Marthinus Basson

Marthinus Basson (1953-) is 'n Suid-Afrikaanse akteur, regisseur, ontwerper en vertaler. Hy word as een van die land se veelsydigste teaterpersoonlikhede beskou. Hy was ’n lid van die Space-teater (Die Ruimte) in Kaapstad en daarna van die eertydse Sukovs en Kruik.

Lewe en werk

Marthinus Cloete Basson is op 7 April 1953 op Darling in die Kaap gebore. Hy is die jongste van drie kinders van Coenraad Basson en Elna Cloete, wat op dertienjarige ouderdom reeds die skool verlaat om huiswerk te doen op haar grootwordplaas by Philadelphia. Sy broer en suster is albei aan kanker oorlede. Hy word groot op sy ouers se plaas Zwartwater tussen Yzerfontein en Langebaan aan die Weskus. Ná skool studeer hy aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy in sy eerste jaar sy B.A.-graad in tale  sonder sy ouers se medewete verander na 'n B.A.-graad in Drama. Wanneer hulle daarvan uitvind, word hy verplig om hierdie jaar oor te doen. Hy sluit dan aan by 'n amateurtoneelgeselskap en vertolk 'n rol in 'n drama van Jean Anouilh. Hierna skop hy sy studies op om rekwisietemeester te word by die Kruik-toneelgeselskap in die Nico Malan-skouburg in Kaapstad. Terselfdertyd is hy verhoogbestuurder in die veel kleiner Ruimte-teater, waar hy onder andere rolle vertolk in “Selle ou storie”, “Die Trommel”, “Eskoriaal”, “Fortune and Men’s Eyes”, “Ooh! La-la”, “Piekniek te velde” en “Snowhite and the Special Branch”. As akteur is hy lid van die Sukovs-toneelgeselskap in die Vrystaat en speel in talle van Dirk de Villiers se films. Onder andere vertolk hy 'n rol in die rolprent “Die Spaanse vlieg”, waarvoor Pieter-Dirk Uys die draaiboek geskryf het. In 1977 sluit hy as junior akteur by KRUIK aan en doen vir ses jaar lank skoleteater, terwyl hy ook deelneem aan Chris Pretorius se eksperimentele produksies in die Baxter-teater en die destydse Glas-teater. Vir KRUIK speel hy onder andere in opvoerings van “Snoopy!” en “Die rebellie van Lafras Verwey”. Hy doseer drama aan die Universiteit van Kaapstad en die Universiteit van Stellenbosch, waar hy in 2006 voltyds aangestel word in die dramadepartement. Hy bly op Stellenbosch.

Dramaregisseur

Hy verwerk bekendheid as dramaregisseur. Sy eerste groot deurbraak was in 1983 met die regie van die omstrede “Anatomie Titus / Fall of Rome”, 'n verwerking van Shakespeare se “Titus Andronicus” deur die Duitse dramaturg Heiner Müller. Die eksplisiete geweld en impak van 'n groot opvoering in 'n kleinerige lokaal, wat terselfdertyd raakpunte gehad het met die kontemporêre gebeure in die politiek van die land, maak groot opslae en hy verwerf wydverspreide bekendheid. Vir hierdie opvoering verwerf hy sy eerste Fleur du Cap-toekenning as beste regisseur, terwyl hy hierdie jaar ook die Rosalie van der Gucht-prys kry as beste nuwe regisseur. In 1986 word hy KRUIK se eerste permanente regisseur en nadat KRUIK verander in die Kunstekaap en die permanente geselskap ontbind word, werk hy as vryskut. Saam met Saartjie Botha en Jaco Bouwer stig hy dan die produksiemaatskappy Vleis, Rys en Aartappels, wat verskeie dramas op veral die kunstefeeste opvoer. In 2009 stig Basson saam met Hugo Theart 'n nuwe produksiemaatskappy TEATERteater Geargiveer 9 Oktober 2016 op Wayback Machine. Van sy belangrikste produksies oor die jare sluit in “En dit was môre” (Hennie Baird), “Die tou” (Aristophanes), “Macbeth” (William Shakespeare), “Legende van wit en swart” (Ben Dehaeck), “Mirakel”, “Mis”, “Drif”, “Drie susters twee” en “Yelena” (almal Reza de Wet), “Boklied”, “Johnny Cockroach” en “Die toneelstuk” (almal Breyten Breytenbach), “Hoekom is dié wat voor toyi-toyi altyd so vet?” (Antjie Krog), “Ek, Anna van Wyk”, “Gert Garries – 'n baaisiekel babelas” en “Koggelmanderman” (almal Pieter Fourie), “Mama Medea” (Tom Lanoye), “Slaghuis” (Willem Anker), “ 'n Lang dagreis na die nag” (Eugene O’Neill), “Die Joseph en Mary Affair” (Malan Steyn), “Die kortstondige raklewe van Anastasia W” (Marlene van Niekerk), “macbeth.slapeloos” (verwerking van “Macbeth” van Shakespeare), “As die broek pas” (Manfred Karge, vertaal deur Willem Anker), "Op dees Aarde" (Reza de Wet), "Kind Hamlet" (doku-drama) en "Bloed en Rose: Die lied van Jeanne en Gilles" (Tom Lanoye).

Eerbewyse

In 'n loopbaan van meer as veertig jaar verower hy 38 pryse en is hy die regisseur van dramas en operas wat benewens Suid-Afrika ook in België, Amerika en Australië opgevoer word. Onder die toekennings is talle Fleur du Cap- en Vita-toekennings, terwyl hy in 1989 die Standard Bank Young Artist’s Award ontvang. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vereer hom in 2003 met 'n Erepenning vir Toneelkuns vir sy bydrae tot die Suid-Afrikaanse teater. In 2013 verower hy die OFM-prys as beste redakteur vir sy opvoering van “macbeth.slapeloos” by die Aardklop Kunstefees op Potchefstroom. Hierdie drama is gebaseer op sy verwerking van Eitemal se vertaling van “Macbeth” en die drama verower ook die AngloGold Ashanti Fyngoud-prys vir die beste Afrikaanse aanbieding en die Clover Soveel Beter-prys vir die beste algehele aanbieding. Dit word verder vir ses Fiësta-toekennings benoem, waaronder een vir hom as beste regisseur, en word eindelik met drie bekroon. In 2014 by Aardklop is hy weer die wenner van die OFM-prys vir beste regie vir “Bloed en rose: Die lied van Jeanne en Gilles”, 'n drama van Tom Lanoye. Hierdie produksie word daarna benoem vir ses Fiësta-toekennings en word bekroon met die Fiësta-toekenning vir beste aanbieding.

Bronnelys

• Brümmer, Willemien “As net die wolke oorbly” “By” 6 April 2013
• Eckard, Lourensa “Macbeth is Aardklop-koning” “Beeld” 28 September 2013
• Universiteit van Stellenbosch: http://sun025.sun.ac.za/portal/page/portal/Arts/Departemente1/drama/personeel/Marthinus%20Basson Geargiveer 14 Maart 2016 op Wayback Machine
• Van Zyl, Johan Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/09/10/B1/14/01.html
• Amptelike webblad: www.teaterteater.com Geargiveer 9 Oktober 2016 op Wayback Machine