Mađarska revolucija 1956
| Mađarska revolucija 1956. | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Hladnog rata | |||||||||
 Sovjetski tenk pokušava raskrčiti barikadu u Budimpešti, oktobar 1956. | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Sovjetski Savez ÁVH (mađarska Uprava državne bezbednosti)
|
 Mađarski revolucionari
| ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
| Nikita Hruščov Ivan Konjev
|
Imre Nagy Pál Maléter
| ||||||||
| Snage | |||||||||
| 31.550 trupa, 1130 tenkova[1] |
nepoznati broj vojnika, pripadnika milicije i naoružanih civila | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| (samo sovjetski gubici) 722 poginulih 1251 ranjenih[2] |
2500 poginulih (proc.) 13.000 ranjenih (est.)[3] | ||||||||
| 3000 poginulih civila[4] | |||||||||
Mađarska revolucija ili Mađarski ustanak 1956. godine (mađarski: 1956-os forradalom ili felkelés) je bio ustanak mađarskog stanovništva protiv komunističkog režima tadašnje NR Mađarske i njenih sovjetskih pokrovitelja, koji je trajala u periodu od 23 oktobra do 10 novembra. Započeo je kao studentska demonstracija pred zgradom parlamenta u Budimpešti na kojemu su se tražile ekonomske i političke reforme; pokušaj komunističkih vlasti da ih silom uguše je izazvao burnu i jednako nasilno kontra-reakciju kada su na stranu demonstranata masovno počele prelaziti pripadnici, pa i cele jedinice mađarske vojske, a što je do 28. oktobra dovelo do praktičnog kolapsa komunističke vlade, koju je zamenila privremena vlada na čelu sa Imreom Nađem koji je proglasio neutralnost Mađarske i izlazak iz Varšavskog pakta. Ona, međutim, nije u bila u stanju organizirati i efikasnu odbranu kada je 4. novembra došlo do sovjetske vojne intervencije, te je otpor ustanika do 10. novembra slomljen. Sovjeti su instalirali novu prosovjetsku vladu na čelu sa Janošem Kadarom. U ustanku je poginulo nekoliko hiljada Mađara (civila i ustanika), te nekoliko stotina sovjetskih vojnika; nekoliko desetaka hiljada Mađara je zatvoreno, a preko 200.000 je izbeglo preko granice.
Mađarska revolucija je predstavljala najozbiljniji udarac tadašnjoj sovjetskoj hegemoniji u Evropi, najspektakularniji pokušaj da se promeni politički poredak hlanoratovske Evrope kao i najveći oružani sukob na teritoriji Evrope u drugoj polovini 20. veka sve do raspada Jugoslavije 1990-ih. Iako su Sovjeti uspeli sačuvati kontrolu nad Mađarskom, događaji iz 1956. su imali značajne posledice za krajnji ishod hladnog rata, pre svega zato što je sovjetski režim u očima svetske javnosti predstavljen kao agresor te je izgubio potporu, čak i među zapadnim marksistima.
31. oktobra 1956. godine, za vreme Mađarske revolucije, Izrael, Velika Britanija i Francuska napali Egipat zbog nacionalizacije Sueckog kanala. NATO je bio paralizovan zbog rata u Egiptu: SAD su otvoreno osudile intervenciju i nisu zbog Mađarske bile spremne da rizikuju izbijanje trećeg svetskog rata[5].
Tito i sovjetski lider Hruščov su se tajno sreli na Brionima, 2. novembra 1956. Nakon diskusije koja je potrajala celu noć, jugoslovenski državni vrh se složio sa sovjetskom intervencijom u Mađarskoj. Prema jednoj od teorija, ključni faktor u ovoj Titovoj odluci bio je strah da se događaji u Mađarskoj u nekoj formi ne prenesu u Jugoslaviju[5].
U spomen na revoluciju 23. oktobra se danas u Mađarskoj slavi državni praznik.
- ↑ Postoje bitno različite brojke o sovjetskim snagama koje su učestvovale u intervenciji. "Specijalni odbor o problmu Mađarske" Opšte skupštine UN (1957) procenio je učešće 75.000-200.000 trupa i 1600-4000 tenkova OSZK.hu (p. 56, para. 183), ali nedavno objavljene sovjetske arhive (dostupne na Lib.ru, Maksim Moshkow's Library) navode sovjetske snage od 31550, ljudi sa 1130 tenkova i samohodnih oruđa. Lib.ru Arhivirano 2009-03-03 na Wayback Machine-u (ru)
- ↑ Györkei, Jenõ; Kirov, Alexandr; Horvath, Miklos (1999). Soviet Military Intervention in Hungary, 1956. New York: Central European University Press. str. 350. ISBN 963-9116-35-1.
- ↑ UN General Assembly Special Committee on the Problem of Hungary (1957)
(PDF)
- ↑ "B&J": Jacob Bercovitch and Richard Jackson, International Conflict : A Chronological Encyclopedia of Conflicts and Their Management 1945-1995 (1997)
- ↑ 5,0 5,1 Švarm, Filip; Jovana Gligorijević (13.05.2010). „Veliki skok u vlastita usta”. Vreme. Pristupljeno 02.02.2013.
- Granville, Johanna (Spring, 1998). „Tito and the Nagy affair in 1956”. East European Quarterly. Pristupljeno 02.02.2013.[mrtav link]
- Ripp, Zoltán (1998). „Hungary's Part in the Soviet—Yugoslav Conflict, 1956-58”. Contemporary European History. Pristupljeno 02.02.2013.