Zum Inhalt springen

Farchn: Unterschied zwischen den Versionen

Aus Wikipedia
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Zwentibold (Dischkrian | Beidräg)
KKeine Bearbeitungszusammenfassung
Quejn 1 gsichad und 0 ois doud markiad.) #IABot (v2.0.9.5
 
(20 dazwischenliegende Versionen von 9 Benutzern werden nicht angezeigt)
Zein 1: Zein 1:
{{Taxobox
{{Taxobox
| Taxon_Name = Farchn
| Taxon_Name = Kiefern
| Taxon_WissName = Pinus
| Taxon_WissName = Pinus
| Taxon_Rang = Gattung
| Taxon_Rang = Gattung
| Taxon_Autor = [[Carl von Linné|L.]]
| Taxon_Autor = [[Carl von Linné|L.]]
| Taxon2_WissName = Pinoideae
| Taxon2_WissName = Pinoideae
| Taxon2_Autor = [[Heinrich Friedrich Link|Link]]
| Taxon2_Autor = [[Heinrich Friedrich Link|Link]]
| Taxon2_Rang = Unterfamilie
| Taxon2_Rang = Unterfamilie
| Taxon3_Name = Farchngwax
| Taxon3_Name = Kieferngewächse
| Taxon3_WissName = Pinaceae
| Taxon3_WissName = Pinaceae
| Taxon3_Rang = Familie
| Taxon3_Rang = Familie
| Taxon4_Name = Koniferen
| Taxon4_Name = Koniferen
| Taxon4_WissName = Coniferales
| Taxon4_WissName = Coniferales
| Taxon4_Rang = Ordnung
| Taxon4_Rang = Ordnung
| Taxon5_WissName = Coniferopsida
| Taxon5_WissName = Coniferopsida
| Taxon5_Rang = Klasse
| Taxon5_Rang = Klasse
| Taxon6_Name = Samapflanzn
| Taxon6_Name = Samenpflanzen
| Taxon6_WissName = Spermatophytina
| Taxon6_WissName = Spermatophytina
| Taxon6_Rang = Unterabteilung
| Taxon6_Rang = Unterabteilung
| Bild = Illustration Pinus sylvestris0 new.jpg
| Bild = Illustration Pinus sylvestris0 new.jpg
| Bildbeschreibung = [[Gmeine Kiefa]] (''Pinus sylvestris'')
| Bildbeschreibung = [[Wald-Kiefer]] (''Pinus sylvestris''), Illustration
}}
}}


De '''Farchn''' (''Pinus''), '''Fohrn''' oder '''Fährabaam''' ([[Standarddeitsch|dt.]]: '''Kiefern''', [[Boarischdeitsch]] '''Föhre''', Farchen, Forchen; [[Englische Sproch|engl.]]: ''pine'') buidn a [[Gattung (Biologie)|Pflanzngattung]] vo [[Nadelholzgewächse|Nodlhuizgwaxa]] (Pinophyta) in da [[Familie (Biologie)|Familie]] vo de [[Farchngwax]] (Pinaceae). Den Wortstomm ''Farch'' gibts in fast oin germanischn Sprochn, z.B. engl. ''fir''. De Farchn san de oanzige Gattung vo da Untafamilie '''Pinoideae'''.
De '''Farchn''' (''Pinus''), '''Forchn''', '''Fohrn''' oder '''Fährabaam''' ([[Standarddeitsch|dt.]]: '''Kiefern''', [[Boarischdeitsch]]: '''Föhre'''; [[Englische Sproch|engl.]]: ''pine'') buidn a [[Goddung (Biologie)|Pflanznagoddung]] vo [[Nodlhoizgwächse]] (Pinophyta) in da [[Famij (Biologie)|Famij]] vo de [[Farchngwächse]] (Pinaceae). Den Woatstomm ''Farch'' gibt's in fost oin [[Germanische Sprochn|germanischn Sprochn]], z. B. engl.: ''fir''. De Farchn san de oanzige Goddung vo da Untafamij '''Pinoideae'''.


== Bschreibung ==
== Bschrieb ==


De moastn Farchn-Arten waxn ois [[Baum|Bam]], a boa a ois [[Strauch|Streicha]]. Farchn san [[Immergrüne Pflanze|immagreane]] [[Lichtbaumart|Liachtbamart'n]] und riachn recht guad. Farchn wean bis iba 50&nbsp;m hoach und kenna a ebba 1000 Johr oid wean. A boa Artn, wia ''P. lambertiana'' wean meara ois 60&nbsp;m hoach und iba 700 Johr oid.<ref>http://www.conifers.org/pi/pin/lambertiana.htm</ref>.
De moastn Farchn-Oartn woxn ois [[Baam]], a boa a ois Busch. Farchn san immagreane Liachtbaamoartn und riachn recht guad. Farchn wean bis iwa 50&nbsp;m houch und kenna aa uma 1000 Joar oid wean. A boa Oartn, wia ''P. lambertiana'' wean meahra ois 60&nbsp;m houch und iwa 700 Joar oid.<ref>http://www.conifers.org/pi/pin/lambertiana.htm</ref>.


Iare [[Blatt (Pflanze)|Nodlbladl]] san im Verglei mit andere Nodlbamgattunga bsonders lang. Es san a oft zwoa Typn vo Nodlbladl am soim Bam do: de oan san wia a Spiroin an de Zwoag o'gordnet de andern noch ira Art entweda zu zwoat, zu dritt oda a zu fünft (soitena oanzln oda a zu sext) in Bindln an [[Kurztrieb und Langtrieb|Kurztrieb]] stehad, währad sunst (bei [[Fichten|Feichtn]], [[Tannen|Tanna]]) de Nodln oanzln an de Zwoag waxn (schau aufs Buidl). De Farchnnodln vo an Kuaztrieb wean vo a Schoad umschloßn.
Iahre Nodlbladl san im Vagleich mid ondan Nodlbaamgoddunga bsondas long. Es san aa oft zwoa Typn vo Nodlbladl am sejm Baam do: de oan san wia a Spiroin on de Zwoag o'gordnt de ondan noch iahra Oart entweda zu zwoat, zu dritt oda a zu fimft (sejtna oanzln oda a zu sext) in Bindln on [[Kuaztrieb und Longtrieb|Kuaztrieb]] stehnd, weahnd sunst (bei [[Feichtn]], [[Tannen|Tanna]]) de Nodln oanzln on de Zwoag woxn (schau af's Buidl). De Farchnnodln vo an Kuaztrieb wean vo a Scheide umschlossn.


De Farchn-Artn san meist'ns oaheisig g'trenntgschlachtig ([[Monözie|monözisch]]); sie hom eiso Manda und Weiba ois [[Tschurtsch|Zapfn]] an oan Bam. A boa Artn san manchmoi zwoaheisig g'trenngschlachtig<ref name="Conifers">[http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm Beschreibung der Gattung.] (engl.)</ref>. Farchn wean mit da Huif vom [[Wind]] bsteibt ([[Anemophilie]]). De Zapf'n, de Manda san, san ziemli vui und stean olle auf an Haufn. Weiba gibts an oan Bam ned so vui und de stehn a aloa rum, manchmoi aba a zu zwoat oda a zu dritt. De Zapfn braucha oanahoib bis zwoa Johr bis se reif san, dann macha se auf und lassn den Sama ausse. De Zapfn foin dann in Oam z'Boun. De Sama hom a grings Gwicht, san g'fligalt und wean mitn Wind davo drong. A boa Artn hom schwarare Sama, de wean mit de Viecha davo drong, de Sama hom dann koane Fligal, oda zumindast so ziemli reduzierte.
De Farchn-Oartn san meist'ns oahaisig trenntgschlechtig ([[Monozösie|monözisch]]); se hom oisoso [[Manndal]] und [[Weiwal]] ois [[Tschurtsch|Zapfn]] an oan Baam. A boa Oartn san manchmoi zwoahaisig trenngschlechtig<ref name="Conifers">[http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm Beschreibung der Gattung.] (engl.)</ref>. Farchn wean mid da Huif vom [[Wind]] bsteibt ([[Anemophilie]]). De Zapfn, de Manndal san, san ziemli vui und stenga olle af an Haffa. Weiwal gibt's an oan Baam ned so vui und de stenga a aloa rum, monchmoi owa zu zwoat oda a zu dritt. De Zapfn braucha oanahoib bis zwoa Joar bis se reif san, donn mocha se af und lossn an Sama ausse. De Zapfn foin donn in Oam z'Boun. De Sama hom a grings Gwicht, san g'fligalt und wean mid'n Wind davo drong. A boa Oartn hom schwarare Sama, de wean mid de [[Viecha]] davo drong, de Sama hom donn koane Fligal, oda z'mindast so ziemli reduziate.


== Verbreitung und Anbau ==
== Verbroadung und Oobau ==


Farchn gibts voa oim auf da [[Nordhalbkugel|Noadhoibkugl]]. Und do steans voa oim im kila, feichtn Klima. Vui Artn waxn aba a in de Subtropn oda a in de Tropn.
Farchn gibt's voa oim af da Noadhoibkugl. Und do steans voa oim im kila, feichtn Klima. Vui Oartn waxn aba a in de Subtropn oda a in de Tropn.
Iwaroi auf da Woid, wo Farchn waxn kenna, wean se a obaut. Bsonders in Korea und Japan is de Kiefa a bsonders Gwax: Dort steht a Kiefa fia Stärkn, a langs Lem und vui Geduid.
Iwaroi af da Wejd, wo Farchn waxn kenna, wean se a obaut. Bsondas in [[Korea]] und [[Japan]] is de Kiefa a bsondas Gwax: Duat steht a Farchn fia Steakn, a longs Lem und vui Geduid.


Fia d'Forstwirtschaft is woidweit gseng de Kiefa des wichtigste Huiz. Dea Bam braucht weni und waxt guad.
Fiad Forstwiatschoft is wejdweit gseng de Farchn des wichtigste [[Hoiz]]. Da Baam braucht weni und waxt guad.


== Systematik ==
== Systematik ==


De klassische Untateilung da Gattung in drei Untagattunga is weng molekulargenetischa Studien auf zwoa Untagattunga reduziert worn. Noch Gernandt et al. 2005 wern de 111 Artn wie foigt g'liedert:<ref>David S. Gernandt, Gretel Geada López, Sol Ortiz García, Aaron Liston: ''Phylogeny and classification of Pinus''. Taxon, Band 54, 2005, S. 29–42 [http://www.bcc.orst.edu/bpp/faculty/liston/gernandt%20et%20al%202005.pdf (pdf)]</ref>
De klassische Untateilung vo da Goddung in drei Untagoddunga is weng molekulargenetischa Studien af zwoa Untagoddunga reduzieat worn. Noch Gernandt et al. [[2005]] wean de 111 Oartn wia foigt g'liedat:<ref>David S. Gernandt, Gretel Geada López, Sol Ortiz García, Aaron Liston: ''Phylogeny and classification of Pinus''. Taxon, Band 54, 2005, S. 29–42 [https://web.archive.org/web/20070824094203/http://www.bcc.orst.edu/bpp/faculty/liston/gernandt%20et%20al%202005.pdf (pdf)]</ref>


[[Datei:Zapfen von Pinus halepensis mugo und pinea.jpg|thumb|Zapfn vo da[[Aleppo-Farch|Aleppo-Kiefa]] (''P. halepensis'', links), da [[Bargkiefa]] (''P. mugo'', Mitt'n) und da [[Pinie]] (''P. pinea'', rechts).]]
[[Datei:Zapfen von Pinus halepensis mugo und pinea.jpg|thumb|Zapfn vo da[[Aleppo-Farch|Aleppo-Kiefa]] (''P. halepensis'', links), da [[Beagkiefa]] (''P. mugo'', Middn) und da [[Pinie]] (''P. pinea'', rechts)]].
[[Datei:NadelnFarchp.jpg|miniatur|Am Zwoag umschliaßt a Schoad mehrare Farchnnodln vo an Kurztrieb.]]
[[Datei:Stamm.svg|miniatur|Queaschnitt duach an fimfjaarign Kiefastomm.]]
* Untagoddung ''Pinus'' (Diploxylon)
[[Datei:Stamm.svg|miniatur|Querschnitt durch an fünfjaarign Kiefastamm.]]
* Untagattung ''Pinus'' (Diploxylon)
** Sektion ''Pinus''
** Sektion ''Pinus''
*** Subsektion ''Pinus'' in Eurasien, Mittelmeerraum, Östliches Nordamerika, Kuba
*** Subsektion ''Pinus'' in [[Eurasien]], [[Middlmeearaum]], Estlichs [[Noadamerika]], [[Kuba]]
**** ''[[Pinus densata]]''
**** ''[[Pinus densata]]''
**** [[Japanische Rot-Farch]] (''Pinus densiflora'')
**** [[Japanische Roud-Farch]] (''Pinus densiflora'')
**** ''[[Pinus hwangshanensis]]''
**** ''[[Pinus hwangshanensis]]''
**** ''[[Pinus kesiya]]''
**** ''[[Pinus kesiya]]''
Zein 56: Zein 55:
**** ''[[Pinus massoniana]]''
**** ''[[Pinus massoniana]]''
**** ''[[Pinus merkusii]]''
**** ''[[Pinus merkusii]]''
**** [[Berg-Farch]] (''Pinus mugo'')
**** [[Beag-Farch]] (''Pinus mugo'')
**** [[Schwarz-Farch]] (''Pinus nigra'')
**** [[Schwoaz-Farch]] (''Pinus nigra'')
**** [[Amerikanische Rot-Farch]] (''Pinus resinosa'')
**** [[Amerikanische Rou-Farch]] (''Pinus resinosa'')
**** [[Wald-Farch]] (''Pinus sylvestris'')
**** [[Woid-Farch]] (''Pinus sylvestris'')
**** [[Chinesische Farch]] (''Pinus tabuliformis'')
**** [[Kinesische Farch]] (''Pinus tabuliformis'')
**** ''[[Pinus taiwanensis]]''
**** ''[[Pinus taiwanensis]]''
**** ''[[Japanische SchwarzFarch]]'' (''Pinus thunbergii'')
**** ''[[Japanische Schwoazfarch]]'' (''Pinus thunbergii'')
**** ''[[Pinus tropicalis]]''
**** ''[[Pinus tropicalis]]''
**** [[Haken-Farch]] (''Pinus uncinata'')
**** [[Hokn-Farch]] (''Pinus uncinata'')
**** ''[[Pinus yunnanensis]]''
**** ''[[Pinus yunnanensis]]''
*** Subsektion ''Pinaster'', Kanarische Inseln, Mittelmeerraum, Himalaya
*** Subsektion ''Pinaster'', [[Kanarische Insln]], Middlmeearaum, [[Himalaya]]
**** [[Kalabrische Farch]] (''Pinus brutia'')
**** [[Kalabrische Farch]] (''Pinus brutia'')
**** [[Kanarische Farch]] (''Pinus canariensis'')
**** [[Kanarische Farch]] (''Pinus canariensis'')
**** [[Aleppo-Farch]] (''Pinus halepensis'')
**** [[Aleppo-Farch]] (''Pinus halepensis'')
**** [[Schlangenhaut-Farch]] (''Pinus heldreichii'')
**** [[Schlongahaut-Farch]] (''Pinus heldreichii'')
**** [[See-Farch]] (''Pinus pinaster'')
**** [[See-Farch]] (''Pinus pinaster'')
**** [[Pinie]] (''Pinus pinea'')
**** [[Pinie]] (''Pinus pinea'')
**** ''[[Pinus roxburghii]]''
**** ''[[Pinus roxburghii]]''
** Sektion ''Trifoliae''
** Sektion ''Trifoliae''
*** Subsektion ''Contortae'' in Nordamerika
*** Subsektion ''Contortae'' in Noadamerika
**** [[Banks-Farch]] (''Pinus banksiana'')
**** [[Banks-Farch]] (''Pinus banksiana'')
**** [[Sand-Farch]] (''Pinus clausa'')
**** [[Sand-Farch]] (''Pinus clausa'')
**** [[Küsten-Farch]] (''Pinus contorta'')
**** [[Gstod-Farch]] (''Pinus contorta'')
**** ''[[Pinus virginiana]]''
**** ''[[Pinus virginiana]]''
*** Subsektion ''Australes'' in Nord- bis Zentral-Amerika, Karibik
*** Subsektion ''Australes'' in Noad- bis [[Zentralamerika]], [[Karibik]]
**** ''[[Pinus attenuata]]''
**** ''[[Pinus attenuata]]''
**** ''[[Pinus caribaea]]''
**** ''[[Pinus caribaea]]''
Zein 107: Zein 106:
**** ''[[Pinus tecunumanii]]''
**** ''[[Pinus tecunumanii]]''
**** ''[[Pinus teocote]] ''
**** ''[[Pinus teocote]] ''
*** Subsektion ''Ponderosae'' im Westen der USA, in Mexiko und Zentral-Amerika
*** Subsektion ''Ponderosae'' im Westn vo da USA, in [[Mexiko]] und Zentralamerika
**** ''[[Pinus cooperi]]''
**** ''[[Pinus cooperi]]''
**** [[Coulter-Farch]] (''Pinus coulteri'')
**** [[Coulter-Farch]] (''Pinus coulteri'')
Zein 120: Zein 119:
**** [[Montezuma-Farch]] (''Pinus montezumae'')
**** [[Montezuma-Farch]] (''Pinus montezumae'')
**** ''[[Pinus nubicola]]''
**** ''[[Pinus nubicola]]''
**** [[Gelb-Farch]] (''Pinus ponderosa'')
**** [[Gejb-Farch]] (''Pinus ponderosa'')
**** ''[[Pinus pseudostrobus]]''
**** ''[[Pinus pseudostrobus]]''
**** [[Weiß-Farch]] (''Pinus sabiniana'')
**** [[Weiß-Farch]] (''Pinus sabiniana'')
**** ''[[Pinus torreyana]]''
**** ''[[Pinus torreyana]]''
**** ''[[Pinus washoensis]]''
**** ''[[Pinus washoensis]]''
* Untagattung ''Strobus'' (Haploxylon)
* Untagoddung ''Strobus'' (Haploxylon)
** Sektion ''Parrya''
** Sektion ''Parrya''
*** Subsektion ''Balfourianae'' im Westen der USA
*** Subsektion ''Balfourianae'' im Westn vo da USA
**** [[Grannen-Farch]] (''Pinus aristata'')
**** [[Grannen-Farch]] (''Pinus aristata'')
**** [[Fuchsschwanz-Farch]] (''Pinus balfouriana'')
**** [[Fuchsschwonz-Farch]] (''Pinus balfouriana'')
**** [[Langlebige Farch]] (''Pinus longaeva'')
**** [[Longlebige Farch]] (''Pinus longaeva'')
*** Subsektion ''Cembroides'' im Südwesten der USA und Mexiko
*** Subsektion ''Cembroides'' im Sidwestn vo da USA und Mexiko
**** ''[[Pinus cembroides]]
**** ''[[Pinus cembroides]]
**** ''[[Pinus culminicola]]
**** ''[[Pinus culminicola]]
Zein 138: Zein 137:
**** ''[[Pinus johannis]]
**** ''[[Pinus johannis]]
**** ''[[Pinus maximartinezii]]
**** ''[[Pinus maximartinezii]]
**** [[Einblättrige Farch]] (''Pinus monophylla'')
**** [[Oablättrige Farch]] (''Pinus monophylla'')
**** ''[[Pinus pinceana]]
**** ''[[Pinus pinceana]]
**** ''[[Pinus quadrifolia]]
**** ''[[Pinus quadrifolia]]
Zein 146: Zein 145:
**** ''[[Pinus nelsonii]]
**** ''[[Pinus nelsonii]]
** Sektion ''Quinquefoliae''
** Sektion ''Quinquefoliae''
*** Subsektion ''Gerardianae'' in Ostasien und Himalaya
*** Subsektion ''Gerardianae'' in [[Ostasien]] und Himalaya
**** [[Bunges Farch]] (''Pinus bungeana'')
**** [[Bunges Farch]] (''Pinus bungeana'')
**** ''[[Pinus gerardiana]]
**** ''[[Pinus gerardiana]]
**** ''[[Pinus squamata]]
**** ''[[Pinus squamata]]
*** Subsektion ''Krempfianae'' in Vietnam
*** Subsektion ''Krempfianae'' in [[Vietnam]]
**** ''[[Pinus krempfii]]
**** ''[[Pinus krempfii]] {{Person|Lecomte}}
*** Subsektion ''Strobus'' in Nordamerika und Eurasien
*** Subsektion ''Strobus'' in Nordamerika und Eurasien
**** [[Weißstämmige Farch]] (''Pinus albicaulis'')
**** [[Weißstämmige Farch]] (''Pinus albicaulis'')
**** [[Armands Kieder]] (''Pinus armandii'')
**** [[Armands Farch]] (''Pinus armandii'')
**** [[Mexikanische Weymouth-Farch]] (''Pinus ayacahuite'')
**** [[Mexikanische Weymouth-Farch]] (''Pinus ayacahuite'')
**** ''[[Pinus bhutanica]]
**** ''[[Pinus bhutanica]]
Zein 162: Zein 161:
**** ''[[Pinus dalatensis]]
**** ''[[Pinus dalatensis]]
**** ''[[Pinus fenzeliana]]
**** ''[[Pinus fenzeliana]]
**** ''[[Biegsame Farch]] (''Pinus flexilis'')
**** ''[[Biagsome Farch]] (''Pinus flexilis'')
**** [[Korea-Farch]] (''Pinus koraiensis'')
**** [[Korea-Farch]] (''Pinus koraiensis'')
**** [[Zucker-Farch]] (''Pinus lambertiana)
**** [[Zugga-Farch]] (''Pinus lambertiana)
**** [[Westliche Weymouth-Farch]] (''Pinus monticola'')
**** [[Westliche Weymouth-Farch]] (''Pinus monticola'')
**** ''[[Pinus morrisonicola]]
**** ''[[Pinus morrisonicola]]
**** ''[[Mädchen-Farch]] (''Pinus parviflora'')
**** ''[[Mädchen-Farch]] (''Pinus parviflora'')
**** ''[[Rumelische Farch]] (''Pinus peuce'')
**** ''[[Rumelische Farch]] (''Pinus peuce'')
**** [[Zwerg-Farch]] (''Pinus pumila'')
**** [[Zweag-Farch]] (''Pinus pumila'')
**** Sibirischa Zerm (''Pinus sibirica'')
**** Sibirische Zirbel-Farch (''Pinus sibirica'')
**** [[Weymouth-Farch]] (''Pinus strobus'')
**** [[Weymouth-Farch]] (''Pinus strobus'')
**** [[Tränen-Farch]] (''Pinus wallichiana'')
**** [[Träna-Farch]] (''Pinus wallichiana'')
**** ''[[Pinus wangii]]
**** ''[[Pinus wangii]]


== Nutzung ==
== Nutzung ==


[[Datei:PinusSylvestris&PiceaAbies-comparingWood.JPG|thumb|Huiz vo Kiefa und a Feichten im Vergleich: De zwoa linkn Bredl san aus Farchnhuiz, des rechte is a feichtans.]]
[[Datei:PinusSylvestris&PiceaAbies-comparingWood.JPG|thumb|Hoiz vo Kiefa und a Feichtn im Vagleich: De zwoa linkn Bredl san aus Farchnhoiz, des rechte is a feichtans.]]


Farchnhuiz kheat neban Feichtnhuiz zu den wichtigstn Nodlhuiza. Es waxt grod und schnoi, braucht wenig und ma ko des Huiz guad heanemma. De mechanischn Eigenschaftn vom Huiz san guad, da Streibereich is aba a sea groaß, des kummt hoit drauf o, wo des Huiz gschlong worn is.
Farchnhoiz gheat neban Feichtnhuiz zu de wichtigstn Nodlhejza. Es waxt grod und schnoi, braucht wenig und ma ko des Hoiz guad heanemma. De mechanischn Eingschoftn vom Hoiz san guad, da Streibereich is aba a sea grouß, des kummt hoit draf o, wo des Hoiz gschlong worn is.


Heanemma ko ma des Huiz ois Bau- und Möbehuiz, aba a ois Brennhuiz. Es is a awichtigs Huiz um [[Spanplatte|Spanplattn]] zu baun. Ois Bau- und Konstruktionshuiz wiad Kiefahuiz fast iwaroi eigsetzt. Ma nimmts her fia Dochkonstruktiona, Huizverkleidunga, Glander, Treppen, Fuaßbön, Fensta und Dian. Aba a fia Fassadenverkleidung, Terrassendecking, Kindaspuisach, Zein und im Gartn und Landschaftsbau. Dazua kemma no Sachn wia Mastn, Pfostn, Rammpfoi im Wassa-, Hafn- und Bergbau und ois Schwoinhuiz beim Gleisbau.
Heanemma ko ma des Hoiz ois Bau- und Möbehoiz, aba a ois Brennhoiz. Es is a awichtigs Hoiz um [[Sponplottn]] z baun. Ois Bau- und Konstruktionshoiz wead Kiefahoiz fost iwaroi eihgsetzt. Ma nimmts her fia Dochkonstruktiona, Hoizvakleidunga, Glander, Treppn, Fuaßbön, [[Fensta]] und Dian. Aba a fia Fassadnvakleidung, Terrassndecking, Kindaspuisoch, Zein und im Goatn und Landschoftsbau. Dazua kemma no Sachn wia Mastn, Pfostn, Rammpfoi im [[Wossa]]-, Hofn- und [[Beagbau]] und ois Schwejnhoiz beim Gleisbau.


Farchn wean a zua Harz- und [[Pecherei|Bechg'winnung]] g'nutzt. De Sama oanzalna Farchnartn san so groaß, dass ma se ois Nahrungsmittl hernemma ko, wia de [[Pinienkern]], oda de [[Zedernuss|Zedanüss]].
Farchn wean a zua Beechgwinnung gnutzt. De Sama oanzlna Farchnoartn san so grouß, doss ma se ois Nahrungsmiddl hernemma ko, wia de Pinienkean, oda de Zedernussn.


== Buidl ==
== Buidl ==


<gallery>
<gallery>
Datei:Pinus ponderosa cones.jpg|[[Gelb-Farch]] (''Pinus ponderosa'')
Datei:Pinus ponderosa cones.jpg|Gejb-Farch (''Pinus ponderosa'')
Datei:Pinus brutia(02).jpg|''[[Pinus brutia]]''
Datei:Pinus brutia(02).jpg|''Pinus brutia''
Datei:Bristlecone Pines USA Ca.jpg|[[Langlebige Farch]] (''Pinus longaeva''), kheat zu den langlebigstn Bam ibahaubt. Es gibt Bam, de san 4900 Johr oid. Habitat: [[Inyo National Forest]], Kalifornien (USA)
Datei:Bristlecone Pines USA Ca.jpg|Longlebige Farch (''Pinus longaeva''). Es gibt Baam, de san 4900 Joar oid (Inyo National Forest, [[Kalifornien]]).
Datei:Schirmföhre.jpg| A Schwoazz-Farch(''Pinus nigra'') in da Wuchsfoam "Schirm-Farch" im [[Weanawoid]] (bei [[Mödling]].)
Datei:Schirmföhre.jpg| A Schwoaz-Farch(''Pinus nigra'') in da Wuchsfoam "Schirm-Farch" im [[Weanawoid]] (bei [[Mödling]].)
Datei:Lieberoser Wueste 8.jpg|[[WaldFarch]]
Datei:Lieberoser Wueste 8.jpg|Woidfarch
Datei:Raxalpe - junge Zapfen der LatschenFarch - Pinus mugo.jpg‎|[[Latschen-Farch]] (''Vorkomma in de Oipn'')
File:Raxalpe - junge Zapfen der Latschenkiefer - Pinus mugo.jpg|Latschenfarch (''Vorkomma in de Oipn'')
</gallery>
</gallery>


== Beleg ==
== Beleg ==
* [http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm Informationen zur Gattung ''Pinus''] bei [http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm conifers.org]. (engl.)
* [http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm Informationen zur Gattung ''Pinus''] bei [http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm conifers.org]. (engl.)


=== Fuaßnotn ===
=== Fuaßnotn ===

<references />
<references />


== Im Netz ==
== Im Netz ==

{{Commons|Pinus|{{PAGENAME}}}}
{{Commons|Pinus|{{PAGENAME}}}}
* [http://www.mineralienatlas.de/lexikon/index.php/Pinus Fossile Farchn im Mineralienatlas WiKi]
* [http://www.mineralienatlas.de/lexikon/index.php/Pinus Fossile Farchn im Mineralienatlas WiKi]
* [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=125519 Bschreibung in da Flora of North America] (engl.)
* [https://web.archive.org/web/20110512174531/http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=125519 Bschreibung in da Flora of North America] (engl.)
* [http://www.holzwurm-page.de/holzarten/holzart/Farch.htm Bebuidlter Steckbriaf zum Farchn-Huiz]
* [http://www.holzwurm-page.de/holzarten/holzart/Farch.htm Bebuidlter Steckbriaf zum Farchn-Huiz]{{Toter Link|date=2017-10 |bot=InternetArchiveBot |url=http://www.holzwurm-page.de/holzarten/holzart/Farch.htm }}


[[Kategorie:Koniferen]]
[[Kategorie:Koniferen]]
[[Kategorie:Baum]]

Aktuelle Version vo 22. Mäerz 2024, 10:32 Uhr.

Kiefern

Wald-Kiefer (Pinus sylvestris), Illustration

Systematik
Untaobteilung: Samenpflanzen (Spermatophytina)
Klass: Coniferopsida
Ordnung: Koniferen (Coniferales)
Famij: Kieferngewächse (Pinaceae)
Unterfamij: Pinoideae
Goddung: Kiefern
Wissnschoftlicha Nama der Unterfamij
Pinoideae
Link
Wissnschoftlicha Nama der Goddung
Pinus
L.

De Farchn (Pinus), Forchn, Fohrn oder Fährabaam (dt.: Kiefern, Boarischdeitsch: Föhre; engl.: pine) buidn a Pflanznagoddung vo Nodlhoizgwächse (Pinophyta) in da Famij vo de Farchngwächse (Pinaceae). Den Woatstomm Farch gibt's in fost oin germanischn Sprochn, z. B. engl.: fir. De Farchn san de oanzige Goddung vo da Untafamij Pinoideae.

De moastn Farchn-Oartn woxn ois Baam, a boa a ois Busch. Farchn san immagreane Liachtbaamoartn und riachn recht guad. Farchn wean bis iwa 50 m houch und kenna aa uma 1000 Joar oid wean. A boa Oartn, wia P. lambertiana wean meahra ois 60 m houch und iwa 700 Joar oid.[1].

Iahre Nodlbladl san im Vagleich mid ondan Nodlbaamgoddunga bsondas long. Es san aa oft zwoa Typn vo Nodlbladl am sejm Baam do: de oan san wia a Spiroin on de Zwoag o'gordnt de ondan noch iahra Oart entweda zu zwoat, zu dritt oda a zu fimft (sejtna oanzln oda a zu sext) in Bindln on Kuaztrieb stehnd, weahnd sunst (bei Feichtn, Tanna) de Nodln oanzln on de Zwoag woxn (schau af's Buidl). De Farchnnodln vo an Kuaztrieb wean vo a Scheide umschlossn.

De Farchn-Oartn san meist'ns oahaisig trenntgschlechtig (monözisch); se hom oisoso Manndal und Weiwal ois Zapfn an oan Baam. A boa Oartn san manchmoi zwoahaisig trenngschlechtig[2]. Farchn wean mid da Huif vom Wind bsteibt (Anemophilie). De Zapfn, de Manndal san, san ziemli vui und stenga olle af an Haffa. Weiwal gibt's an oan Baam ned so vui und de stenga a aloa rum, monchmoi owa zu zwoat oda a zu dritt. De Zapfn braucha oanahoib bis zwoa Joar bis se reif san, donn mocha se af und lossn an Sama ausse. De Zapfn foin donn in Oam z'Boun. De Sama hom a grings Gwicht, san g'fligalt und wean mid'n Wind davo drong. A boa Oartn hom schwarare Sama, de wean mid de Viecha davo drong, de Sama hom donn koane Fligal, oda z'mindast so ziemli reduziate.

Verbroadung und Oobau

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Farchn gibt's voa oim af da Noadhoibkugl. Und do steans voa oim im kila, feichtn Klima. Vui Oartn waxn aba a in de Subtropn oda a in de Tropn. Iwaroi af da Wejd, wo Farchn waxn kenna, wean se a obaut. Bsondas in Korea und Japan is de Kiefa a bsondas Gwax: Duat steht a Farchn fia Steakn, a longs Lem und vui Geduid.

Fiad Forstwiatschoft is wejdweit gseng de Farchn des wichtigste Hoiz. Da Baam braucht weni und waxt guad.

De klassische Untateilung vo da Goddung in drei Untagoddunga is weng molekulargenetischa Studien af zwoa Untagoddunga reduzieat worn. Noch Gernandt et al. 2005 wean de 111 Oartn wia foigt g'liedat:[3]

Zapfn vo daAleppo-Kiefa (P. halepensis, links), da Beagkiefa (P. mugo, Middn) und da Pinie (P. pinea, rechts)

.

Queaschnitt duach an fimfjaarign Kiefastomm.
Hoiz vo Kiefa und a Feichtn im Vagleich: De zwoa linkn Bredl san aus Farchnhoiz, des rechte is a feichtans.

Farchnhoiz gheat neban Feichtnhuiz zu de wichtigstn Nodlhejza. Es waxt grod und schnoi, braucht wenig und ma ko des Hoiz guad heanemma. De mechanischn Eingschoftn vom Hoiz san guad, da Streibereich is aba a sea grouß, des kummt hoit draf o, wo des Hoiz gschlong worn is.

Heanemma ko ma des Hoiz ois Bau- und Möbehoiz, aba a ois Brennhoiz. Es is a awichtigs Hoiz um Sponplottn z baun. Ois Bau- und Konstruktionshoiz wead Kiefahoiz fost iwaroi eihgsetzt. Ma nimmts her fia Dochkonstruktiona, Hoizvakleidunga, Glander, Treppn, Fuaßbön, Fensta und Dian. Aba a fia Fassadnvakleidung, Terrassndecking, Kindaspuisoch, Zein und im Goatn und Landschoftsbau. Dazua kemma no Sachn wia Mastn, Pfostn, Rammpfoi im Wossa-, Hofn- und Beagbau und ois Schwejnhoiz beim Gleisbau.

Farchn wean a zua Beechgwinnung gnutzt. De Sama oanzlna Farchnoartn san so grouß, doss ma se ois Nahrungsmiddl hernemma ko, wia de Pinienkean, oda de Zedernussn.

  1. http://www.conifers.org/pi/pin/lambertiana.htm
  2. Beschreibung der Gattung. (engl.)
  3. David S. Gernandt, Gretel Geada López, Sol Ortiz García, Aaron Liston: Phylogeny and classification of Pinus. Taxon, Band 54, 2005, S. 29–42 (pdf)
 Commons: Farchn – Oibum mit Buidl, Videos und Audiodateien