Sirkumpolêre ster

Die noordelike sirkumpolêre sterre lyk of hulle om die noordelike hemelpool draai. Polaris, die helder ster in die middel, lyk amper of hy nie beweeg nie omdat hy feitlik reg bo die Noordpool geleë is.

Die spoor van sirkumpolêre sterre op ’n foto met ’n beligting van verskeie ure.

’n Sirkumpolêre ster is ’n ster wat van ’n sekere breedtegraad op Aarde af nooit onder die horison verdwyn nie vanweë sy nabyheid aan een van die hemelpole. Hulle is dus van ’n sekere ligging af elke nag van die jaar vir die hele nag sigbaar (en sou ook bedags sigbaar gewees het as dit nie vir die Son se gloed was nie).

Alle sirkumpolêre sterre lê dus binne ’n relatiewe sirkumpolêre sirkel, waarvan die radius ooreenstem met die waarnemer se breedtegraad. Dit was in werklikheid die oorspronklike betekenis van "Arktiese Sirkel" voor die huidige geografiese betekenis. Dit beteken letterlik "Sirkel van die Bere" (die Groot Beer en Klein Beer) en kom van die Griekse αρκτικός (arktikos, "naby die Beer"), van die woord άρκτος (arktos, "beer").

Verduideliking

Namate die Aarde daagliks om sy as draai, lyk dit of die sterre in sirkels om een van die hemelpole draai (die noordelike hemelpool vir waarnemers in die Noordelike Halfrond en die suidelike hemelpool vir waarnemers in die Suidelike Halfrond). Sterre ver weg van ’n hemelpool lyk daarenteen of hulle in groot sirkels beweeg. Na gelang van die waarnemer se breedtegraad lyk dit of die sirkumpolêre sterre altyd bo die horison bly, terwyl ander sterre vir ’n deel van hul daaglike sirkelpad onder die horison verdwyn (en ander permanent onder die horison bly).

Die sirkumpolêre sterre lyk of hulle in ’n sirkel lê wat by die hemelpool gesentreer en tangensiaal tot die horison is. Die noordelike hemelpool is reg bo die Aarde se Noordpool en alle sigbare sterre is dus sirkumpolêr. Namate ’n mens suid beweeg, beweeg die noordelike hemelpool nader aan die noordelike horison. Al hoe meer sterre wat op ’n afstand daarvan is, begin vir ’n deel van die dag onder die horison verdwyn en die sirkumpolêre sterre raak al hoe minder. By die ewenaar verdwyn dié sterre in ’n enkele punt – die hemelpool self, wat onder die horison lê. Daar is dus geen sirkumpolêre sterre by die ewenaar nie.

Namate ’n mens suid van die ewenaar beweeg, gebeur die teenoorgestelde. Die suidelike hemelpool raak al hoe hoër in die lug en die sterre in ’n al hoe groter wordende sirkel om daardie hemelpool word sirkumpolêr. Dit duur voort totdat alle sigbare sterre by die Suidpool weer sirkumpolêr is.

Polaris, die huidige noordpoolster, lê byna reg bo die Noordpool en in die Noordelike Halfrond lyk dit dus of alle sirkumpolêre sterre om Polaris draai. Polaris self bly feitlik bewegingloos en altyd by dieselfde breedtegraad (hoek van die horison af).

Definisie

Of ’n ster sirkumpolêr is of nie, hang van die waarnemer se breedtegraad af. Omdat die breedtegraad van die noordelike of suidelike hemelpool (watter een ook al sigbaar is) gelyk is aan die absolute waarde van die waarnemer se breedtegraad, sal enige ster met ’n hoekafstand van die sigbare hemelpool af wat kleiner as die absolute breedtegraad is, sirkumpolêr wees. As die waarnemer se breedtegraad byvoorbeeld 50°N is, sal enige ster sirkumpolêr wees as dit minder as 50° van die noordelike hemelpool is. As die waarnemer se breedtegraad 35°S is, sal alle sterre binne 35° van die suidelike hemelpool af sirkumpolêr wees. Sterre op die hemelewenaar sal van geen breedtegraad af sirkumpolêr wees nie.

Of ’n gegewe ster sirkumpolêr sal wees by die waarnemer se breedtegaard (θ) kan uitgewerk word in terme van die ster se deklinasie (δ). Die ster is sirkumpolêr as θ + δ groter as +90° is (in die Noordelike Halfrond) of as θ + δ kleiner as -90° is (in die Suidelike Halfrond).

Net so sal ’n ster nooit bo die horison verskyn nie as δ − θ kleiner as -90° is (in die Noordelike Halfrond) of groter as +90° is (in die Suidelike Halfrond).

Dieselfde berekening kan vir sterrebeelde gebruik word. Sommige sterre in die verre suidelike sterrebeelde soos die Suiderkruis, Vlieg en Suidelike Waterslang is in die Suidelike Halfrond sirkumpolêr.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Sirkumpolêre ster.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia