскага раёна Мінскай вобласці ( Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000393шыфр 612Г000393);

Свята-Троіцкая царква і званіца XVII стагоддзя з вёскі Вялец Глыбоцкага раёна Віцебскай вобласці (знаходзяцца на стадыі рэстаўрацыі). Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000399шыфр 612Г000399

Страты помнікаў

У выніку пажару ў 2014 г. згарэла музейная маёмасць: гісторыка-культурная каштоўнасць - дом з зав. Паўночны г. Мінска^[3], у траўні 2015 г. у музеі згарэў помнік Адрына з в. Левановічы^[4]. У руініраваным стане знаходзіцца помнік Хутар з в. Цімошкава. У вельмі складаным тэхнічным стане знаходзіцца помнік Царква з в. Вялец

Экскурсіі

Таксама музей прапануе багаты асартымент формаў экскурсійнага абслугоўвання наведвальніка. Гэта і традыцыйныя экскурсіі працягласцю ад 1,5 да 3 гадзінаў, і экскурсіі з інтэрактыўнымі элементамі (з традыцыйнымі строямі, народнай музыкай, песнямі і забавамі), і абрадавыя мерапрыемствы («Каляды», «Пшанічны каласок», «Беларускае вяселле», «Камаедзіца»). Апроч аглядных і тэматычных экскурсіяў, у музеі ладзяцца лекцыі для школьнікаў і дарослых, а таксама праводзяцца музейныя заняткі на этнаграфічныя тэмы.

На тэрыторыі музея размяшчаецца рэстаран «Беларуская карчма», у якім можна паспрабаваць лепшыя стравы традыцыйнай беларускай кухні.

Народныя святы

Круглы год у музеі праходзіць велізарная колькасць масавых мерапрыемстваў. Гэта і народныя святы («Шчадрэц», «Масленіца», «Гуканне вясны», «Вербніца», «Купалле», «Спасаўка-ласаўка», «Восеньскі фэст»), і мерапрыемствы асветна-забаўляльнага характару («Апошні званок», «Дзень настаўніка», «Першы званок»). У апошнія гады актыўна сталі праводзіцца open-air мерапрыемствы, якія карыстаюцца велізарнаю папулярнасцю сярод наведвальнікаў — гэта серыя канцэртаў «Шэдэўры сусветнай класікі ў музеі пад адкрытым небам» (праводзіцца сумесна з Беларускім нацыянальным акадэмічным музычным тэатрам) і "Фолк-фэст «Камяніца» (сумесна з ААА «Новы Альянс»).

Часы працы і транспарт

Музей працуе з лістапада па красавік — з 10.00 да 16.00, з мая па кастрычнік — з 10.00 да 18.20. Да музея можна дабрацца з Мінска ад а/с «Паўднёва-заходняя» прыгараднымі аўтобусамі.

У мастацтве

Музей паслужыў месцам і дэкарацыяй для здымак многіх беларускіх і расійскіх кінастужак^[5]:

«В августе 44-го» (2001), беларускага рэжысёра Міхаіла Пташука
«В июне 41-го» (2008), расійскага рэжысёра Аляксандра Франскевіча-Лайе
«Поп» (2009), расійскага рэжысёра Уладзіміра Хаціненкі
«Вольф Мессинг: видевший сквозь время» (2009), расійскіх рэжысёраў Уладзіміра Краснапольскага і Валерыя Ускова
«Братья Карамазовы» (2009), расійскага рэжысёра Юрыя Мароза
«Масакра» (2010), беларускага рэжысёра Андрэя Кудзіненкі

Музей служыць таксама месцам здымак для кліпаў і тэлеперадач.

Зноскі

↑ Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. — Мн.: БелТА, 2009. — 684 с. — ISBN 978-985-6828-35-8.
↑ Пад Менскам адкрыўся унікальны помнік архітэктуры
↑ https://realt.onliner.by/2014/08/15/pozhar-29?tkegmpcvocepoaho
↑ https://sputnik.by/incidents/20150527/1015417201.html
↑ Киноэкскурсия по Минску. Часть 2 Архівавана 3 чэрвеня 2016.; 5 фильмов, которые снимались в Минске и заработали более $1 млн Архівавана 5 сакавіка 2016.

Літаратура

Лакотка, А.І. Народнае дойлідства / А.І. Лакотка. — Мінск : Беларуская навука, 2014. — 200 с.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту
etna.by — афіцыйны сайт

[1] Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. — Мн.: БелТА, 2009. — 684 с. — ISBN 978-985-6828-35-8.

[2] Пад Менскам адкрыўся унікальны помнік архітэктуры

[3] ttps://realt.onliner.by/2014/08/15/pozhar-29?tkegmpcvocepoaho

[4] ttps://sputnik.by/incidents/20150527/1015417201.html

[5] Киноэкскурсия по Минску. Часть 2 Архівавана 3 чэрвеня 2016.; 5 фильмов, которые снимались в Минске и заработали более $1 млн Архівавана 5 сакавіка 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]