San Martín de Pusa
San Martín de Pusa | |||
---|---|---|---|
| |||
Alministración | |||
País | España | ||
Autonomía | Castiella-La Mancha | ||
Provincia | provincia de Toledo | ||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de San Martín de Pusa (es) | Daniel Olmedo Talavera | ||
Nome oficial | San Martín de Pusa (es)[1] | ||
Códigu postal |
45170 | ||
Xeografía | |||
Coordenaes | 39°46′59″N 4°37′57″W / 39.783055555556°N 4.6325°O | ||
Superficie | 104 km² | ||
Altitú | 507 m | ||
Llenda con | |||
Demografía | |||
Población |
590 hab. (2023) - 338 homes (2019) - 304 muyeres (2019) | ||
Porcentaxe | 0% de provincia de Toledo | ||
Densidá | 5,67 hab/km² | ||
Más información | |||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
San Martín de Pusa ye un conceyu español de la provincia de Toledo, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha.
Toponimia
[editar | editar la fonte]Nun principiu, esti pueblu conocíase como "El Pozuelo" por cuenta de un pozu que los abastecía. Cola repoblación el nuevu pobláu surde más al oeste del anterior que va tomar el nome de "San Martín de Valdepusa" por una ilesia que se fixo pa la devoción a San Martín Obispu y pol señor de Valdepusa, dueñu de les tierres. En 1517 foise perdiendo'l nome de "Pozuelo", calteniéndose'l del Santu.
Símbolos
[editar | editar la fonte]L'escudu heráldicu que representa al conceyu foi aprobáu oficialmente la 22 d'abril de 1992 col siguiente blasón:
«Escudu español. Partíu. Primero, en campu de gules, un pozu con arcu y garrucha n'oru. Segundu, d'oru, trés faxes de sinople. Al timbre, Corona Real zarrada.»
L'escudu de San Martín de Pusa foi encargáu en 1982 pol Conceyu a los heraldistas ya historiador José Luis Ruz Márquez y Bonaventura Leblic García, quien lo realizaron sofitándose na esistencia de la paraxa de Val del Pozu, orixe del poblamientu.según nel dominiu señorial de les Ribera. Escudu ya informe llograron l'aprobación de la Real Academia de la Historia en sesión de 27 de marzu de 1992.
Historia
[editar | editar la fonte]En 1357 establezse'l señoríu de Valdepusa en tierres de Talavera por Pedru I. El territoriu tuvo yá habitáu siquier na dómina visigoda y dempués na musulmana, Reconquistáu'l país, cuando se fai la donación real del señoríu, yá esistíen moradores dende'l sieglu XII na zona conocida como "El Pozuelo", onde s'edificaron les primeres cases. Ente los años 1425 y 1430 repoblar con vecinos de Bernuí, que tres la seca tienen de salir del so pueblu, pero'l nuevu pueblu constrúyese más al oeste y el vecinderu de Pozuelo foise treslladando al nuevu caserío de San Martín, asina realizaron obres de suministru d'agües del antiguu pozu escontra 1550, estableciéndose entós toos ellos en San Martín.
Demografía
[editar | editar la fonte]Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del INE.
1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2012 | 2015 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
798 | 797 | 782 | 790 | 769 | 767 | 774 | 784 | 810 | 825 | 847 | 783 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Fonte: INE [Consultar]) |
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
Gráfica d'evolución demográfica de San Martín de Pusa ente 1900 y |
Fonte INE y Ayto. San Martín de Pusa - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
Monumentos y llugares d'interés
[editar | editar la fonte]- Ermita del Santísimu Cristu de Valdelpozo: La Ermita del Santísimu Cristu de Valdelpozo data del sieglu XVI. D'estilu mudéxar esti templu ta formáu por dos naves, la central y una llateral de menores dimensiones, dambes atópase dixebraes por una arquería de cuatro arcos de mediu puntu. Nel interior atopen una pilastra tardorromana. Nella caltién el pozu que salvo al Cristu del exércitu francés.
- Ilesia parroquial de San Martín Obispu: Construyida sobre otra anterior a finales del sieglu XVI. Obra d'apareyu toledanu, onde'l lladriyu amuesa sobriedá arquitectónica y paez salida de les manes del gran maestru Nicolás, creador del barrocu talaverano y autor de la torre de la ilesia de Los Navalmorales.
- Conceyu: L'edificiu del Conceyu, asitiar na Plaza de la Constitución. Foi llevantáu a finales del sieglu XV, cuando los Reis Católicos mandaron faer cases onde se ayuntaran los conceyos, o, en casu de desobediencia, pena de supresión de fueros y prebendas. San Martín de Pusa siguió esta pragmática y llevantó una magnífica casa grande onde pudo ayuntar el so conceyu, del que foi alcalde honoríficu Alfonsu XIII.
- Palaciu de los antiguos Señores de Valdepusa: Ye obra del sieglu XVI, construyíu sobre la casa fuerte que llevantó en 1470 Per Afán de Ribera VI señor de Valdelpusa y ta xunto a la vieya torre onde s'atoparon restos celtes. La fachada ye sobeyosa y, nella, campea una piedra armera, antes allugada nun edificiu sito frente al palaciu, que, seique, fora'l celleru onde se cobraben los diezmos.
- Casona de los antiguos Señores de Valdepusa: Vieya casona del sieglu XVI, construyida como vivienda de los alministradores de los señores de Valdepusa. La mesma na que, un día yá alloñáu, agospióse Santa Teresa de Jesús, cuando, dende poblar de Nuesa Señora de Guadalupe, dirixir a La Puebla de Montalbán.
- Restos del Castiellu de Santisteban: Data del sieglu XII. Poco se sabe de la so historia, tan solo que nel sieglu XIV perteneció a Diego Gómez de Toledo, pasando dempués a los Marqueses de Malpica y Duques de Arión, señores de Valdepusa. Anguaño les sos ruines escarecen d'elementos que dean una idea de como foi realmente. Solo caltiénense dos ruinosos cachos de grueses cortines. Escarez de saledizos, adarve y almenes y la so puerta principal tuvo de tar nel oeste, una y bones la rampla d'accesu qu'arrodia'l cuetu termina ante esa banda. Atopar n'estáu de ruina avanzada.
- Casa parroquial: Antiguu hospital fundáu pol entós canónigu de la Catedral de Toledo y párrocu de la villa llamáu Zapata en 1518, anguaño acueye la casa Parroquial.
- Fonte pública " La Deliciosa": Instalada na Plaza de la Constitución el 22 de marzu de 1908.
- Fonte “El cañu”: Asitiada na Plaza de les Verdures. Sirvió como bebezón pal descansu de los animales.
- Fonte “El pozu nuevu”: acreditáu en 1585, foi inaugurada pol entós alcalde del conceyu, Juan Sánchez Pulido.
- Monumentu al Molín de Piedra: Asitiáu na Plaza de la Constitución, xunto al Conceyu, tratar d'un molín orixinal que d'antiguo s'utilizaba pa moler la cebera dempués de la collecha.
- Cruz del Carneru: Alzáu sobre dos pasos de granitu, allúgase una pilastra granítica, con una cruz de forxa como remate, atópase na parte trasera de la Ilesia parroquial. Representa la categoría alministrativa del llugar, y d'antiguo allugábase solo nes villes que teníen absoluta xurisdicción. Hasta 1812, por Decretu de les Cortes de Cádiz, estos monumentos compartieron xunto coles picotas funciones de ajusticiamientos.
- Ponte de San Martín: fecháu nel sieglu XVI, sobre'l regueru Navajatas.
- Monumentu do cruceiro'': El monumentu, ye la resultancia del hermanamiento de San Martín de Pusa y la llocalidá de Teo, de la provincia d'A Coruña.
- Monumentos sumíos: Ermita de La nuesa Señora de la Bienvenida, Ermita de la Madalena, Ermita de San Sebastián, Ermita de San Antonio.
Señores de Valdepusa[4]
[editar | editar la fonte]- Dº Fernán Gómez de Toledo, I Señor de Valdepusa: Por cédula real el 6 d'abril de 1307, foi propietariu del Señoríu de Valdepusa y del castiellu de Malpica.
- Dº Gómez Pérez, II Señor de Valdepusa (Heriedu)
- Dº Diego Gómez de Toledo, III Señor de Valdepusa (Heriedu) y I Señor de Casarrubios.
- Dª Aldonza de Ayala Gómez de Toledo, IV Señora de Valdepusa: Fía segunda de Diego Gómez de Toledo. Casó en segundes nupcias con Per Afán de Ribera "El Viejo" que nació en 1338 y morrió en 1423, I Adelantado Mayor d'Andalucía.
- Dº Payu de Ribera, V Señor de Valdepusa (Heriedu): Fíu de Per Afán de Ribera y Aldonza de Ayala. Fundó la Villa de San Martín de Valdepusa nel so actual allugamientu escontra 1425-1430.
- Dº Per Afán de Ribera, VI Señor de Valdepusa y II de Malpica (1419-1468).
- Dº. Vascu Ramírez de Ribera, VII Señor de Valdepusa, Primer inquisidor de la diócesis de Toledo dende 1479. Obispu de la diócesis de Coria. Morrió en 1488 siendo soterráu nel monesteriu de Santu Domingo'l Real de Toledo.
- Dº Payu Barroso de Ribera, VIII Señor de Valdepusa y VI Señor de Parla. En 1525 fundo Santa Ana de Pusa. Morrió en 1567.
- Dº Francisco de Ribera y Barroso, IX Señor de Valdepusa y VII Señor de Parla. Marical de Castiella. Con Dº Francisco, San Martín de Valdepusa pasu a ser centru alministrativu del Señoríu de Valdepusa, onde pasaron a depender Los Navalmorales de Pusa y Santa Ana de Pusa sacante Malpica de Tajo porque yera villa, anque dependía alministrativamente de San Martín de Pusa. Morrió en 1578.
- Dº Pedro Barroso de Ribera y Figueroa, X Señor de Valdepusa, VIII Señor de Parla y I Marqués de Malpica. Mariscal de Castiella y Caballeru de la Orde de Santiago.
- Dº Francisco de Barroso de Ribera y Enríquez, XI Señor de Valdepusa, IX Señor de Parla y II Marqués de Malpica. Mariscal de Castiella y Caballeru de la Orde de Santiago, Comendador de Mérida y Villoria.
- Dº Baltasar Barroso de Ribera, XII Señor de Valdepusa, X Señor de Parla y III Marqués de Malpica, I Conde de Los Navalmorales, Duque de Galisteo (consorte). Mariscal de Castiella y Caballeru de la Orde de Santiago, Mayordomu Mayor de Felipe IV. Proteutor de Diego de Velázquez. Morrió en 1669.
- Dª Francisca Dávila y Zúñiga, XIII Señora de Valdepusa, XI Señora de Parla y IV Marquesa de Malpica, IV Marquesa de Mirabel, III Marquesa de Povar, II Condesa de Berantevilla y II Condesa de Los Navalmorales.
Personaxes pernomaos
[editar | editar la fonte]- Rómulo Muro: Nació en San Martín de Pusa el 5 de setiembre de 1867, fíu de Francisco Muro Falces Villanueva y Josefa Fernández-Giro Gómez Escobar. Yera abogáu, escritor, periodista y comediógrafu. Vivía na cai Claudio Coello, 97 de Madrid. El Conceyu de San Martín de Pusa en sesión del 13 de xineru de 1924 tomó por unanimidá noma-y Fíu predilectu y Cronista de la Villa. El 4 de mayu de 1924 afayóse una placa nel Conceyu conmemorando dichu eventu, qu'a día de güei caltiénse nel mesmu llugar. Trabayó pal periódicu ABC y la revista Blanco y Negro hasta'l so fallecimientu'l 1927. Foi l'autor del Himnu pa la Coronación de la Virxe del Sagrariu, patrona de Toledo[5]
- Hilario Pino: Nació en San Martín de Pusa el 20 de febreru de 1962. Ye un periodista español.
- Ángel Antonio Hernández. Nació en San Martín de Pusa el 22 de marzu de 1946, fíu d'Antonio Hernández del Cuetu y de Gregoria García Ortíz. Periodista y llicenciáu en Derechu. Collaborador d'ABC (1970-72), redactor de Tribunales de LOGOS (1973-78), corresponsal de YÁ en Londres (1979-1987) y redactor d'EL GLOBU (1988) y d'EL PAIS (1989-2008). Llibros: Tiempu de guerres y peste. La confesión de Felipe II (2015, Amazon.es).
Fiestes
[editar | editar la fonte]- Santísimu Cristu de Valdepozo: Celebrar del 1 al 4 de mayu, consiste na posada, procesiones del Cristu, coronación de reines, dames y místers, concursos diversos, verbenes y pólvora.
- San Martín Obispu: Del 8 al 11 de payares Matanza popular, procesión, percorríu de San Martín a caballu.
- Fiestes del branu: Ponte del 15 d'agostu.
- Corpus Christi: Procesión de la custodia so paliu, estandartes y banderes.
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha (ed.): «ORDE de 22 d'abril de 1992, pola que s'aprueba l'Escudu Heráldicu del conceyu de San Martín de Pusa, de la provincia de Toledo». Diariu Oficial de Castiella-La Mancha nᵘ33 (6 de mayu de 1992).
- ↑ Castiellu de Santisteban
- ↑ Reviriego Alía, Miguel Ángel. San Martín de Pusa, Hestoria d'un Señorio..
- ↑ Buelgues I y II de Pedro Fernández Manzanero
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Diputación de Toledo
- San Martín de Pusa, El nuesu Pueblu
- Turismo Castiella - La Mancha, San Martín de Pusa
- Hermandá del Stmu. Cristu de Valdelpozo