Joodse diaspora

Die Joodse diaspora (Oud-Grieks: διασπορά, verstrooiing, uitsaaiing) begin met die ondergang van die Koninkryk Juda in 586 v.C. Na die vernietiging van die eerste Tempel van Jerusalem ongeveer 587 v.C. deur die Babiloniërs vertrek 'n deel van die bevolking van Juda na Egipte; die grootste deel van die bevolking gaan in ballingskap na Babilon. In Babilon word die Judeërs in afgeslote nedersettings, waar hulle hul tradisies en godsdiens kon beoefen saamgetrek. Hierdie lewenswyse, as minderheid met 'n eie geloof en juridiese status, word as die Joodse diaspora beskryf.

Bewind van die Israeliete

Die bewind van die Israeliete in die land Israel is ingelui in ongeveer 1250 v.C. toe Josua dié gebied ingeneem het. Die Israeliete het die land Palestina binnegedring deur die Jordaanrivier oor te steek. Hulle het die Koninkryk Heshbon aangeval en vernietig. Dié oorwinning het hulle beheer gegee oor die grootste gedeelte van die land tussen die Arnon- en Jabbok-riviere. Kort voor hul laaste aanslag op Palestina het Moses gesterf sonder dat hy ooit die beloofde land ingegaan het (Deuteronomium 34).

Die besetting van Palestina was 'n bloedige stryd. Die Israeliete, gelei deur Moses se opvolger, Josua, het die stryd beskou as Jahweh se "heilige oorlog". Israel het daarin geslaag om die Kanaäniete te oorwin, maar hul vestiging in dié land (1250-1050 v.C.) was 'n lang, moeilike en dikwels teleurstellende proses. Die Israeliete was wel in staat om hulle te verdedig teen die Kanaäniete, maar 'n nuwe vyand het op die toneel verskyn: die Filistyne.

Die Filistyne het gevorderde militêre toerusting tot hul beskikking gehad en daar was min nasies wat hulle teen hierdie nuwe tegnologie kon verdedig. Die Filistyne het die Israeliete uit die gebiede gedryf wat hulle voorheen beset het en hulle is gedwing om hulle in die sentrale bergagtige gebiede en die Jordaan-vallei te vestig. Hierdie was 'n onstuimige tydperk in die geskiedenis van die Israeliete. Hulle was deurentyd betrokke by oorloë en is in dié tyd eers deur een heerser ná die ander oorheers.

Rigters en bevryders

In dié tyd het die Israeliete nie saamgestaan as een groep nie. Hulle was verdeel in verskillende stamme en is regeer volgens stamgebruike. Hoewel daar nie 'n sentrale regering was nie, is die stamme regeer deur rigters en bevryders.

Die rigters of regters (shopetim in Hebreeus) het wetgewende en geregtelike gesag oor die stamme van Israel gehad en is as sodanig erken. Hul belangrikste taak was om geskille tussen die verskillende stamme te besleg. Die bevryders (moshia in Hebreeus), was weer militêre leiers. Hulle het die stamme se weermagte verenig wanneer daar teen vyandige magte geveg moes word. Die bevryders het gewoonlik in tye van onderdrukking en stryd na vore getree en volgens Hebreeuse oorlewering is hulle deur Jahweh aangewys om Sy volk te bevry.

Die Bybel is vol stories oor die heldedade van leiers soos onder andere Debora, Jefta, Gideon en Simson.

Die Monargie

Die feit dat Israel vir so lank kon voortbestaan sonder 'n sentrale regering en nogtans hul vyande kon verslaan, was grootliks te danke aan die invloed van die rigters. Ná 1050 v.C. het die ondenkbare egter gebeur toe die Filistyne daarin geslaag het om die Verbondsark te buit.

In dié tyd het die profeet Samuel sterk na vore getree. Hy en andere het besef dat daar net een manier was waarop die Filistyne verdryf sou kon word - en dit was deur hulle te verenig agter 'n sterk militêre leier. Die voortdurende gevaar van oorlog, die onsekerheid oor hul toekoms en hul onstabiele godsdienstige lewe het daartoe bygedra dat die Israeliete begin smag het na 'n eie identiteit en stabiliteit. Hulle het geglo dat dít net moontlik sou wees indien 'n koning of monarg (1050-920 v.C.) oor hulle aangestel sou word.

Saul

Saul is deur Jahweh aangewys en deur Samuel verordineer as die eerste koning van die Israeliete. Saul se vroeëre dae as koning het die verwagtinge wat Israel van 'n koning gekoester het, vervul. Hy het die Israeliete tot oorwinning gelei in groot veldslae teen die Ammoriete, asook teen die Filistyne. Hy was gewild onder al die stamme en het die Israeliete as 'n volk verteenwoordig en nie bloot as 'n stam nie. Aanvanklik het Saul en Samuel gereeld beraadslaag oor sake wat die volk raak, maar hierdie goeie verhouding het nie lank gehou nie. Samuel het Saul daarvan beskuldig dat hy die funksies van die priesters ondermyn, asook dat hy die cherem - bepalings van die Wet waarvolgens 'n heilige oorlog gevoer moes word - verontagsaam het.

Hierdie geskil - die onversoenbaarheid tussen Jahweh se bewind en dié van 'n koning - het die grondslag gevorm vir die grootskaalse hervormings in die Hebreeuse geloof en staan bekend as die Profetiese Revolusie. Dié geskil het uiteindelik gelei tot Saul se ondergang. 'n Nuwe, gewilde held het in sy plek opgestaan. Sy naam was Dawid en hy het roem verwerf toe hy man-alleen die Filistynse held Goliat verslaan het.

David se gewildheid het Saul tot raserny gedryf en hy het verskeie kere probeer om Dawid te vermoor. Dawid het na Juda teruggekeer om aan Saul se woede te ontsnap. Hy het 'n groep soldate rondom hom vergader. Saul het selfmoord gepleeg tydens 'n veldslag en is opgevolg deur sy seun Is-Boset, wat beskryf is as 'n swakkeling. Hoewel Is-Boset probeer het om sy koningskap oor Juda uit te roep, is Dawid openlik deur dié streek tot koning verklaar. Is-Boset het twee jaar lank regeer voordat hy deur twee van sy offisiere vermoor is. Ná sy dood is Dawid verkies tot koning oor Israel.

Dawid

Dawid het Israel in verskeie veldslae teen die Filistyne gelei en het ook daarin geslaag om die Verbondsark weer terug te bring na Israel. Nadat hy reeds verskeie jare lank in Hebron regeer het, het hy die Jebusitiese stad Jerusalem oorwin (1000 v.C.) en tot hoofstad verklaar.

Onder sy leierskap het Israel daarin geslaag om hul grondgebied uit te brei. Binne 'n paar jaar het Dawid Israel omskep tot die magtigste ryk in Palestina en Sirië. Sy Ryk het gestrek van Fenisië in die Weste tot by die Arabiese woestyn in die ooste, en van die Orontesrivier in die noorde tot by die Golf van Akaba in die suide. Dawid se belangrikste bydrae was die vereniging van die stamme van Israel onder 'n absolute monargie.

Salomo

Dawid het veertig jaar lank regeer en is opgevolg deur sy seun Salomo, wat van omstreeks 960 tot 920 v.C. regeer het. Hoewel Salomo nie 'n militêre leier was nie, was hy 'n geniale nywerheids- en handelsleier. Tydens sy bewind het Israel vir die eerste keer sekuriteit en materiële vooruitgang beleef wat nooit weer in sy geskiedenis geëwenaar kon word nie. Salomo se belangrikste bydrae tot die geskiedenis was die oprigting van die Tempel - wat deur die Jode beskou is as die onsigbare Jahweh se aardse woning.

Salomo is in ongeveer 920 v.C. dood en is opgevolg deur sy seun, Rehabeam. Toe Rehabeam na Schechem vertrek het om tot koning oor Israel verklaar te word, het die noordelike stamme hom verwerp. Hulle het Jerobeam, wat as banneling in Egipte gewoon het, in sy plek tot koning verklaar. Dít het gelei tot die stigting van twee afsonderlike en verswakte state, wat voortbestaan het totdat die Noordelike Koninkryk Israel (die Israeliete) in 722 v.C. deur Assirië ingeneem is. Die Suidelike Koninkryk Juda het verdwyn tydens die Babiloniese bewind sowat 150 jaar later.

Tydperk van die konings

Ná die dood van Salomo is Israel en Juda oorheers deur 'n lang lys ondoeltreffende, ongehoorsame en korrupte konings. Hierdie tydperk staan bekend as die Tydperk van die Konings en het geduur van 1000 tot 587 v.C. Die Bybel is vol voorbeelde uit dié tyd van Jahweh se ingryping om sy "uitverkore volk" van ondergang te red.

'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens die profeet Elisa se leeftyd toe die Koning van Armenië oorlog teen Israel verklaar het. Jahweh het die Armeniërs met blindheid geslaan. Ná hul onverklaarbare "genesing" het hulle besluit om eerder terug te val. 'n Tydjie later het hulle egter weer besluit om Samaria aan te val, maar moes weer die aftog blaas ná nog 'n wonderbaarlike ingryping van Jahweh. Dié keer het hulle na bewering die klank van duisende soldate, perde en strydwaens gehoor. Hulle het verkeerdelik aangeneem dat koning Ahasia daarin geslaag het om die koning van die Hetiete en Egipte te oortuig om die stryd teen die Armeniërs saam met hom aan te sê.

Verowering van Israel en Juda (722-597 v.C.)

In 722 v.C. het die Assiriërs daarin geslaag om die Koninkryk Israel te verslaan. Hulle het die weggevoerde Israeliete nie toegelaat om hulle in een plek te hervestig nie, maar het hulle in kleiner groepe verdeel en oral in die Midde-Ooste gevestig. Omdat hulle nie meer in afsondering gewoon het nie en met ander groepe vermeng geraak het, het hierdie groepe vinnig hul geloof in Jahweh laat vaar en hul Hebreeuse name en identiteit verloor.

In 701 v.C. het die Assiriërs ook daarin geslaag om grondgebied in die Koninkryk Juda te bekom en dié streek se inwoners het dieselfde lot in die gesig gestaar as die Koninkryk Israel. Teen 625 v.C. het die Babiloniërs, onder leiding van Nabopolassar, hul mag oor Mesopotamië herbevestig. Die koning van Juda, Josia, het die leemte wat ontstaan het, beskou as die ideale geleentheid om sy grondgebied uit te brei. Hy het egter net nog 'n slagoffer geword van die magstryd tussen die Assiriërs, die Babiloniërs en die Egiptenare.

Tydens die bewind van Josia se seun, Jehoabas, het farao Neko van Egipte Juda beset en Jehoabas van die troon afgesit. Hy het Juda ook gedwing om 'n tribunaal van Egipte te word. Toe die Babiloniërs Egipte in 605 v.C. verslaan het Juda 'n tribunaal van Babilon (huidige Irak) geword. In 601 v.C. is die Babiloniërs tydens 'n veldslag verslaan. Die koning van Juda, Jojakim, het na die Egiptenare oorgeloop.

As straf het die Babiloniese koning, Nebukadnesar, en sy weermag in 597 v.C. Jerusalem aangeval. Jojakim het oorgegee en Nebukadnesar het 'n nuwe koning, Sedekia, daar aangestel. Nebukadnesar het sowat 10 000 vooraanstaande Jode na sy hoofstad, Babilon, weggevoer. Hierdie wegvoering was die begin van die Jode se ballingskap.

Sedekia het sy voorganger se fout herhaal deur na die Babiloniërs se vyand oor te loop. Nebukadnesar het op dié verraad gereageer deur Jerusalem in 588 v.C. weer aan te val. Twee jaar later het hy die stad oorwin en die Tempel vernietig. Nebukadnesar het Sedekia ook gedwing om die moord op sy twee seuns te aanskou. Hy is daarna verblind en saam met ander vooraanstaande Jode weggevoer na Babilon.

Die verbanning (597-538 v.C.)

Die verbanning na Babilon het verskil van die een wat vroeër deur die Assiriërs afgedwing is deurdat Nebukadnesar die Jode toegelaat het om hulle in een gebied te vestig. 'n Skeuring het egter tussen die Jode wat in Juda agtergebly het en dié wat na Babilon weggevoer is, ontstaan. Daar is min inligting beskikbaar oor die lot van Juda ná die verbanning. Die bannelinge het hulle beskou as die ware Jode en hoewel sommige die Babiloniese godsdiens aangeneem het, het die meerderheid verenig gebly deur hul geloof in Jahweh.

Hierdie groep het hulself gola (bannelinge) of bene gola (kinders van die bannelinge) genoem. In hul wanhoop is 'n nuwe nasionale identiteit en 'n nuwe godsdiens gebore. In dié tydperk is die Tora, wat die kern van die Joodse godsdiens vorm, gefinaliseer.

In 539 v.C. het Kores van Persië eers Mesopotamië en later die Midde-Ooste, insluitende Babilon, verower. Hy het dit uit godsdienstige oorwegings gedoen. Kores was 'n volgeling van die profeet Zarathoestra, die stigter van Zoroastrisme (sien artikel). Die Zoroastriste glo dat die heelal tweeledig is, of uit twee dele bestaan - die een goed en lig en die ander boos en donker. Kores het ook geglo dat hierdie twee magte sou ontmoet in 'n epiese veldslag wat daartoe sou lei dat een van die twee oor die heelal sou heers.

Hy het Persië beskou as die goeie en daarop uitgegaan om die wêreld te verower. Vanweë hierdie oortuiging het hy die Jode toegelaat om terug te keer na hul vaderland om die Tweede Tempel te herbou.

Draaipunt

Hierdie gebeurtenis het 'n draaipunt in die geskiedenis van Israel teweeggebring. Vanaf 539 v.C. tot 636 nC is die streek oorheers deur verskeie wêreldmagte. Afgesien van die Persiese Ryk (538-333 v.C.) is Israel ook oorheers deur die Griekse Hellenistiese Ryk (333-63 v.C.), die Romeinse Ryk (63 v.C.-313 nC) en die Bisantynse Ryk (313-636 nC). Hierna is Israel ingeval deur Islamitiese magte en die Christen-kruisvaarders (636-1291 nC), die Mammelukke (1291-1516 nC), die Ottomaanse Ryk (1516-1918 nC) en die Britse Ryk (1918-1948 nC).

In 333 v.C. het Alexander die Grote van Griekeland Persië en groot dele van die destyds bekende wêreld oorwin. Die Grieke het die Jode toegelaat om hul eie staat te regeer, maar gedurende die bewind van koning Antiochus IV is die Tempel ontheilig, wat aanleiding gegee het tot die Makkabese opstand en 'n verklaring van onafhanklikheid. Vir 'n kort tydjie het Juda weer 'n onafhanklike staat geword.

In 63 v.C. het die Romeinse weermag, gelei deur Titus, Jerusalem ingeneem. Die Romeine het goewerneurs aangestel om oor die Jode in die streek te heers. Hierdie goewerneurs het probeer om soveel moontlik inkomste uit die Jode te wring. Dit is gedurende dié tydperk dat Jesus Christus, die stigter van die Christelike geloof, gebore is.

In die jaar 70 nC het die Jode in opstand gekom. Hierdie opstand het uiteindelik drie jaar later geëindig toe die revolusionêre in 'n bergfort bekend as Masada vasgekeer is. Die Romeine het meer as twee jaar lank die fort probeer binneval. Meer as 1 000 mans, vroue en kinders het in die fort geskuil. Hulle het as gevolg van 'n tekort aan kos begin verhonger, maar eerder as om oor te gee, het hulle selfmoord gepleeg. Die Romeine het Juda geannekseer en tot 'n Romeinse provinsie verklaar. Toe het hulle begin om Jerusalem stelselmatig te vernietig. Hulle het ook die Tweede Tempel gesloop.

In 73 het die Romeine 'n aktiewe veldtog geloods om die Jode uit hul vaderland te verdryf. Dít was die begin van die Joodse Diaspora of verstrooiing.

Sien ook