Rieldans
Riel (of Rieldans) is 'n oeroue feesdans van die Boesman, Nama en Khoikhoi.[1] Onder die Namavolk staan die dans bekend as Ikhapara. Dit word beskou as een van die oudste dansstyle in Suidelike Afrika en word gedans teen 'n energieke pas met vernuftige voetwerk.[2][3]
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die dans is nie oorspronklik "riel" genoem nie. Deur die jare het die oorspronklike Khoi Khoitaal en Boesmantale uitgesterf en in Suid-Afrika praat hierdie bevolkingsgroepe meestal Afrikaans. In Afrikaans heet die dans gewoon die “riel” vanweë die sterk ooreenkomste wat dit het met die Skotse “reel”.[4][5]
Ikhapara is afgelei van die woord khapas wat “hoed” beteken. Die hoed van die man is ’n nuttige artikel wat ingespan word om ’n dame se hand te wen.[4]
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die riel word beskou as 'n inheemse kultuurdans. Dit is die oudste vorm van vermaak wat reeds voor die Westerse kultuur en tradisies aan die Kaap van Goede Hoop wat in 1652 ontstaan het, deur die Khoisanvolk gebruik is vir sosiale, godsdienstige, kulturele en opvoedkundige doeleindes.
Dit is 'n eeuoue dans wat deur inheemse volkere uitgevoer is. Die eerste rieldanse is hoofsaaklik vir godsdienstige gebruik uitgevoer. Die dansers het 'n spesifieke boom gehad waar hulle een keer elke maand met nuwemaan, volmaan, byeenkomste en feeste gedans het om God te aanbid. Die dans is ook deur die jagters gedans. Dit is 'n energieke dans wat deur die Khoisanjagters na 'n suksesvolle jagtog, goeie oes, of tydens een van die vele godsdienstige rituele en feeste om die kampvuur gedans word. Die dans was veral gewild onder plaaswerkers en skaapskeerders, wie se daaglikse aktiwiteite dikwels uitgebeeld word in die dans.[3][4]
Die rieldans het veral in die veertiger- en vyftigerjare hoogty gevier onder die werkersklas van die Noord-Kaap en Karoo.[5]
Die dans word uitgevoer op die maat van "boeremusiek" (wat eers bekend gestaan het as vastrapmusiek), Nederlandse volksliedjies en siterspelerliedjies van die suide van Amerika.
Die rieldans is 'n ware viering van ou tradisies wat nuwe uitdrukking vind in die hedendaagse vorms. Die moderne weergawe het elemente van kolonialisme soos gesien word in die gebruik van die viool en kitaar. Die uitrustings wat aangetrek word vir die dans van die riel is wat algemeen bekend is as 'werkersklas’-kleredrag.
Dansstyle
[wysig | wysig bron]Algemeen
[wysig | wysig bron]Die mees uitstaande kenmerk van die riel is die uitmuntende voetwerk (onder meer die Namastap) en energieke pas waarmee die dans uitgevoer word. Die dans word uitgevoer in die stowwerige sand rondom 'n kampvuur. As die dans uitgevoer word, staan die stof behoorlik uit die grond uit. Daar word aangevoer dat dit die oorsprong was van die Afrikaanse spreekwoord: "Dans dat die stof so staan".
Die unieke dans word deur 'n groep dansers uitgevoer. Hulle dans meestal in sirkelformaat. Hierdie dans bestaan uit kulturele bewegings (gebare) en word dikwels gebruik om 'n storie te vertel. Die helder kleure van die verskillende pronkdiere word ook uitgebeeld in die kenmerkende kleurvolle kostuums van die dansers.
Style en bewegings
[wysig | wysig bron]Die danspassies "vertel" stories.[5] So kan die liefdespel tussen man en vrou uitgebeeld word. Die manlike danser gebruik sy baadjiepant, sy arm of sy hoed wat hy in sy hand vashou, om "vlerk te sleep" by 'n vroulike danser. Mannetjievoëls maak gebruik van hulle vlerke om die aandag van vroulike geveerdes op hulle te vestig. Die Afrikaanse idioom, "om vlerk te sleep", kom juis van hierdie gewoonte af.[6] Op hierdie manier probeer die man die meisie vra om te dans of bloot om haar aandag te trek. Die dansers maak ook gebruik van verskillende bewegings en gebare om diere na te boots. Skoenlappers,meerkatte, bokke, slange en bobbejane word al dansende meesterlik uitgebeeld. Die spoggerige optrede van voëls soos die duif, hoenderhaan, kalkoen en volstruismannetjie word ook op hierdie manier nageboots. Die dansers kan ook bokspring, galop en pronk – nes 'n klomp spoggerige perde.
Daar is ook die immer gewilde bobbejaandans of uitbeeldings van die werkomgewing, soos die perdegalop, die skeer van skape of die bokwagter wat met sy bokke werk. Alledaagse gebeure, soos die uitvoering van gewone huistake word ook meesterlik uitgebeeld. Die taak om oortollige as van die askoeke (brood wat gaargemaak word in warm as) te verwyder, word pragtig weerspieël met die "slaan van die askoek"-beweging.[6] Die regtervoet word sekuur bokant die linkerknie – of omgekeerd – geklap, om die klank van die twee askoeke wat teen mekaar geslaan word, weer te gee.
Instrumente
[wysig | wysig bron]Rieldans word gekenmerk deur lewendige, energieke musiek. Die musiekinstrumente wat gebruik word, is onder andere die ramkie. Die herkoms van die naam "ramkie " is ontleen aan Khoidialek. Hulle het dit 'n ramgi-b genoem. Dit was die naam wat hulle gegee het aan 'n instrument bestaande uit onder meer 'n boog en 'n snaar. Vandag kan so 'n instrument tot 9 snare hê. Hulle maak ook gebruik van blikkitare, handgemaakte viole (baie basies) of soms word 'n trekklavier, mondfluitjies of banjo's ingespan om die dansers se voete aan die beweeg te hou.[5]
Kompetisies
[wysig | wysig bron]In 'n poging om hierdie seldsame en ou dans te bewaar vir die nageslagte, het die Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (ATKV) die rieldansprojek amptelik in 2006 as een van hul kulturele gemeenskapsprojekte geloods. Plaaslike uitdunrondes vind in elke streek plaas. Hierdie spanne dring dan deur tot die groot finaal, waar die top rieldansers van regoor Suid-Afrika dit "uit dans" vir die eer om gekroon te word as Suid-Afrika se toprieldansers.[7]
Die projek het aanvanklik begin met net vier groepe en binne vier jaar het hierdie kultuurgebeurtenis gegroei tot een van die ATKV se suksesvolste kulturele projekte.
In Julie 2015 het die "Nuwe Graskoue Trappers" en hul orkes uit Wupperthal, deelgeneem aan die Wêreldkampioenskap van Uitvoerende Kunste. Dit is 'n internasionale kulturele kompetisie in Los Angeles, VSA. (https://www.youtube.com/watch?v=ceVCpPNnXvc&authuser=0) Die groep het 14 goue en agt silwer medaljes in die senior danskategorie gewen. Die orkes het ook sewe silwer medaljes in die senior instrumentkategorie gewen. Die trofee vir die Beste Dansgroep in die opeklas, is ook deur hulle gewen.[8]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Richard George, Denise Slabbert, Kim Wildman. 2006. Offbeat South Africa – The travel guide to the wacky and wonderful. Cape Town: Struik Publishers
- ↑ Clanwilliam hosts Khoisan dance competition. (26 Junie 2016)
- ↑ 3,0 3,1 Honour Khoisan by learning about them. (26 Junie 2016)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Ko laat ons riel Litnet
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Van Wyk, MM. [Re]claiming the Riel as Khoisan Indigenous Cultural Knowledge. Studies on Tribes and Tribals, 10(1): 47-56.
- ↑ 6,0 6,1 Murray La Vita gesels met Elias Nel: Die riel is in ons siel. Geargiveer 4 Augustus 2016 op Wayback Machine (26 Junie 2016)
- ↑ http://afrikaans.news24.com/Reis/Nuus/Rieldans-die-ware-wenner-in-Paarl-20111205-2 Rieldans: Die ware wenner in Paarl (26 Junie 2016)
- ↑ Rieldans Revivalists are World Champions (26 Junie 2016)