Wenkerbogen von Rhina

Dr Wenkerboge vo Rhine isch es Blatt für di grosse Ufnaam vo dr dütsche Sproch, wo dr Sprochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 für de Dütsch Sprochadlas gmacht hed. D Schuele im domolige dütsche Rych hend e Frogeboge übercho mid Muschdersätz, zum se in lokale Dialäkt z übersetze. Au im alemannische Sprochgebiet hend vili Gmeindschuele mitgmacht.

Hiwiis zuem Boge 41704

• Rhine het domols zuem Amt Säckinge im Großherzogtum Bade ghärt. Hitt ischs en Oordsdeil vu Laufeburg.
• De Oord lit im Sproochruum vum Hoch- oder Südalemannische / Säckinger-Laufeburger Ruum.
• Die vierzig Sätz sin domols dur d Schüeler mit Hilf vo Oortsiiwohner uffgschriewe worde. Lährer war de Alexander Wernert uus Elgerschwiihr, hüt e Stadtdeil vo Offäburig.
• Sowit des gange isch, sind d Schriiebwiis un d Sunderzeiche üwernomme worde.
• As Üssproch vum Ortsnamme wird im Boge „Rhine“ angeh.
• In Süddischland sinn d' Bege anne 1887 uffgnumme worde, der vo Rhina het d Nummere 41704 griägt.
• D geografisch Lag vu Rhina isch in dere Karde iitrage.

Wenkersätz

1. Im Winter flüge die trochene Bletter in'd'r Luft umme.
2. 's hört gli uff schneiä, no wird’s Wätter wider besser.
3. Thuä Cholä i dä Ofä, daß d'Mich gli afangt z'kochä.
4. D'r guèt alt Mā isch mit dem Roß durch's Īs brochä un isch ins kaltä Wasser inne gfalle.
5. Er isch vor viär oter sechs Wochä gschtorbä.
6. Das Füür isch stark g'si, die Küüchli sinn untä jo ganz schwarz brennt.
7. Er ißt d' Äier immer ohne Salz un Pfäffer.
8. 'd Füeß dien mer weh, i glaub, i ha si durchgloffä.
9. I bi bi'dr Frau gsi un hanerers gseit, un sie hett gseit, un sie wells au ihrär Tochter sägä.
10. I wills au nimm wieder thuä.
11. I schlag di gli mit=dm Chochlöffel uff d'Ohrä, du Aff!
12. Wo gohsch hi, mi=mer mit'dr goh?
13. S'sint schlächti Zittä!
14. Mi liäb Chind, blieb untä stoh, d'bösä Gäns biße di dot.
15. Dä hesch hüt am maischtä glehrt und bisch artig gsi, d'darfsch ehnder hai go aß die Anderä.
16. D' bisch no-üt groß gnug, umä Fläschä Wi uß z'trinkä, d'muäsch z'erst nomme wachse un größer werdä.
17. Gang, bi so guät und sägs dierer Schöster, sie sell Klaider für eui Muätter fertig naaie un mit'r Bürschte uhsbürschtä.
18. Hätt'schen kennt! No wärs anderscht cho, un s diét besser umen stoh.
19. Werr hett mér mi Chrattä mit Fleisch g'schtohlä?
20. Er hätt so thuä, aß hätt er sie zuem dresche b'schtellt; sie henns awer selwer thuä.
21. Wemm hett'r dü neü G'schicht verzellt?
22. Mer muä lutt brüllä, sust verstoht er eim ütt.
23. Mirr sinn müäd un hennt Durscht.
24. Wo mer gester z'Obä heim cho sinnt, do sinnt die Anderä scho im Bett gelägä un hennt scho fescht gschloofä.
25. D'r Schnee isch hütt z' Nacht bi öüs liggä bliebä, awer hütt früeh ischer vergangä.
26. Hinter öüsem Huus stöhnt drei schön Öpfelbäumli mit rotä Öpfle.
27. Chönne d'r itt no ä Augeblick uff öüs wartä, no gönn mer mitich.
28. Ihr dörfe keini sonigi Chindereiä triebä!
29. Öüse Berg sinn ütt so höch, e=ü sinnt viel höcher.
30. Wie mäng Pfund Würscht un wiäviel Brot went'r?
31. I verstand dich ütt, ih=ärr müent e wäng lutter schwätzä.
32. Hent'r kai Stückli wißi Seipfe für mi uff mihm Disch gfundä?
33. Si Brüder will si zwei schöni neui Hüüser inn öue Gartä booue.
34. S' Wort ischem vom Herzä cho!
35. S' isch rächt gsi vonenä!
36. Wa hockä do für Vögli obä uffem Mürli?
37. D' Buurä hennt fümpf Stierä unn nühn Chühä un zwölf Schöfli vor's Dorf brocht, die henn's wölle verkoufä.
38. D' Lütt sinnt hüt alli uffem Feld uß un maihe.
39. Gang nur, d'r bruhn Hund thuet'r nütt.
40. I bi mittä d'Lüttä do hindä über d'Mattä iß Chorn gfahre.

Wörder im Wenkerboge

• heiß, nai, blau, grau, hau, Hand, Hampf, Helm, Flachs, er wachst, Bäsä, Pflume, Briäf, Hof, jung, krumm.
• Sunti, Meenti, Sdischti, Mittwuchä, Donnerschti, Fritti, Samschti.
• elf, fumpfzäh, sächszäh, fümpfzi.

Luäg aü do

• Lischde vu alemannische Wenkerboge
• d Wenkersätz uf Hochdütsch

Quälle

• Digitalisat vum Original Wenkerboge vo Rhina