Bestuiwing

’n By met die stuifmeel wat hy versamel het.

Die punt van ’n tulp se meeldraad wat bedek is met stuifmeelkorrels.

Bestuiwing is die proses waardeur stuifmeel van die helmknop (manlike deel) van ’n plant oorgedra word na die stamper (vroulike deel) van dieselfde of ’n ander plant, en waardeur bevrugting en voortplanting moontlik gemaak word. Dit vind plaas in bedeksadige plante, die plante wat blomme dra.

Werking

Ondanks die algemene persepsie dat stuifmeelkorrels gamete is, soos die spermselle van diere, hou bestuiwing verband met generasiewisseling (waar voortplantingselle eers later in ander selle ontwikkel wat vrugbaar is). Elke stuifmeelkorrel is ’n manlike haploïede gametofiet, wat aangepas is om na die vroulike gametofiete oorgedra te word, waar dit manlike gamete vervaardig en bevrugting veroorsaak in ’n proses wat dubbele bevrugting genoem word.

’n Stuifmeelkorrel (gametofiet) wat die manlike gamete bevat, word vervoer na die stamper, waar dit ontkiem en sy stuifmeelbuise met die blomstyl afgroei na die vrugbeginsel. Sy twee gamete beweeg met die buis af na waar die gametofiete met die vroulike gamete in die vrugblaar geleë is. Een kern vergroei met die poolliggaampies om die endospermweefsel te vervaardig, en die ander kern met die saadknop om die embrio te skep, vandaar die term "dubbele bevrugting".

In naaksadige plante is die saadknop nie bedek deur ’n vrugblaar nie, maar blootgestel aan die oppervlak van ’n steunorgaan, soos die skub van ’n keël, en die penetrasie van vrugblaarweefsel is dus onnodig. Besonderhede van die proses wissel na gelang van die divisie van die betrokke naaksadige plant.

Die deel van die vrugblaar wat die stuifmeel opvang, is die stempel van die blom in bedeksadiges. Die saadknopdeel van naaksadiges wat die stuifmeel opvang, word die saadpoortjie genoem.

Die blom is ʼn lewensnoodsaaklike deel van die plant. Sy belangrikste taak is om saad te produseer sodat die plant homself kan voorplant. Om dit te kan doen, het die blom sekere “instrumente”. Wanneer ons die blom van ʼn perskeboom ontleed, vind ons eenvoudige en tipiese voorbeelde van hierdie “instrumente”.

Die saadknoppies is die dele wat uiteindelik die saad gaan word, maar voordat dit kan gebeur, moet hulle in kontak kom met ʼn korreltjie stuifmeel. Die stuifmeel word deur die helmknoppe geproduseer en moet dus van hulle na die stempel gedra word, waarvandaan dit langs die styl na die vrugbeginsel beweeg om by die saadknoppies uit te kom. Slegs dan sal saad gevorm word. Sodra bevrugting plaasgevind het, het die blom sy rol klaar gespeel.

Dit verwelk en die blare val af. Daar is egter ʼn verder baie belangrike faktor wat die bestuiwing van blomme betref, naamlik dat in baie gevalle saad nie kan gevorm word tensy die saadknoppies deur die stuifmeel van ʼn ander blom bestuif is nie (kruisbestuiwing). Maar hoe word hierdie stuifmeel van die een blom na die ander gedra?

Elke familie plante het sy eie manier om dit te doen: party plante is windbestuiwend, dit wil sê die stuifmeel word deur die wind van die een plant na die ander gedra; ʼn paar soorte blomme is waterbestuiwend; en in die geval van baie ander blomme doen lewende wesens hierdie werk. In die oorgrote meerderheid gevalle is dit insekte wat die blomme bestuif, maar voëls, vlermuise, die mens en selfs weekdiere soos slakke speel soms ook ʼn rol.

Salie

Party blomme hou daarvan om net deur een soort insek bestuif te word. Hulle het dan ʼn hele reeks hindernisse om te voorkom dat enige ander insek by hul nektar uitkom. Die salie is een van hierdie eienaardige soort blomme, en hy het die by as sy persoonlike dienskneg gekies. Hierdie blom is so gevorm dat dit maklik die liggaam van ʼn by kan bevat; ʼn vlieg sou verskeie hindernisse in sy weg vind indien hy die blom wil binnegaan, terwyl die hommelby weer hopeloos te groot is daarvoor.

Gesiggie

Om homself regtig opvallend te maak, het hierdie blom se blare kontrasterende kleure. In die middel van die blom is donker strepe op ʼn ligte agtergrond wat almal binnetoe loop, en sodoende die insek die weg na die nektar – en natuurlik ook na die stuifmeeldrade en die stamper wys.

Eksotiese orgideë

Behalwe dat hulle so opvallend is dat hulle van ver af gesien kan word, het orgideë ʼn hele klomp lokmiddels om te verseker dat die insekte na die regte plek gelok word. Waar die insek ook al op die blom gaan sit, sal hy ʼn streep vind wat reguit na die “spens” lei, en die strepe self is besprinkel met klein druppeltjies nektar om hom verder aan te moedig.

Skermdraende plante

Wanneer blommetjies so klein is dat hulle nooit sal kan uitstaan tussen die digte blaarbedekking van byvoorbeeld ʼn heining nie, word hulle saamgegroepeer in groepe (blomgroepe of bloeiwyses genoem) wat maklik deur insekte gesien kan word.

Abioties en bioties

Abiotiese bestuiwing deur die wind, soos uitgebeeld in Praesidium Sponsaliorum Plantarum deur Carl Linnaeus, 1729.

Abiotiese bestuiwing verwys na situasies waar bestuiwing sonder die hulp van ander organismes plaasvind. Net 10% van blomplante word sonder diere se hulp bestuif. Die algemeenste vorm van abiotiese bestuiwing is anemofilie, deur die wind. Dit kom veral voor by grasse, die meeste naaldbome en baie bladwisselende bome. Hidrofilie is bestuiwing deur water en vind plaas by waterplante wat hul stuifmeel direk in die water vrystel.

’n Kolibrie drink ’n blom se sap.

Biotiese bestuiwing, met die hulp van diere, is meer algemeen. Die diere dra die stuifmeelkorrels van die helmknop na die stamper. Plante lok gewoonlik sekere insekte of diere om as bestuiwers op te tree. Daar is sowat 200 000 soorte dierebestuiwers in die natuur, waarvan die meeste insekte is.

Entomofilie, bestuiwing deur insekte, vind gewoonlik plaas by blomme wat kleurryke kroonblare en sterk reuke het om die insekte soos bye, perdebye en soms miere, motte en skoenlappers te lok.

In soöfilie is die bestuiwers werweldiere soos voëls en vlermuise. Plante wat deur motte en vlermuise bestuif word, het gewoonlik wit kroonblare en ’n sterk geur. Waar voëls die bestuiwers is, het blomme dikwels rooi kroonblare en geen sterk geur nie; min voëls maak op ’n reuksintuig staat om kos te vind.

Kruis- en selfbestuiwing

’n Europese heuningby versamel nektar, terwyl stuifmeel aan sy lyf vergaar.

Kruisbestuiwing is wanneer stuifmeel van een blom na ’n ander oorgedra word. Plante wat daarvoor aangepas is, het dikwels langer meeldrade as vrugblare of gebruik ander maniere om die verspreiding van stuifmeel na ander blomme te bevorder.

Selfbestuiwing vind plaas wanneer die stuifmeel van ’n blom na dieselfde blom of ’n ander blom van dieselfde plant oorgedra word. Dit kom veral voor by kortstondige eenjarige plante en plante wat in nuwe omgewings begin groei. Die plante wat daarvan gebruik maak, se meeldrade en vrugblare is gewoonlik ewe lank. Plante wat hulself kan bestuif, word "selfvrugbaar" genoem en plante wat bestuiwers nodig het, "selfsteriel".

Sien ook

• Stuifmeel
• Meeldraad
• Ginesium

Bronne

• KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 428, 429

Eksterne skakels

• Nuwe "Pollinator Garden Wheel" van die National Academies verskaf inligting oor die aanlê van ’n bestuiwingsvriendelike tuin
• "The Pollination Home Page"
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bestuiwing.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia