Farchn: Unterschied zwischen den Versionen
KKeine Bearbeitungszusammenfassung |
Quejn 1 gsichad und 0 ois doud markiad.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
(20 dazwischenliegende Versionen von 9 Benutzern werden nicht angezeigt) | |||
Zein 1: | Zein 1: | ||
{{Taxobox |
{{Taxobox |
||
| Taxon_Name |
| Taxon_Name = Kiefern |
||
| Taxon_WissName |
| Taxon_WissName = Pinus |
||
| Taxon_Rang |
| Taxon_Rang = Gattung |
||
| Taxon_Autor |
| Taxon_Autor = [[Carl von Linné|L.]] |
||
| Taxon2_WissName |
| Taxon2_WissName = Pinoideae |
||
| Taxon2_Autor |
| Taxon2_Autor = [[Heinrich Friedrich Link|Link]] |
||
| Taxon2_Rang |
| Taxon2_Rang = Unterfamilie |
||
| Taxon3_Name |
| Taxon3_Name = Kieferngewächse |
||
| Taxon3_WissName |
| Taxon3_WissName = Pinaceae |
||
| Taxon3_Rang |
| Taxon3_Rang = Familie |
||
| Taxon4_Name |
| Taxon4_Name = Koniferen |
||
| Taxon4_WissName |
| Taxon4_WissName = Coniferales |
||
| Taxon4_Rang |
| Taxon4_Rang = Ordnung |
||
| Taxon5_WissName |
| Taxon5_WissName = Coniferopsida |
||
| Taxon5_Rang |
| Taxon5_Rang = Klasse |
||
| Taxon6_Name |
| Taxon6_Name = Samenpflanzen |
||
| Taxon6_WissName |
| Taxon6_WissName = Spermatophytina |
||
| Taxon6_Rang |
| Taxon6_Rang = Unterabteilung |
||
| Bild |
| Bild = Illustration Pinus sylvestris0 new.jpg |
||
| Bildbeschreibung = [[ |
| Bildbeschreibung = [[Wald-Kiefer]] (''Pinus sylvestris''), Illustration |
||
}} |
}} |
||
De '''Farchn''' (''Pinus''), '''Fohrn''' oder '''Fährabaam''' ([[Standarddeitsch|dt.]]: '''Kiefern''', [[Boarischdeitsch]] '''Föhre''' |
De '''Farchn''' (''Pinus''), '''Forchn''', '''Fohrn''' oder '''Fährabaam''' ([[Standarddeitsch|dt.]]: '''Kiefern''', [[Boarischdeitsch]]: '''Föhre'''; [[Englische Sproch|engl.]]: ''pine'') buidn a [[Goddung (Biologie)|Pflanznagoddung]] vo [[Nodlhoizgwächse]] (Pinophyta) in da [[Famij (Biologie)|Famij]] vo de [[Farchngwächse]] (Pinaceae). Den Woatstomm ''Farch'' gibt's in fost oin [[Germanische Sprochn|germanischn Sprochn]], z. B. engl.: ''fir''. De Farchn san de oanzige Goddung vo da Untafamij '''Pinoideae'''. |
||
== |
== Bschrieb == |
||
De moastn Farchn- |
De moastn Farchn-Oartn woxn ois [[Baam]], a boa a ois Busch. Farchn san immagreane Liachtbaamoartn und riachn recht guad. Farchn wean bis iwa 50 m houch und kenna aa uma 1000 Joar oid wean. A boa Oartn, wia ''P. lambertiana'' wean meahra ois 60 m houch und iwa 700 Joar oid.<ref>http://www.conifers.org/pi/pin/lambertiana.htm</ref>. |
||
Iahre Nodlbladl san im Vagleich mid ondan Nodlbaamgoddunga bsondas long. Es san aa oft zwoa Typn vo Nodlbladl am sejm Baam do: de oan san wia a Spiroin on de Zwoag o'gordnt de ondan noch iahra Oart entweda zu zwoat, zu dritt oda a zu fimft (sejtna oanzln oda a zu sext) in Bindln on [[Kuaztrieb und Longtrieb|Kuaztrieb]] stehnd, weahnd sunst (bei [[Feichtn]], [[Tannen|Tanna]]) de Nodln oanzln on de Zwoag woxn (schau af's Buidl). De Farchnnodln vo an Kuaztrieb wean vo a Scheide umschlossn. |
|||
De Farchn- |
De Farchn-Oartn san meist'ns oahaisig trenntgschlechtig ([[Monozösie|monözisch]]); se hom oisoso [[Manndal]] und [[Weiwal]] ois [[Tschurtsch|Zapfn]] an oan Baam. A boa Oartn san manchmoi zwoahaisig trenngschlechtig<ref name="Conifers">[http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm Beschreibung der Gattung.] (engl.)</ref>. Farchn wean mid da Huif vom [[Wind]] bsteibt ([[Anemophilie]]). De Zapfn, de Manndal san, san ziemli vui und stenga olle af an Haffa. Weiwal gibt's an oan Baam ned so vui und de stenga a aloa rum, monchmoi owa zu zwoat oda a zu dritt. De Zapfn braucha oanahoib bis zwoa Joar bis se reif san, donn mocha se af und lossn an Sama ausse. De Zapfn foin donn in Oam z'Boun. De Sama hom a grings Gwicht, san g'fligalt und wean mid'n Wind davo drong. A boa Oartn hom schwarare Sama, de wean mid de [[Viecha]] davo drong, de Sama hom donn koane Fligal, oda z'mindast so ziemli reduziate. |
||
== |
== Verbroadung und Oobau == |
||
Farchn |
Farchn gibt's voa oim af da Noadhoibkugl. Und do steans voa oim im kila, feichtn Klima. Vui Oartn waxn aba a in de Subtropn oda a in de Tropn. |
||
Iwaroi |
Iwaroi af da Wejd, wo Farchn waxn kenna, wean se a obaut. Bsondas in [[Korea]] und [[Japan]] is de Kiefa a bsondas Gwax: Duat steht a Farchn fia Steakn, a longs Lem und vui Geduid. |
||
Fiad Forstwiatschoft is wejdweit gseng de Farchn des wichtigste [[Hoiz]]. Da Baam braucht weni und waxt guad. |
|||
== Systematik == |
== Systematik == |
||
De klassische Untateilung da |
De klassische Untateilung vo da Goddung in drei Untagoddunga is weng molekulargenetischa Studien af zwoa Untagoddunga reduzieat worn. Noch Gernandt et al. [[2005]] wean de 111 Oartn wia foigt g'liedat:<ref>David S. Gernandt, Gretel Geada López, Sol Ortiz García, Aaron Liston: ''Phylogeny and classification of Pinus''. Taxon, Band 54, 2005, S. 29–42 [https://web.archive.org/web/20070824094203/http://www.bcc.orst.edu/bpp/faculty/liston/gernandt%20et%20al%202005.pdf (pdf)]</ref> |
||
[[Datei:Zapfen von Pinus halepensis mugo und pinea.jpg|thumb|Zapfn vo da[[Aleppo-Farch|Aleppo-Kiefa]] (''P. halepensis'', links), da [[ |
[[Datei:Zapfen von Pinus halepensis mugo und pinea.jpg|thumb|Zapfn vo da[[Aleppo-Farch|Aleppo-Kiefa]] (''P. halepensis'', links), da [[Beagkiefa]] (''P. mugo'', Middn) und da [[Pinie]] (''P. pinea'', rechts)]]. |
||
[[Datei: |
[[Datei:Stamm.svg|miniatur|Queaschnitt duach an fimfjaarign Kiefastomm.]] |
||
⚫ | |||
[[Datei:Stamm.svg|miniatur|Querschnitt durch an fünfjaarign Kiefastamm.]] |
|||
⚫ | |||
** Sektion ''Pinus'' |
** Sektion ''Pinus'' |
||
*** Subsektion ''Pinus'' in Eurasien, |
*** Subsektion ''Pinus'' in [[Eurasien]], [[Middlmeearaum]], Estlichs [[Noadamerika]], [[Kuba]] |
||
**** ''[[Pinus densata]]'' |
**** ''[[Pinus densata]]'' |
||
**** [[Japanische |
**** [[Japanische Roud-Farch]] (''Pinus densiflora'') |
||
**** ''[[Pinus hwangshanensis]]'' |
**** ''[[Pinus hwangshanensis]]'' |
||
**** ''[[Pinus kesiya]]'' |
**** ''[[Pinus kesiya]]'' |
||
Zein 56: | Zein 55: | ||
**** ''[[Pinus massoniana]]'' |
**** ''[[Pinus massoniana]]'' |
||
**** ''[[Pinus merkusii]]'' |
**** ''[[Pinus merkusii]]'' |
||
**** [[ |
**** [[Beag-Farch]] (''Pinus mugo'') |
||
**** [[ |
**** [[Schwoaz-Farch]] (''Pinus nigra'') |
||
**** [[Amerikanische |
**** [[Amerikanische Rou-Farch]] (''Pinus resinosa'') |
||
**** [[ |
**** [[Woid-Farch]] (''Pinus sylvestris'') |
||
**** [[ |
**** [[Kinesische Farch]] (''Pinus tabuliformis'') |
||
**** ''[[Pinus taiwanensis]]'' |
**** ''[[Pinus taiwanensis]]'' |
||
**** ''[[Japanische |
**** ''[[Japanische Schwoazfarch]]'' (''Pinus thunbergii'') |
||
**** ''[[Pinus tropicalis]]'' |
**** ''[[Pinus tropicalis]]'' |
||
**** [[ |
**** [[Hokn-Farch]] (''Pinus uncinata'') |
||
**** ''[[Pinus yunnanensis]]'' |
**** ''[[Pinus yunnanensis]]'' |
||
*** Subsektion ''Pinaster'', Kanarische |
*** Subsektion ''Pinaster'', [[Kanarische Insln]], Middlmeearaum, [[Himalaya]] |
||
**** [[Kalabrische Farch]] (''Pinus brutia'') |
**** [[Kalabrische Farch]] (''Pinus brutia'') |
||
**** [[Kanarische Farch]] (''Pinus canariensis'') |
**** [[Kanarische Farch]] (''Pinus canariensis'') |
||
**** [[Aleppo-Farch]] (''Pinus halepensis'') |
**** [[Aleppo-Farch]] (''Pinus halepensis'') |
||
**** [[ |
**** [[Schlongahaut-Farch]] (''Pinus heldreichii'') |
||
**** [[See-Farch]] (''Pinus pinaster'') |
**** [[See-Farch]] (''Pinus pinaster'') |
||
**** [[Pinie]] (''Pinus pinea'') |
**** [[Pinie]] (''Pinus pinea'') |
||
**** ''[[Pinus roxburghii]]'' |
**** ''[[Pinus roxburghii]]'' |
||
** Sektion ''Trifoliae'' |
** Sektion ''Trifoliae'' |
||
*** Subsektion ''Contortae'' in |
*** Subsektion ''Contortae'' in Noadamerika |
||
**** [[Banks-Farch]] (''Pinus banksiana'') |
**** [[Banks-Farch]] (''Pinus banksiana'') |
||
**** [[Sand-Farch]] (''Pinus clausa'') |
**** [[Sand-Farch]] (''Pinus clausa'') |
||
**** [[ |
**** [[Gstod-Farch]] (''Pinus contorta'') |
||
**** ''[[Pinus virginiana]]'' |
**** ''[[Pinus virginiana]]'' |
||
*** Subsektion ''Australes'' in |
*** Subsektion ''Australes'' in Noad- bis [[Zentralamerika]], [[Karibik]] |
||
**** ''[[Pinus attenuata]]'' |
**** ''[[Pinus attenuata]]'' |
||
**** ''[[Pinus caribaea]]'' |
**** ''[[Pinus caribaea]]'' |
||
Zein 107: | Zein 106: | ||
**** ''[[Pinus tecunumanii]]'' |
**** ''[[Pinus tecunumanii]]'' |
||
**** ''[[Pinus teocote]] '' |
**** ''[[Pinus teocote]] '' |
||
*** Subsektion ''Ponderosae'' im |
*** Subsektion ''Ponderosae'' im Westn vo da USA, in [[Mexiko]] und Zentralamerika |
||
**** ''[[Pinus cooperi]]'' |
**** ''[[Pinus cooperi]]'' |
||
**** [[Coulter-Farch]] (''Pinus coulteri'') |
**** [[Coulter-Farch]] (''Pinus coulteri'') |
||
Zein 120: | Zein 119: | ||
**** [[Montezuma-Farch]] (''Pinus montezumae'') |
**** [[Montezuma-Farch]] (''Pinus montezumae'') |
||
**** ''[[Pinus nubicola]]'' |
**** ''[[Pinus nubicola]]'' |
||
**** [[ |
**** [[Gejb-Farch]] (''Pinus ponderosa'') |
||
**** ''[[Pinus pseudostrobus]]'' |
**** ''[[Pinus pseudostrobus]]'' |
||
**** [[Weiß-Farch]] (''Pinus sabiniana'') |
**** [[Weiß-Farch]] (''Pinus sabiniana'') |
||
**** ''[[Pinus torreyana]]'' |
**** ''[[Pinus torreyana]]'' |
||
**** ''[[Pinus washoensis]]'' |
**** ''[[Pinus washoensis]]'' |
||
* |
* Untagoddung ''Strobus'' (Haploxylon) |
||
** Sektion ''Parrya'' |
** Sektion ''Parrya'' |
||
*** Subsektion ''Balfourianae'' im |
*** Subsektion ''Balfourianae'' im Westn vo da USA |
||
**** [[Grannen-Farch]] (''Pinus aristata'') |
**** [[Grannen-Farch]] (''Pinus aristata'') |
||
**** [[ |
**** [[Fuchsschwonz-Farch]] (''Pinus balfouriana'') |
||
**** [[ |
**** [[Longlebige Farch]] (''Pinus longaeva'') |
||
*** Subsektion ''Cembroides'' im |
*** Subsektion ''Cembroides'' im Sidwestn vo da USA und Mexiko |
||
**** ''[[Pinus cembroides]] |
**** ''[[Pinus cembroides]] |
||
**** ''[[Pinus culminicola]] |
**** ''[[Pinus culminicola]] |
||
Zein 138: | Zein 137: | ||
**** ''[[Pinus johannis]] |
**** ''[[Pinus johannis]] |
||
**** ''[[Pinus maximartinezii]] |
**** ''[[Pinus maximartinezii]] |
||
**** [[ |
**** [[Oablättrige Farch]] (''Pinus monophylla'') |
||
**** ''[[Pinus pinceana]] |
**** ''[[Pinus pinceana]] |
||
**** ''[[Pinus quadrifolia]] |
**** ''[[Pinus quadrifolia]] |
||
Zein 146: | Zein 145: | ||
**** ''[[Pinus nelsonii]] |
**** ''[[Pinus nelsonii]] |
||
** Sektion ''Quinquefoliae'' |
** Sektion ''Quinquefoliae'' |
||
*** Subsektion ''Gerardianae'' in Ostasien und Himalaya |
*** Subsektion ''Gerardianae'' in [[Ostasien]] und Himalaya |
||
**** [[Bunges Farch]] (''Pinus bungeana'') |
**** [[Bunges Farch]] (''Pinus bungeana'') |
||
**** ''[[Pinus gerardiana]] |
**** ''[[Pinus gerardiana]] |
||
**** ''[[Pinus squamata]] |
**** ''[[Pinus squamata]] |
||
*** Subsektion ''Krempfianae'' in Vietnam |
*** Subsektion ''Krempfianae'' in [[Vietnam]] |
||
**** ''[[Pinus krempfii]] |
**** ''[[Pinus krempfii]] {{Person|Lecomte}} |
||
*** Subsektion ''Strobus'' in Nordamerika und Eurasien |
*** Subsektion ''Strobus'' in Nordamerika und Eurasien |
||
**** [[Weißstämmige Farch]] (''Pinus albicaulis'') |
**** [[Weißstämmige Farch]] (''Pinus albicaulis'') |
||
**** [[Armands |
**** [[Armands Farch]] (''Pinus armandii'') |
||
**** [[Mexikanische Weymouth-Farch]] (''Pinus ayacahuite'') |
**** [[Mexikanische Weymouth-Farch]] (''Pinus ayacahuite'') |
||
**** ''[[Pinus bhutanica]] |
**** ''[[Pinus bhutanica]] |
||
Zein 162: | Zein 161: | ||
**** ''[[Pinus dalatensis]] |
**** ''[[Pinus dalatensis]] |
||
**** ''[[Pinus fenzeliana]] |
**** ''[[Pinus fenzeliana]] |
||
**** ''[[ |
**** ''[[Biagsome Farch]] (''Pinus flexilis'') |
||
**** [[Korea-Farch]] (''Pinus koraiensis'') |
**** [[Korea-Farch]] (''Pinus koraiensis'') |
||
**** [[ |
**** [[Zugga-Farch]] (''Pinus lambertiana) |
||
**** [[Westliche Weymouth-Farch]] (''Pinus monticola'') |
**** [[Westliche Weymouth-Farch]] (''Pinus monticola'') |
||
**** ''[[Pinus morrisonicola]] |
**** ''[[Pinus morrisonicola]] |
||
**** ''[[Mädchen-Farch]] (''Pinus parviflora'') |
**** ''[[Mädchen-Farch]] (''Pinus parviflora'') |
||
**** ''[[Rumelische Farch]] (''Pinus peuce'') |
**** ''[[Rumelische Farch]] (''Pinus peuce'') |
||
**** [[ |
**** [[Zweag-Farch]] (''Pinus pumila'') |
||
**** |
**** Sibirische Zirbel-Farch (''Pinus sibirica'') |
||
**** [[Weymouth-Farch]] (''Pinus strobus'') |
**** [[Weymouth-Farch]] (''Pinus strobus'') |
||
**** [[ |
**** [[Träna-Farch]] (''Pinus wallichiana'') |
||
**** ''[[Pinus wangii]] |
**** ''[[Pinus wangii]] |
||
== Nutzung == |
== Nutzung == |
||
[[Datei:PinusSylvestris&PiceaAbies-comparingWood.JPG|thumb| |
[[Datei:PinusSylvestris&PiceaAbies-comparingWood.JPG|thumb|Hoiz vo Kiefa und a Feichtn im Vagleich: De zwoa linkn Bredl san aus Farchnhoiz, des rechte is a feichtans.]] |
||
Farchnhoiz gheat neban Feichtnhuiz zu de wichtigstn Nodlhejza. Es waxt grod und schnoi, braucht wenig und ma ko des Hoiz guad heanemma. De mechanischn Eingschoftn vom Hoiz san guad, da Streibereich is aba a sea grouß, des kummt hoit draf o, wo des Hoiz gschlong worn is. |
|||
Heanemma ko ma des |
Heanemma ko ma des Hoiz ois Bau- und Möbehoiz, aba a ois Brennhoiz. Es is a awichtigs Hoiz um [[Sponplottn]] z baun. Ois Bau- und Konstruktionshoiz wead Kiefahoiz fost iwaroi eihgsetzt. Ma nimmts her fia Dochkonstruktiona, Hoizvakleidunga, Glander, Treppn, Fuaßbön, [[Fensta]] und Dian. Aba a fia Fassadnvakleidung, Terrassndecking, Kindaspuisoch, Zein und im Goatn und Landschoftsbau. Dazua kemma no Sachn wia Mastn, Pfostn, Rammpfoi im [[Wossa]]-, Hofn- und [[Beagbau]] und ois Schwejnhoiz beim Gleisbau. |
||
Farchn wean a zua |
Farchn wean a zua Beechgwinnung gnutzt. De Sama oanzlna Farchnoartn san so grouß, doss ma se ois Nahrungsmiddl hernemma ko, wia de Pinienkean, oda de Zedernussn. |
||
== Buidl == |
== Buidl == |
||
<gallery> |
<gallery> |
||
Datei:Pinus ponderosa cones.jpg| |
Datei:Pinus ponderosa cones.jpg|Gejb-Farch (''Pinus ponderosa'') |
||
Datei:Pinus brutia(02).jpg|'' |
Datei:Pinus brutia(02).jpg|''Pinus brutia'' |
||
Datei:Bristlecone Pines USA Ca.jpg| |
Datei:Bristlecone Pines USA Ca.jpg|Longlebige Farch (''Pinus longaeva''). Es gibt Baam, de san 4900 Joar oid (Inyo National Forest, [[Kalifornien]]). |
||
Datei:Schirmföhre.jpg| A |
Datei:Schirmföhre.jpg| A Schwoaz-Farch(''Pinus nigra'') in da Wuchsfoam "Schirm-Farch" im [[Weanawoid]] (bei [[Mödling]].) |
||
Datei:Lieberoser Wueste 8.jpg| |
Datei:Lieberoser Wueste 8.jpg|Woidfarch |
||
File:Raxalpe - junge Zapfen der Latschenkiefer - Pinus mugo.jpg|Latschenfarch (''Vorkomma in de Oipn'') |
|||
</gallery> |
</gallery> |
||
== Beleg == |
== Beleg == |
||
* [http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm Informationen zur Gattung ''Pinus''] bei |
* [http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm Informationen zur Gattung ''Pinus''] bei [http://www.conifers.org/pi/pin/index.htm conifers.org]. (engl.) |
||
=== Fuaßnotn === |
=== Fuaßnotn === |
||
<references /> |
<references /> |
||
== Im Netz == |
== Im Netz == |
||
{{Commons|Pinus|{{PAGENAME}}}} |
{{Commons|Pinus|{{PAGENAME}}}} |
||
* [http://www.mineralienatlas.de/lexikon/index.php/Pinus Fossile Farchn im Mineralienatlas WiKi] |
* [http://www.mineralienatlas.de/lexikon/index.php/Pinus Fossile Farchn im Mineralienatlas WiKi] |
||
* [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=125519 Bschreibung in da Flora of North America] (engl.) |
* [https://web.archive.org/web/20110512174531/http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=125519 Bschreibung in da Flora of North America] (engl.) |
||
* [http://www.holzwurm-page.de/holzarten/holzart/Farch.htm Bebuidlter Steckbriaf zum Farchn-Huiz] |
* [http://www.holzwurm-page.de/holzarten/holzart/Farch.htm Bebuidlter Steckbriaf zum Farchn-Huiz]{{Toter Link|date=2017-10 |bot=InternetArchiveBot |url=http://www.holzwurm-page.de/holzarten/holzart/Farch.htm }} |
||
[[Kategorie:Koniferen]] |
[[Kategorie:Koniferen]] |
||
[[Kategorie:Baum]] |
Aktuelle Version vo 22. Mäerz 2024, 10:32 Uhr.
Kiefern | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wald-Kiefer (Pinus sylvestris), Illustration | ||||||||||||
Systematik | ||||||||||||
| ||||||||||||
Wissnschoftlicha Nama der Unterfamij | ||||||||||||
Pinoideae | ||||||||||||
Link | ||||||||||||
Wissnschoftlicha Nama der Goddung | ||||||||||||
Pinus | ||||||||||||
L. |
De Farchn (Pinus), Forchn, Fohrn oder Fährabaam (dt.: Kiefern, Boarischdeitsch: Föhre; engl.: pine) buidn a Pflanznagoddung vo Nodlhoizgwächse (Pinophyta) in da Famij vo de Farchngwächse (Pinaceae). Den Woatstomm Farch gibt's in fost oin germanischn Sprochn, z. B. engl.: fir. De Farchn san de oanzige Goddung vo da Untafamij Pinoideae.
Bschrieb
[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]De moastn Farchn-Oartn woxn ois Baam, a boa a ois Busch. Farchn san immagreane Liachtbaamoartn und riachn recht guad. Farchn wean bis iwa 50 m houch und kenna aa uma 1000 Joar oid wean. A boa Oartn, wia P. lambertiana wean meahra ois 60 m houch und iwa 700 Joar oid.[1].
Iahre Nodlbladl san im Vagleich mid ondan Nodlbaamgoddunga bsondas long. Es san aa oft zwoa Typn vo Nodlbladl am sejm Baam do: de oan san wia a Spiroin on de Zwoag o'gordnt de ondan noch iahra Oart entweda zu zwoat, zu dritt oda a zu fimft (sejtna oanzln oda a zu sext) in Bindln on Kuaztrieb stehnd, weahnd sunst (bei Feichtn, Tanna) de Nodln oanzln on de Zwoag woxn (schau af's Buidl). De Farchnnodln vo an Kuaztrieb wean vo a Scheide umschlossn.
De Farchn-Oartn san meist'ns oahaisig trenntgschlechtig (monözisch); se hom oisoso Manndal und Weiwal ois Zapfn an oan Baam. A boa Oartn san manchmoi zwoahaisig trenngschlechtig[2]. Farchn wean mid da Huif vom Wind bsteibt (Anemophilie). De Zapfn, de Manndal san, san ziemli vui und stenga olle af an Haffa. Weiwal gibt's an oan Baam ned so vui und de stenga a aloa rum, monchmoi owa zu zwoat oda a zu dritt. De Zapfn braucha oanahoib bis zwoa Joar bis se reif san, donn mocha se af und lossn an Sama ausse. De Zapfn foin donn in Oam z'Boun. De Sama hom a grings Gwicht, san g'fligalt und wean mid'n Wind davo drong. A boa Oartn hom schwarare Sama, de wean mid de Viecha davo drong, de Sama hom donn koane Fligal, oda z'mindast so ziemli reduziate.
Verbroadung und Oobau
[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]Farchn gibt's voa oim af da Noadhoibkugl. Und do steans voa oim im kila, feichtn Klima. Vui Oartn waxn aba a in de Subtropn oda a in de Tropn. Iwaroi af da Wejd, wo Farchn waxn kenna, wean se a obaut. Bsondas in Korea und Japan is de Kiefa a bsondas Gwax: Duat steht a Farchn fia Steakn, a longs Lem und vui Geduid.
Fiad Forstwiatschoft is wejdweit gseng de Farchn des wichtigste Hoiz. Da Baam braucht weni und waxt guad.
Systematik
[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]De klassische Untateilung vo da Goddung in drei Untagoddunga is weng molekulargenetischa Studien af zwoa Untagoddunga reduzieat worn. Noch Gernandt et al. 2005 wean de 111 Oartn wia foigt g'liedat:[3]
.
- Untagoddung Pinus (Diploxylon)
- Sektion Pinus
- Subsektion Pinus in Eurasien, Middlmeearaum, Estlichs Noadamerika, Kuba
- Pinus densata
- Japanische Roud-Farch (Pinus densiflora)
- Pinus hwangshanensis
- Pinus kesiya
- Pinus luchuensis
- Pinus massoniana
- Pinus merkusii
- Beag-Farch (Pinus mugo)
- Schwoaz-Farch (Pinus nigra)
- Amerikanische Rou-Farch (Pinus resinosa)
- Woid-Farch (Pinus sylvestris)
- Kinesische Farch (Pinus tabuliformis)
- Pinus taiwanensis
- Japanische Schwoazfarch (Pinus thunbergii)
- Pinus tropicalis
- Hokn-Farch (Pinus uncinata)
- Pinus yunnanensis
- Subsektion Pinaster, Kanarische Insln, Middlmeearaum, Himalaya
- Kalabrische Farch (Pinus brutia)
- Kanarische Farch (Pinus canariensis)
- Aleppo-Farch (Pinus halepensis)
- Schlongahaut-Farch (Pinus heldreichii)
- See-Farch (Pinus pinaster)
- Pinie (Pinus pinea)
- Pinus roxburghii
- Subsektion Pinus in Eurasien, Middlmeearaum, Estlichs Noadamerika, Kuba
- Sektion Trifoliae
- Subsektion Contortae in Noadamerika
- Banks-Farch (Pinus banksiana)
- Sand-Farch (Pinus clausa)
- Gstod-Farch (Pinus contorta)
- Pinus virginiana
- Subsektion Australes in Noad- bis Zentralamerika, Karibik
- Pinus attenuata
- Pinus caribaea
- Kuba-Farch (Pinus cubensis)
- Pinus echinata
- Pinus elliottii
- Pinus glabra
- Pinus greggii
- Pinus herrerae
- Pinus jaliscana
- Pinus lawsonii
- Pinus leiophylla
- Pinus lumholtzii
- Bischofs-Farch (Pinus muricata)
- Pinus occidentalis
- Pinus oocarpa
- Sumpf-Farch (Pinus palustris)
- Pinus patula
- Pinus praetermissa
- Pinus pringlei
- Pinus pungens
- Monterey-Farch (Pinus radiata)
- Pech-Farch (Pinus rigida)
- Pinus serotina
- Weihrauch-Farch (Pinus taeda)
- Pinus tecunumanii
- Pinus teocote
- Subsektion Ponderosae im Westn vo da USA, in Mexiko und Zentralamerika
- Pinus cooperi
- Coulter-Farch (Pinus coulteri)
- Pinus donnell-smithii
- Pinus devoniana
- Pinus douglasiana
- Pinus durangensis
- Pinus engelmannii
- Pinus hartwegii
- Jeffreys Farch (Pinus jeffreyi)
- Pinus maximinoi
- Montezuma-Farch (Pinus montezumae)
- Pinus nubicola
- Gejb-Farch (Pinus ponderosa)
- Pinus pseudostrobus
- Weiß-Farch (Pinus sabiniana)
- Pinus torreyana
- Pinus washoensis
- Subsektion Contortae in Noadamerika
- Sektion Pinus
- Untagoddung Strobus (Haploxylon)
- Sektion Parrya
- Subsektion Balfourianae im Westn vo da USA
- Grannen-Farch (Pinus aristata)
- Fuchsschwonz-Farch (Pinus balfouriana)
- Longlebige Farch (Pinus longaeva)
- Subsektion Cembroides im Sidwestn vo da USA und Mexiko
- Subsektion Nelsoniae in Mexiko
- Subsektion Balfourianae im Westn vo da USA
- Sektion Quinquefoliae
- Subsektion Gerardianae in Ostasien und Himalaya
- Bunges Farch (Pinus bungeana)
- Pinus gerardiana
- Pinus squamata
- Subsektion Krempfianae in Vietnam
- Subsektion Strobus in Nordamerika und Eurasien
- Weißstämmige Farch (Pinus albicaulis)
- Armands Farch (Pinus armandii)
- Mexikanische Weymouth-Farch (Pinus ayacahuite)
- Pinus bhutanica
- da Zerm (Pinus cembra)
- Pinus chiapensis
- Pinus dabeshanensis
- Pinus dalatensis
- Pinus fenzeliana
- Biagsome Farch (Pinus flexilis)
- Korea-Farch (Pinus koraiensis)
- Zugga-Farch (Pinus lambertiana)
- Westliche Weymouth-Farch (Pinus monticola)
- Pinus morrisonicola
- Mädchen-Farch (Pinus parviflora)
- Rumelische Farch (Pinus peuce)
- Zweag-Farch (Pinus pumila)
- Sibirische Zirbel-Farch (Pinus sibirica)
- Weymouth-Farch (Pinus strobus)
- Träna-Farch (Pinus wallichiana)
- Pinus wangii
- Subsektion Gerardianae in Ostasien und Himalaya
- Sektion Parrya
Nutzung
[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]Farchnhoiz gheat neban Feichtnhuiz zu de wichtigstn Nodlhejza. Es waxt grod und schnoi, braucht wenig und ma ko des Hoiz guad heanemma. De mechanischn Eingschoftn vom Hoiz san guad, da Streibereich is aba a sea grouß, des kummt hoit draf o, wo des Hoiz gschlong worn is.
Heanemma ko ma des Hoiz ois Bau- und Möbehoiz, aba a ois Brennhoiz. Es is a awichtigs Hoiz um Sponplottn z baun. Ois Bau- und Konstruktionshoiz wead Kiefahoiz fost iwaroi eihgsetzt. Ma nimmts her fia Dochkonstruktiona, Hoizvakleidunga, Glander, Treppn, Fuaßbön, Fensta und Dian. Aba a fia Fassadnvakleidung, Terrassndecking, Kindaspuisoch, Zein und im Goatn und Landschoftsbau. Dazua kemma no Sachn wia Mastn, Pfostn, Rammpfoi im Wossa-, Hofn- und Beagbau und ois Schwejnhoiz beim Gleisbau.
Farchn wean a zua Beechgwinnung gnutzt. De Sama oanzlna Farchnoartn san so grouß, doss ma se ois Nahrungsmiddl hernemma ko, wia de Pinienkean, oda de Zedernussn.
Buidl
[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]-
Gejb-Farch (Pinus ponderosa)
-
Pinus brutia
-
Longlebige Farch (Pinus longaeva). Es gibt Baam, de san 4900 Joar oid (Inyo National Forest, Kalifornien).
-
Woidfarch
-
Latschenfarch (Vorkomma in de Oipn)
Beleg
[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]- Informationen zur Gattung Pinus bei conifers.org. (engl.)
Fuaßnotn
[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]- ↑ http://www.conifers.org/pi/pin/lambertiana.htm
- ↑ Beschreibung der Gattung. (engl.)
- ↑ David S. Gernandt, Gretel Geada López, Sol Ortiz García, Aaron Liston: Phylogeny and classification of Pinus. Taxon, Band 54, 2005, S. 29–42 (pdf)