1956 йылғы мадьяр ихтилалы

Венгр (мадьяр) ихтилалы «Ҡойон» операцияһы (Операция «Вихрь»)
Төп конфликт: Һалҡын һуғыш
Будапешта юҡ ителгән совет Т-34-85 танкы, 1956 йыл
Дата	23 октябрь — 9 ноябрь 1956 йыл
Урыны	Венгр Халыҡ Республикаһы
Сәбәбе	Венгр халҡының советтар яҡлы режим менән ҡәнәғәт булмауы
Нәтижә	Ихтилалды баҫтырыу Венгр Халыҡ Республикаһындағы элекке режимдың һаҡланып ҡалыуы
Ҡаршы тороусылар
СССР Совет армияһы КГБ Венгр Халыҡ Республикаһы (ВХР) Венгрияның Дәүләт именлеге идаралығы Венгр баш күтәреүселәре
Командирҙар
Никита Хрущёв Иван Серов Георгий Жуков Имре Надь #† Пал Малетер #† Бела Кирай
Ҡаршы тороусы көстәр
31 550 хәрби хеҙмәткәр, 1130 танк, 800 орудия һәм миномет, 380 БМП һәм БТР 3860 берәмек башҡа төр техника 26 500 хәрби һәм махсус хеҙмәттәр хеҙмәткәре. СССР мәғлүмәттәре буйынса: 15 000 — 20 000 кешенән күп түгел Венгрия мәғлүмәттәре буйынса: 50 000 яҡын кеше
1956 йылғы мадьяр ихтилалы Викимилектә

1956 йылғы венгр (мадьяр) ихтилалы — (23 октябрь — 9 ноябрь 1956) (коммунистик осорҙан һуң Венгрияла 1956 йылғы мадьяр ихтилалы тип йөрөтөлә, совет сығанаҡтарында Венгриялағы 1956 йылғы контрревоюцион бола тип атала) — 1956 йылдың октябрь — ноябрендә Венгриялағы советтар яҡлы режимға ҡаршы күтәрелгән һәм совет ғәскәрҙәре тарафынан баҫтырылған ҡораллы ихтилал.

Венгр ихтилалы Һалҡын һуғыш осороноң иң мөһим ваҡиғаларының береһе була һәм Советтар Союзының Варшава килешеүе ойошмаһына ингән илдәрҙә коммунистик режимдарҙы ҡораллы хәрби көс ярҙамында һаҡларға әҙер булыуын күрһәтә.

Тәүшарттар

Икенсе донъя һуғышының аҙағына тиклем Венгрия нацистик Германия яғында була һәм артабан совет оккупация зонаһына эләгә. Бынан сығып, Гитлерға ҡаршы коалицияға ингән илдәрҙең 1947 йылғы Париж тыныслыҡ килешеүенә ярашлы, Советтар Союзы Венгрия биләмәләрендә үҙенең хәрби көстәрен тоторға хоҡуҡ ала, әммә союзниктарҙың оккупация ғәскәрҙәре Австриянан сығарылғас та, шулай уҡ был илдән китергә тейеш була. Союзниктар ғәскәре Австриянан 1955 йылда сығарыла.

1945 йылдың 4 ноябрендә Венгрияла дөйөм һайлау үткәрелә (en:Hungarian parliamentary election, 1945). Унда тауыштарҙың 57 % Ваҡ милекселәрҙең бойондороҡһоҙ партияһына (урыҫса Независимая партия мелких хозяев һәм ни бары 17 % — коммунистарға бирелә. Коммунистик ВПТ (Венгр хеҙмәтсәндәре партияһы — Венгерская партия трудящихся террор, янау (шантаж) һәм махинациялар ярҙамында 1947 йылғы һайлау һөҙөмтәһендә берҙән-бер легаль сәйәси көскә әйләнә. Вегр коммунистары үҙҙәренең оппоненттары менән көрәштә башлыса совет оккупацион ғәскәрҙәренә таяна. Мәҫәлән, 1947 йылдың 25 февралендә совет командованиеһы парламенттың популяр депутаты Бела Ковачты ҡулға ала. Ул СССР-ға алып сығыла һәм шымсылыҡ (шпионлыҡ) өсөн хөкүм ителә.

Әҙәбиәт

• Гордиенко А. Н. Войны второй половины ХХ века. Мн., 1998.
• Лавренов С. Я., Попов И. М. «Вихрь» в Будапеште, год 1956 // Советский Союз в локальных войнах и конфликтах.. — М.: Астрель, 1956. — С. 142—186. — 778 с. — ISBN 5–271–05709–7.
• Контлер Л. История Венгрии. Тысячелетие в центре Европы = A History of Hungary: Millenium in Central Europe. — М.: Весь мир, 2002. — 656 с. — ISBN 5-7777-0129-9.

Һылтанмалар

• Венгерское восстание 1956 года. // Альманах «Россия. XX век. Документы»
• Боевой состав ВС СССР — ввод войск в Венгрию (1956 г., операция «Вихрь») 2016 йыл 5 март архивланған.
• Венгерская весна 56-го 2007 йыл 21 сентябрь архивланған.
• Война и мир: Венгерский кризис 1956
• В. Гаврилов. Чёрный октябрь 1956-го.
• Н. Морозов. Восстание из прошлого — Часть 1, Часть 2
• Тамаш Краус. О венгерских рабочих советах 1956 года
• К. Ерофеев. Чардаш на крови
• Рудольф Пихоя. Кремль-Венгрия: октябрь-ноябрь 1956 2011 йыл 28 февраль архивланған.
• Холлош Э., Лайтаи В. «Холодная война» против Венгрии. 1956.
• В. Чекмарёв. Танковая осень в Будапеште
• Доклад Особой комиссии ООН по расследованию венгерских событий
• О. Филимонов. Мифы о восстании 2012 йыл 14 сентябрь архивланған.
• В. Середа. Будапешт: осень красного цвета 2007 йыл 22 октябрь архивланған.
• В. Шурыгин. Письма мёртвого капитана
• Военно-исторический форум 2007 йыл 26 сентябрь архивланған.
• Магид М. Памяти восставшего Будапешта
• Венгерский мятеж 1956: юбилей 2016 йыл 29 сентябрь архивланған.. // Новая экономика, № 9-10, 2006, С. 75-103.
• Дж. Гранвилл (Johanna Granville). In the Line of Fire: New Archival Evidence on the Soviet Intervention in Hungary, 1956, Carl Beck Paper, no. 1307 (1999): 1-41.
• Hungary 1956 — документальный фильм
• Евгений Музруков. Четвёртая звезда маршала Жукова 2017 йыл 20 апрель архивланған. // журнал «Братишка», апрель 2013.