Rusiya azərbaycanlıları

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Rusiya azərbaycanlıları — tarixi Azərbaycandan kənarda yaşayan etnik azərbaycanlıların təşkil etdiyi Azərbaycan diasporunun Rusiyada yaşayan hissəsinin adı. Rusiya FR-nın subyekti olan Dağıstan Respublikasında yaşayan etnik azərbaycanlılar istisna olmaqla bu ölkənin digər bölgələrində yaşayan etnik azərbaycanlılar Rusiyada Azərbaycan diasporunu təşkil edirlər.

Rəsmi statistika

Ümumi

1926-2010-cu illərdə aparılmış rəsmi əhali siyahıya alınmalarının yekunlarına əsasən Rusiya FR-da etnik azərbaycanlıların sayı:

  • 1926-cı il sa. əsasən 27,991[1] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 23,428[2][3] nəfər
  • 1939-cu il sa. əsasən 43,123[4] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 31,141[3][5] nəfər
  • 1959-cu il sa. əsasən 70,947[6] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 38,224[3][7] nəfər
  • 1970-ci il sa. əsasən 95,689[8] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 54,403[3][9] nəfər
  • 1979-cu il sa. əsasən 152,421[10] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 64,514[3][11] nəfər
  • 1989-cu il sa. əsasən 335,889[12] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 75,463[3][13] nəfər
  • 2002-ci il sa. əsasən 621,840[14] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 111,656[3][15] nəfər
  • 2010-cu il sa. əsasən 603,070[16] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 130,919[17] nəfər

2002-ci il siyahıyaalınması

  • 2002-ci il (9-16 oktyabr 2002-ci il)[18] əhali siyahıya alınmasının yekunlarına əsasən:
  • Rusiya FR-nın ümumi əhalisi 145,166,731 nəfərdir (67,605,133 nəfər kişi, 77,561,598 nəfər qadın).[14] Onlardan 1,460,751 nəfəri öz milli məsubiyyətini bildirməmişdir.[14]
  • Siyahıya alınma zamanı milli mənsubiyyətini göstərən əhalinin 621,840 nəfəri (386,776 nəfəri kişi, 235,064 nəfəri qadın) etnik azərbaycanlı olduğunu qeyd etmişdir.[14] Onlardan azərbaycan dilini bilənlərin sayı 506,043[19] nəfər, rus dilini bilənlərin sayı isə 587,515[20] nəfər olmuşdur.
  • Etnik azərbaycanlı olan Rusiya əhalisinin 479,517 nəfəri (307,346 nəfər kişi, 172,171 nəfəri qadın) şəhərlərdə, 142,323 nəfəri (79,430 nəfər kişi, 62,893 nəfər qadın) isə kəndlərdə məskunlaşmışdır.[14]
  • Etnik azərbaycanlılardan şəhərlərdə yaşayanlardan 457,308 nəfəri, kəndlərdə yaşayanlardan isə 130,207 nəfəri rus dilini bilmişdir.[20]
  • Etnik azərbaycanlı olan Rusiya əhalisinin əmək qabiliyyətli olan qismi 276,965 nəfəri kişilər, 140,428 nəfəri qadınlar olmaqla 417,393 nəfərdir (Rusiya FR-da yaşayan etnik azərbaycanlıların 67,12%-i qədər).[21]
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən bütün ölkə üzrə azərbaycan dilini bilən əhalinin sayı 669,757[22] nəfər olmuşdur :

2010-cu il siyahıyaalınması

  • 2010-cu il (14-25 oktyabr 2010-cu il)[23] əhali siyahıya alınmasının yekunlarına əsasən:
  • Rusiya FR-nın ümumi əhalisi 142,856,536 nəfərdir.[16] Onlardan öz milli mənsubiyyətini göstərənlər 137,227,107 nəfər olmuşdur.[16]
  • Siyahıya alınma zamanı milli mənsubiyyətini göstərən[24] əhalinin 603,070 nəfəri etnik azərbaycanlı olduğunu qeyd etmişdir.[16]
  • Etnik azərbaycanlı olan Rusiya əhalisinin 444,892 nəfəri şəhərlərdə, 158,178 nəfəri isə kəndlərdə məskunlaşmışdır.[16]
  • Siyahıya alınmanın yekunlarına əsasən bütün ölkə üzrə azərbaycan dilini bilən əhalinin sayı 473,044 nəfər olmuşdur.[25]

Məskunlaşma

Dağıstanda

border=none Əsas məqalə: Dağıstan azərbaycanlıları

Vətəndaşlıq

2002-ci il siyahıyaalınması

  • 2002-ci il əhali siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən:
  • Rusiya FR-nın 145,166,731 nəfər əhalisinin 142,442,404 nəfəri (43,648 nəfəri ikili vətəndaşığa sahibdir) Rusiya FR vətəndaşı, 1,025,413 nəfəri xarici ölkələrin vətəndaşları, 429,891 nəfəri vətəndaşlığı olmayan, 1,269,023 nəfəri isə vətəndaşlığını göstərməyən insanlardır.[26]
  • Rusiyada yaşayan etnik azərbaycanlıların nə qədərinin hansı ölkə vətəndaşı oluğunu rəsmi siyahıya alınma məlumatları əsasında müəyyən etmək münkün deyil. Belə ki, 2002-ci il s.a. zamanı etnik qrupların vətəndaşlıq mənsubiyyəti haqqında məlumatlar elan olunmamışdır.
  • Rusiyada yaşayan və siyahıya alınma zamanı öz vətəndaşlığını göstərən 26 xarici ölkənin vətəndaşları içərisində Azərbaycan vətəndaşları sayca Ukrayna vətəndaşlarından sonra ikinci yerdə dayanmaqdadırlar:

2010-cu il siyahıya alınması

  • 2010-ci il əhali siyahıya alınmasının yekunlarına əsasən:
  • Rusiya FR-nın 142.856.536 nəfər əhalisinin 137.856.227 nəfəri (78.615 nəfəri ikili vətəndaşığa sahibdir) Rusiya FR vətəndaşı, 686.993 nəfəri xarici ölkələrin vətəndaşları, 178.245 nəfəri vətəndaşlığı olmayan, 4.135.071 nəfəri isə vətəndaşlığını göstərməyən insanlardır.[27]

Rusiyada diaspora təşkilatları

Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin məlumatlarına əsasən Rusiya FR-da azərbaycanlılara aid diaspora təşkilatları aşağıdakılardır[28]:

  • H.Əliyev Fondunun Rusiya nümayəndəliyi
  • “AMOR” Rusiya Azərbaycan Gənclər Təşkilatı
  • Ümumrusiya Azərbaycan Konqresi (ÜAK)
  • “AZERROS” Rusiyada Azərbaycanlıların Federal Millli-Mədəni Muxtariyyatı (2019-cu ildə ləğv olunub)
  • “Ocaq” Azərbaycan Mədəniyyəti Mərkəzi
  • DAK Rusiya nümayəndəliyi
  • Moskva “Azərbaycan” Cəmiyyəti
  • Sankt-Peterburqun Azərbaycan icması reqional ictimai təşkilatı
  • “Bulaq” cəmiyyəti
  • “Odlar Yurdu”
  • “Araz” Azərbaycan icması

Bəzi maraqlı məlumatlar

ÜAK 2001
  • 2001-ci ildə Rusiya FR-nın o zamanki prezidenti Vladimir Putin Azərbaycanda səyahəti əsnasında Rusiyadakı azərərbaycanlıların sayına da toxunmuş və ölkəsində 2,7 milyon azərbaycanlının yaşadığını, onlardan 660 min nəfərin Rusiya vətəndaşları qalanların isə əmək miqrantları olduqlarını qeyd etmişdir.[29]
  • 2002-ci il Rusiyada əhali siyahıya alınmasının yekunları və həmin il üçün Azərbaycan hökumətinin rəsmi məlumatları müqayisə olunaraq Rusiyada Azərbaycan vətəndaşı olan əmək miqrantlarının sayının 500-600 min nəfər, ümumilikdə etnik azərbaycanlıların sayının isə 1 milyon nəfər dolayında olduğu nəticəsinə varılmışdır.[29]
  • 2006-cı ilin mart ayında Azərbaycan qəzetlərindən birində yayınlanmış məlumata əsasən Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların sayı 2,5-3,2 milyon arasında dəyişməkdədir.[30]
  • 2006-cı ildə 50,000-dən çox etnik azərbaycanlı Rusiya vətəndaşlığına keçmişdir.[29]
  • Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin (DAK) təqdim etdiyi statistik məlumatlara əsasən 2006-cı ilin sonuna Rusiyada yaşayan etnik azərbaycanlıların sayı 3 milyon nəfərdir.[31] Ancaq DAK bu məlumatı verərkən Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların hansı ölkələrin vətəndaşları olmalarına aydınlıq gətirməmişdir.
  • 2007-ci ildə "RBK" jurnalının yayınlanmış 11-ci sayında real olaraq Moskvada 14 milyon nəfər əhalinin yaşadığı, onların 31%-nin rus, 14%-nin azərbaycanlı, 10%-nin tatar-başqırd-çuvaş, 9%-nin ukraynalı, 6%-nin koreyalı-çinli-vyetnamlı, 5%-nin tacik-özbək-qazax-qırğız, 4%-nin çeçen-inquş-dağıstanlı, 4%-nin erməni, 3%-nin gürcü, 3%-nin moldovan, 3%-nin belorus, 2%-nin qaraçı, 1%-nin yəhudi, 5%-nin isə digər xalqların nümayəndələri olduqları bəyan olunmuşdu.[32][33]

Dövlət Komissiyası

Rusiya Federasiyası ərazisində ticarətlə məşğul olan Azərbaycan vətəndaşlarının rastlaşacağı problemlərin həlli məqsədilə, Rusiyada ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan Azərbaycan vətəndaşlarının problemlərinin öyrənilməsi və həlli ilə bağlı 22 noyabr 2006-cı ildə dövlət komissiyası yaradılmışdır[34].

Xarici keçidlər

  • Ежедневный информационный ресурс - "Azeri.ru - Азербайджанцы в России"
  • Федеральная национально-культурная автономия азербайджанцев России - fnkaa.ru

İstinadlar

  1. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР--(Тюрки:27987 + Карапапахи:4)--Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29. Том 9. Стр. 34-51. Том 10. Стр. 9-13. Том 11. Стр. 8-17. Том 14.Стр.6-16. Том 15.Стр.8-13. Том 16. Стр.8-12. Том 17. Стр. 8-25. Таблица VI. Население по полу, народности.
  2. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР---(Тюрки: 23,428)--Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29. Том 9. Стр. 34-51. Том 10. Стр. 9-13. Том 11. Стр. 8-17. Том 14.Стр.6-16. Том 15.Стр.8-13. Том 16. Стр.8-12. Том 17. Стр. 8-25. Таблица VI. Население по полу, народности.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа :Население Дагестана
  4. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1939 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а -1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку)..
  5. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1939 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 966-1001 (Разработочная таблица ф. 15А. Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам)
  6. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1959 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а -1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку)..
  7. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1959 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а -1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку )
  8. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1970 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР--Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998-4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)
  9. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1970 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР--Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998-4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)
  10. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1979 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР--Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998-4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)
  11. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1979 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 6174-6238 (Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку).
  12. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1989 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР--Источник: Рабочий архив Госкостата России.Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.
  13. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1989 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР--Источник: Рабочий архив Госкостата России. Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.
  14. ↑ 1 2 3 4 5 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :1.Национальный состав населения
  15. ↑ 1 2 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :3. Население по национальности и владению русским языком по субъектам Российской Федерации
  16. ↑ 1 2 3 4 5 Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года: Национальный состав населения Российской Федерации
  17. ↑ 1 2 Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года: Национальный состав населения по субъектам Российской Федерации
  18. ↑ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :Предисловие
  19. ↑ 1 2 3 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :5. Владение языками (кроме русского) населением наиболее многочисленных национальностей (с численностью 400 тысяч человек и более)
  20. ↑ 1 2 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :2. Население по национальности и владению русским языком
  21. ↑ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :7. Население отдельных национальностей по возрастным группам и полу по субъектам Российской Федерации
  22. ↑ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :4. Распространенность владения языками (кроме русского)
  23. ↑ Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Essential information for foreign citizens :The Azerbaijani language
  24. ↑ "Можно ли установить точное число народов? — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". İstifadə tarixi: 7 iyul 2015. Arxivləşdirilib.
  25. ↑ Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года :Население Российской Федерации по владению языками
  26. ↑ 1 2 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 - "Национальный состав и владение языками, гражданство" :14. Население по гражданству и возрастным группам
  27. ↑ Федеральная служба государственной статистики Российской Федерации: Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года: Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года: Том 4. Национальный состав и владение языками, гражданство: 17. Население по гражданству и возрастным группам, стр. 1912
  28. ↑ Azərbaycan Respublikası, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi: Xaricdəki təşkilatlar :Rusiya Federasiyasındakı təşkilatlar
  29. ↑ 1 2 3 Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Юнусов А.--Миграционные тренды и тенденции в постсоветском Азербайджане--(Опубликовано в книге: Транзитная миграция и транзитные страны: теория, практика и политика регулирования / Под ред. И. Молодиковой и Ф. Дювеля. М.: Университетская книга, 2009)
  30. ↑ См.: газеты «Эхо», 15 марта 2006 г. и «Новое время» от 16 января и 13 июля 2007 г.; Азербайджанцы мира. Под ред. Р.Э. Мехтиева. Том I. — Баку, 2006, С. 4-5.
  31. ↑ Trend Analitik-informasiya agentliyi :Gələn ilin sonuna qədər dünyada yaşayan azərbaycanlıların sayı və məskunlaşma coğrafiyasına dair xəritə hazırlanacaq--xəbərin yayınlanma tarixi: 2 Oktyabr 2007-ci il
  32. ↑ Агентство РиФ - иммиграционные и юридические услуги :Население России. Статистика, факты, комментарии, прогнозы
  33. ↑ Узел «Мысли о России» (russia-talk.com) :Сколько русских осталось в Москве?
  34. ↑ "Rusiya Federasiyası ərazisində ticarətlə məşğul olan Azərbaycan vətəndaşlarının problemlərinin həlli haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 22 noyabr tarixli 1788 nömrəli Sərəncamı.  (az.)

Həmçinin bax:

 Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusiya_azərbaycanlıları&oldid=4979466"