Перайсці да зместу

Малпы: Розніца паміж версіямі

Правіць спасылкі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўка
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др r2.6.3) (робат Мяняем: de:Affen
Няма тлумачэння праўкі
 
(Не паказана 34 прамежкавыя версіі 22 удзельнікаў)
Радок 1: Радок 1:
{{Таксон
[[Выява:Monkey batu.jpg|thumb|Яванскі макак]]
|regnum=Жывёлы
'''Малпы''' — у шырокім сэнсе ўсе, за выключэннем людзей, прадстаўнікі атрада [[прыматы|прыматаў]].
|type=Клада
|image file=Schimpanse Zoo Leipzig.jpg
|image descr=[[Шымпанзэ звычайны]] ''[[Pan troglodytes]]''
|latin=Simiiformes
|author=Haeckel, 1866
|syn=
*''Anthropoidea''
*''Simiae''
|status=Падатрад
|pater rank=Атрад
|list=
* ''[[Platyrrhini]]''
* ''[[Catarrhini]]''
|commons=Category:Monkeys
}}
'''Малпы''' (''Anthropoidea'', ''Simiae'') — падатрад млекакормячых атрада [[прыматы|прыматаў]].


Падзяляюцца на 2 групы (каля 140 відаў): [[шыраканосыя малпы]] і [[вузканосыя малпы]], або малпы Старога Свету. Вузканосых малпаў 3 сямействы: ніжэйшыя вузканосыя — [[мартышкавыя|мартышкі]], вышэйшыя вузканосыя — [[чапавекападобныя малпы]] і людзі — [[гамініды]].
'''Малпамі''' ці '''антрапоідамі''' ці '''вышэйшымі прыматамі'''— у вузейшым сэнсе, лічацца тыя віды, якія адносяцца да састарэлага цяпер падатраду сапраўдных малп (''Simiae'' ці ''Anthropoidea''), супрацьпастаўленаму [[паўмалпы|паўмалпам]] (''Prosimiae''). Адрозніваюцца ад паўмалп дзённым ладам жыцця, складанымі паводзінамі, усееднасцю з ухілам у раслінаяднасць. З гэтым злучаныя шматлікія марфалагічныя асаблівасць антрапоідаў, напрыклад, складана ўладкованы мозг. Падатрад падзяляецца на дзве групы: шыроканосых (Platyrrhini) - малпы Цэнтральнай і Паўднёвай Амерык, вузканосых малп (Catarrhini) - малпы Старога Света.


[[Выява:Barbary macaque in Cap Carbon (Gouraya National Park).jpg|thumb|250px|left|Берберыйскі макак ([[магот]]) з дзіцянём]]
У новай сістэматыцы сапраўдных малп вылучаюць у інфраатрад [[малпападобныя]] і аб'ядноўваюць з [[доўгапяты|доўгапятамі]] у падатрад суханосых прыматаў (''Haplorhini''), а астатніх — у атрад мокраносых прыматаў (''Strepsirrhini'')
Пашыраны ў [[Еўропа|Еўропе]] (1 від), [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай Азіі]], [[Цэнтральная Амерыка|Цэнтральнай Амерыцы]], [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыцы]], [[Афрыка|Афрыцы]]. Жывуць пераважна ў лясах і гарах тропікаў. Большасць відаў вядзе стадны спосаб жыцця, пераважна дрэвавы (акрамя гелад, [[магот]]аў, [[павіяны|павіянаў]]). У Чырвонай кнізе МСАП — каля 60 відаў.
{{пачатак артыкулу:Біялогія}}


Ад даўжыні 15 см і масы каля 70 г ([[ігрунка карлікавая]]) да 2 м і 300 кг ([[гарыла]]). Валасяное покрыва развітое (акрамя твару і вушных ракавін), развітая мімічная мускулатура. Будова мозга складаная, кара са шматлікімі звілінамі і барознамі. У вузканосых малпаў ноздры скіраваны ўніз. Вялікі палец кісці ў іх проціпастаўлены астатнім пальцам; маюць пазногці.
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]


Усёедныя.
[[af:Aap]]

[[als:Affen]]
Нараджаюць 1 дзіцяня (у [[ігрункі|ігрунак]] — 2—3).
[[ar:سعدان]]

[[arz:قرد]]
Малпы паходзяць з [[палеацэн]]у і [[эацэн]]у (60—25 млн. гадоў назад) ад выкапнёвых [[даўгапяты|даўгапятаў]] Еўропы і Паўночнай Амерыкі.
[[ay:K'usillu]]

[[bjn:Warik]]
У новай сістэматыцы сапраўдных малп вылучаюць у інфраатрад [[малпападобныя]] і аб'ядноўваюць з [[Даўгапяты|даўгапятамі]] ў падатрад суханосых прыматаў (''Haplorhini''), а астатніх — у атрад макраносых прыматаў (''Strepsirrhini'')
[[bn:বানর]]

[[bo:སྤྲེའུ།]]
== Літаратура ==
[[bs:Majmun]]
* {{Крыніцы/БЭ|10|Малпы|Самусенка Э.}}
[[ca:Mico]]

[[cdo:Gàu]]
{{Бібліяінфармацыя}}
[[ce:Maymal]]

[[cs:Opice]]
[[Катэгорыя:Прыматы]]
[[cy:Mwnci]]
[[Катэгорыя:Малпы| ]]
[[da:Abe]]
[[de:Affen]]
[[el:Μαϊμού]]
[[en:Monkey]]
[[eo:Simio]]
[[es:Mono]]
[[fa:میمون]]
[[fi:Apinat]]
[[fr:Singe]]
[[ga:Moncaí]]
[[gn:Ka'i]]
[[gu:વાંદરો]]
[[ha:Biri]]
[[hak:Hèu-è]]
[[hi:बंदर]]
[[ht:Makak]]
[[hu:Majomalkatúak]]
[[id:Monyet]]
[[io:Simio]]
[[ja:サル]]
[[jv:Kethèk]]
[[kl:Aapakaaq]]
[[ko:원숭이]]
[[ksh:Aap]]
[[lt:Beždžionės]]
[[lv:Pērtiķi]]
[[mk:Мајмун]]
[[ml:കുരങ്ങ്]]
[[mr:माकड]]
[[ms:Monyet]]
[[my:မျောက်]]
[[nah:Ozomahtli]]
[[ne:बाँदर]]
[[nl:Apen]]
[[nrm:Marmoûset]]
[[pnb:باندر]]
[[pt:Macaco]]
[[qu:K'usillu]]
[[ro:Maimuță]]
[[ru:Обезьяны]]
[[rw:Inguge]]
[[se:Áhppa]]
[[simple:Monkey]]
[[sl:Opica]]
[[sn:Shoko]]
[[sq:Majmuni]]
[[sr:Мајмун]]
[[su:Monyét]]
[[sw:Kima]]
[[ta:குரங்கு]]
[[te:కోతి]]
[[tg:Маймун]]
[[th:ลิง]]
[[tl:Unggoy]]
[[tum:Munkhwele]]
[[udm:Маймыл]]
[[ug:مايمۇن]]
[[uk:Мавпи]]
[[vi:Khỉ]]
[[wa:Séndje]]
[[war:Amo]]
[[wo:Golo]]
[[xal:Мөчн]]
[[yi:מאלפע]]
[[zh:猴]]
[[zh-min-nan:Kâu]]
[[zh-yue:馬騮]]

Актуальная версія на 19:35, 15 сакавіка 2023

Малпы

Шымпанзэ звычайны Pan troglodytes
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Simiiformes Haeckel, 1866

Сінонімы
  • Anthropoidea
  • Simiae

Выявы
на Вікісховішчы

Малпы (Anthropoidea, Simiae) — падатрад млекакормячых атрада прыматаў.

Падзяляюцца на 2 групы (каля 140 відаў): шыраканосыя малпы і вузканосыя малпы, або малпы Старога Свету. Вузканосых малпаў 3 сямействы: ніжэйшыя вузканосыя — мартышкі, вышэйшыя вузканосыя — чапавекападобныя малпы і людзі — гамініды.

Берберыйскі макак (магот) з дзіцянём

Пашыраны ў Еўропе (1 від), Паўднёвай Азіі, Цэнтральнай Амерыцы, Паўднёвай Амерыцы, Афрыцы. Жывуць пераважна ў лясах і гарах тропікаў. Большасць відаў вядзе стадны спосаб жыцця, пераважна дрэвавы (акрамя гелад, маготаў, павіянаў). У Чырвонай кнізе МСАП — каля 60 відаў.

Ад даўжыні 15 см і масы каля 70 г (ігрунка карлікавая) да 2 м і 300 кг (гарыла). Валасяное покрыва развітое (акрамя твару і вушных ракавін), развітая мімічная мускулатура. Будова мозга складаная, кара са шматлікімі звілінамі і барознамі. У вузканосых малпаў ноздры скіраваны ўніз. Вялікі палец кісці ў іх проціпастаўлены астатнім пальцам; маюць пазногці.

Усёедныя.

Нараджаюць 1 дзіцяня (у ігрунак — 2—3).

Малпы паходзяць з палеацэну і эацэну (60—25 млн. гадоў назад) ад выкапнёвых даўгапятаў Еўропы і Паўночнай Амерыкі.

У новай сістэматыцы сапраўдных малп вылучаюць у інфраатрад малпападобныя і аб'ядноўваюць з даўгапятамі ў падатрад суханосых прыматаў (Haplorhini), а астатніх — у атрад макраносых прыматаў (Strepsirrhini)

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Малпы&oldid=4381824"